Geschiedenis en ontwikkeling van de omroep

Ingangen over dit onderwerp zijn te vinden via Croatian. Radio-uitzendingen in Kroatië  werden in 1924 ingeluid met de oprichting van radio Zagreb in 1924 door een groep radio amateurs. Men begon het tijdschrift Radiosport om meer bekendheid te krijgen en men verzocht de regering van het toenmalige koninkrijk Joegoslavië uitzendingen te mogen starten. Dit resulteerde er op 15 mei 1926 in dat radiostanica Zagreb (radiostation Zagreb) als eerste in het koninkrijk uitzond. Men had nieuws, klassieke muziek en roomse missen op het menu en als één van de eersten in Europa vroeg men het publiek scripts in te sturen voor hoorspelen. In 1927 volgden de eerste internationale (Voice) en sportuitzendingen en het aantal aansluitingen steeg van 50 naar 1000. Vanaf 1928 waren uitzendingen ook buiten Zagreb te ontvangen (History ). Op 1 mei 1940 is de zender genationaliseerd. In de oorlog, toen Kroatië een nazi vazalregering kende, stond ze bekend als Hrvatski krugoval. Ook begonnen toen de eerste regiozenders. Vanaf 1945 kwam de radio in handen van de publieke omroep van de communistische Joegoslavische federatie. Men begon dat jaar een Zagreb 2, maar die werd in 1950 weer opgedoekt. Wel kreeg Zagreb in 1953 radio Sljeme (naar de berg van de zendmast) er als zender bij.

Tussen 26 aug. en 4 sept. 1939 werd op de beurs van Zagreb een TV zendsysteem van Philips gepresenteerd door Erik Klaas de Vries (Television). Daarmee was men na Londen en Parijs de eerste van Europa. In 1956 volgden om het 30 jarig bestaan van de radio op te luisteren uitzendingen van TV programma’s uit Oostenrijk en Italië via een nieuw geplaatste TV mast op de Sjleme. Deze kregen in sept. een vervolg met een eerste lokale uitzending en op 29 nov. daarop begon TV Zagreb haar reguliere uitzendingen. In mei 1957 volgde de eerste live uitzending van een voetbalinterland (Italië–Joegoslavië) en een jaar later de uitzending van een eerste eigen TV spel (“de zoektocht” van Kreše Novosel). In 1962 volgden de eerste satellietuitzendingen. In 1964 en 65 werden radio Zagreb 1, 2 en 3 (elk met een eigen redactie) in het leven geroepen en de TV kreeg er 2 nieuwe reportagewagens bij. Al weldra volgen de eerste experimenteel uitzendingen in kleur. Ook werden de zenders krachtiger gemaakt. In 1968 werd Zagreb voor Eurovisie het technisch uitzendcentrum van Joegoslavië en TV Zagreb zond toen voor het eerst live uit in kleur (een popconcert). In 1972 kreeg de TV een 2e kanaal en in 1975 begonnen de reguliere kleuruitzendingen. De TV kreeg in 1988 een 3e net en in 1990 kwam er teletekst. In dat jaar werd ook de naam radiotelevizija Zagreb veranderd in Hvratska radiotelevizija (Kroatische radiotelevisie) en sinds 1993 is HRT volwaardig EBU lid (European). Intussen was het onderscheid in het leven geroepen tussen TV (Hvratska televizija) en radio (Hrvatski radio). Wel werd tijdens de onafhankelijkheidsoorlog met Servië (1991-1995; Croatian War) ernstige schade toegebracht aan zendinfrastructuur (80% van de zendstations liep schade op of werd vernield).

In 1999 begonnen alle 3 de publieke TV netten met uitzenden rond de klok, maar in 2002 ging het 3e net uit de lucht. Het kwam in sept. 2012 terug en in dec. daarop kreeg HRT er een 4e net bij. In 2000 werd Nova Tv het eerste private commerciële net. Sinds 2004 is Nova volledig van CME (Central European Media) en dat is op haar beurt sinds 2012 voor de helft in bezit van Time Warneruit de USA. CME heeft intussen nog enkele kleinere kanalen (waaronder het in 2011 gestarte Doma TV vol soap, series en reality) en een aantal (soms grote) internetportalen. In 2004 werd de RTL groep met RTL Televizija het 2e commerciële netwerk dat in Kroatië ging uitzenden. Men kreeg er in 2011 een 2e zender bij (RTL2). De digitalisering van de tv nam in 2002 een aanvang met de opzet van het onafhankelijke Odašiljači i veze(voordien onderdeel van HRT). Bij de TV was in 2010 de publieke omroep met de 2 grondzenders HRT 1 en 2 (marktaandeel: 33%) en satellietkanaal HRT+ nog marktleider bij een dalend marktaandeel. Bij de commerciëlen groeide Nova Tv sterk. Men kwam in 2010 op 25% en RTL haalde 23,7%. De overgang van analoog naar digitaal (multicast) speelde zich af in 2010 en 2011. Op 30 sept. 2011 was ze voor bijna 99% voltooid. Eind 2012 telde men 10 Free-to-air TV kanalen die landelijk uitzenden (Kroaten betalen kijkgeld). Daarvan heeft de publieke HRT er 4 en Nova en RTL hebben ieder 2. De laatste 2, sportzender SPTV van het Kroatisch Olympisch comité en CMC met Kroatische muziek voor Kroaten in de diaspora, begonnen in 2011. Qua marktaandeel had Nova TV in 2012 de publiek omroep ingehaald. Men kwam met 2 zenders tot 27,9% van de kijkers. HRT haalde met 3 zenders 26,6% en RTL met 2 zenders 23,6% (Vertaal / ratings). Men telde 21 private free-to-air regionale/ lokale TV zenders met OTV uit Zagreb en Net-Nezavisna Televizija als grootste. Nazomer 2013 stonden 31 TV zendgemachtigden geregistreerd, waarvan 10 landelijk (Media) en 160 radiozenders waaronder 5 landelijke (Radio broadcasters). Op betaalkanaal Evo TV zaten in 2013 45 TV zenders, waaronder een aantal internationale en 4 radiozenders. Daarnaast was er keus uit een 15tal themakanalen (Vertaal ).

Opinie, organisatie en instanties

In 2011 bleek uit een enquête van zakenkrant Poslovni dnevnik dat 57% van de deelnemers de TV zag als voornaamste infobron (Zagreb 43%, kustregio Dalmatië 47%, noordwest Kroatië rond 60%, oost Kroatië 79%). Het internet kwam met 19% op plek 2 (Zagreb & Dalmatië 24%, Oost Kroatië 10%), gevolgd door kranten (10%) en radio 6% (8% vinkte “meerdere bronnen” aan). Bij de Tv scoorden vrouwen hoger dan mannen (59 om 54%) en ouderen en laag opgeleiden hoger dan jongeren en hoog opgeleiden. Bij het internet was dat net andersom. Zo zag bij 65plussers 84% de TV en 2% internet als hoofdbron. Bij 15-17 jarigen haalde het internet 56% en bij hoog opgeleiden 29% (bron: Vertaal ). Het volksdeel met vertrouwen in de media is naar EU maatstaf klein. Najaar 2012 kwamen radio (39%, Eu 54%) en TV (39 om 48%) er het minst slecht vanaf, gevolgd door het internet (33 om 35%) en de pers (28 om 40%; QA11 in 78).

Sinds 2007 is het kijkcijfer onderzoek in handen van de Nielsen holding uit de USA. Op basis van de mediawet van 2008 bewaakt HAKOM de concurrentie en consumenten belangen op de TV markt. De elektronische mediaraad (Agencija) gaat over ethische kanten en registratie. Bij TV programma’s in een buitenlandse taal is (behalve bij tekenfilms) ondertiteling gebruikelijk en bij documentaires komt voice-over voor. Bij programma’s in sterk verwante talen als Bosnisch en Servisch gebruikt men de teletext versie. Op de radiomarkt had m.n. via lokale en regionale gezagsdragers de overheid rond 40% van de zenders in handen. Buiten de 3 publieke landelijke zenders HR1, 2 en 3 hadden die in 2010 een aandeel in 49 van de 159 radiozenders. In 2012 telde men 146 zenders (No 8.3.3.). De rechtspersonen achter die zenders stonden geregistreerd, maar vaak was onduidelijk welke natuurlijke personen daar achter zaten. In 2010 voerden 3 commerciële muziekzenders de markt aan. De publieke radio 1 kwam op plek 4.

Ontvangst, kijkgedrag, inhoud

Najaar 2011 had 24% van de kijkers IPTV (TV via internet, met T-Hrvatski Telekom als grootste provider). Hiermee scoorden aan EU landen alleen Cyprus en Estland hoger. Rond 10% had kabelontvangst (m.n. via B.net van Vipnet) en satellietontvangst kwam op ruim 7%. Voorjaar 2013 had volgens Eurobarometer (E-COMMUNICATIONS) 99% van de Kroatische huishoudens één TV (EU27: 97%). Naar ontvangstvorm was de door hen opgegeven verdeling bij TV toen grondontvangst 65% (EU 40%), kabel 22 om 19%, internet 14 om 4% en weet niet 1 om 1% (meer ontvangstvormen mogelijk). Andere vormen scoorden in Kroatië (HR) 0% (QA4). Bij het internet was de verdeling ADSL 65% (EU 58%); kabel TV 16 om 18%, mobiele telefoon 11 om 9%, ISDN 5 om 6%, glasvezel 1 om 6%, satelliet 1 om 3%, anders 1 om 2%, weet niet 2 om 3% (QA5). Een ruim gemiddeld deel belde via internet (39%, EU en BE 37%, NL 41%; QA7). Door wie geen internet had werd het kostenargument relatief vaak aangevoerd (QA19) en het deel dat bezuinigde op binnenlands mobiel bellen (74%, EU 55%, NL 47%, QA3.3) dan wel mobiel internetgebruik (58%, EU 34%) viel onder de EU top. Een iets boven gemiddeld deel had een combipakket voor IT diensten (49 om 45%, NL 66%, BE 62%; QA20) of overwoog van provider te veranderen (49 om 42%; QA22). Het aandeel met klachten over internetstoring was in HR naar EU maatstaf aan de kleine kant (QA9), maar snelheid scoorde relatief slecht en vastlopers kwamen relatief veel voor (QA14 t/m 18).

In 2011 kwam van de inkomsten van de publieke omroep (rond €190 miljoen) ruim 80% uit omroep bijdragen en de rest uit reclame inkomsten (Croatian). Kroaten betalen kijkgeld op basis van de norm 1,5% van netto modaal (rond €11 p/m per TV toestel in 2013). DeTV kijktijd pp per etmaal was tussen 2003 en 2007 langer dan in vrijwel alle EU landen (van 4u6m via 4u47m in 2005 naar 4u32m in 2007; EU van 3u28m via 3u47m naar 3u45m). Primetime viel rond 21.00u (EU 21.08u, International). In 2010 keken de Kroaten weer langer TV (4u44m; Mapping p 20). Volgens Download scoorden in 2012 naar penetratie TV (99%, EU 95%, Noord Europa 95%) & radio (81 om 64 om 85%) hoog en internet rond gemiddeld (64% om 65 om 87%). Naar wekelijks gebruik was de volgorde TV 17,5u (om 16,6 om 14u), radio 15,5u (om 12,7 om 13,5u) en internet (15,1 om 14,8 om 14,8u). Relatief veel Kroaten keken interactief TV (Download p 17).

Qua genreverdeling is de publieke omroep verplicht aandacht te schenken aan een variatie aan genres zoals nieuws & actualiteit, documentaires, sport, kunst & cultuur, amusement, educatief, religie, minderheden en Kroaten in de diaspora. De verdeling varieert per zender (Vertaal ). Grofweg ligt bij HRT1 nadruk op nieuws en actualiteit, bij HRT2 op sport & amusement, bij HRT3 op cultuur & wetenschap en bij HRT4 op info (meer onder huidige TV zenders). Commerciële zenders zijn hier veel vrijer in. In 2012 werd nieuws & actualiteit het meest bekeken (25%), gevolgd door religie 18%, sport 17%, film 15%, show 14%, serie/ documentaire 12% en wetenschap/ educatief 11% en buitenlandse TV zenders groeiden in populariteit (Poslovni dnevnik: Vertaal ).

Internet

In 2008 had 45% van de huishoudens internet en in 2011 al 66% (EU 60 en 75%). Ook qua gebruik (alle leeftijden) is sprake van een inhaalrace (dagelijks: 48%, 27% in 2008; EU 58 en 43%; in 2012 wekelijks maar niet dagelijks 11%, EU 11%). De tabel hierna biedt details over het gebruik in Kroatië (HRvatska), Nederland, België en de EU (NL 2011 of 2010; HR, EU en BE veelal 2012; Statistics industry, trade and services).

Internetgebruik (veelal 2012)	HR	NL	BE	EU27
Alle gebruik wekelijks of vaker	58	90	78	69
E mailen (NL 2010, rest 2012)	49	87	74	64
Sociale netwerken	32	46	40	38
Professioneel netwerk (bv. Linkedin)	2	19	6	7
Info over goederen/diensten	52	82	65	61
Goederen of diensten verkopen	9	26	17	16
Info zoeken op wikipedia	21	53	31	39
Politieke mening lezen/ ventileren	8	25	5	14
Eigen website (NL 2010, rest 2012)	31	27	20	26
Bankieren	21	79	56	38
Krant/ nieuws lezen	53	53	43	44
Bellen/ videobellen	26	38	26	25
Gamen met anderen	19	–	13	10
Muziek, film, spel luisteren, kijken, downloaden (NL 2010, rest 2012)	35	51	51	34
TV/ radio (NL 2010, rest 2012)	29	53	27	32
Betaalde audiovisuele content 2008	2	7	3	5
Baan zoeken/ solliciteren (2011)	20	19	14	17
Gezondheidsinfo ophalen (2011)	35	53	35	38
Info + boeken van reis/ onderdak	14	50	40	39
Onderwijs en training 2010	28	38	39	39
Formulieren opsturen naar instantie	9	48	29	21

De tabel hierna biedt een overzicht van de top10 van bezochte internetportalen in april 2012 (Mapping p 37). Er zaten 7 nieuwsportalen, 2 chatsites/ blogs en 1 advertentiesite bij. “Bereik” verwijst daarbij naar het aandeel internetgebruikers, bezoek naar het aantal bezoeken (dus niet bezoekers) en page naar aantal pageviews (beide in miljoenen).

Portaal	Type	Bereik	Bezoek	Page
Net	Nieuw	43,7%	18,5m	165,9m
Index	Nieuws	40,5%	15,0m	68,9m
tportal	Nieuws	40,3%	10,2m	73,1m
Njuskalo	Advertenties	39,5%	7,4m	206,0m
24sata	Nieuws	38,6%	13,4m	71,7m
Jutarnji	Nieuws	34,3%	10,9m	58,1m
Forum	Chat/forum	31,6%	4,0m	30,4m
Najnovije – Dnevnik	Nieuws	28,4%	6,3m	37,1m
Vecernji	Nieuws	26,9%	5,8m	28,6m
Blog	Blogs	20,5%	1,3m	3,1m

Naar door de gebruiker opgewekte content voerden Google, Facebook en Youtube de lijst aan, kwam wikipedia op plek 8 en vulden sites hierboven tussenplaatsen in.

Huidige TV zenders

De Kroatische publieke omroep HRT (Hrvatska radiotelevizija, Croatian) is een overheidsbedrijf met een radio, een TV en een muziekproductie tak (respectievelijk Hvratski radijo, Hrvatska televizija en Glazbena proizvodnja). Ze zijn gevestigd in één complex aan de Sava rivier in het centrum van Zagreb. Buiten dat beschikt men in de regio over 7 radio en 5 TV centra. Naast binnenlandse zenders heeft men de 2 wereld zenders “Voice of Croatia” en “Picture of Croatia”. De HRT mag reclame uitzenden, maar minder dan commerciële omroepen (4min/uur in primetime tussen 18 en 22u, rest van de dag 9m/u op TV). Van de inkomsten over 2012 (rond 190 miljoen) kwam 85,5% uit omroepbijdragen, nog geen 10% uit reclame en de rest o.m. uit buitenlandse rechten (Vertaal p22-24, in 2011 nog 80% omroepbijdragen en 15% reclame). Het marktaandeel van de publieke TV omroep als geheel (gemiddeld dagaandeel TV kijkers in een jaar) zakt. In 2005 lag het op 54%, in 2008 op 47% (Croatia ), in 2010 op ruim 33% en in 2012 op 26,6% (daarmee was men als grootste van het land voor het eerst ingehaald door de commerciële CME groep met haar 2 zenders Nova en Doma). Naar publiek trekt de publieke TV relatief veel 35plussers (57% in 2006) en geïnteresseerden in cultuur, kunst & religie (bijna 100%) en in nieuws & actualiteit (80%, Nova toen 14%, RTL 7%), sport, documentaires, politiek en wetenschap & educatief (rond 80%; 1 p5).

Inhoudelijk (Vertaal p 16-21) heeft de hoofdzender HVT1 (kijkeraandeel 2012: 19,6%) een brede algemene programmering voor allen, incl. allerlei minderheden (verdeling: fictie 35%, nieuws/ achtergrond 34%, muziek & amusement 14%; kunst, cultuur, religie, educatie & wetenschap 11%, reclame & commercie 5,5%, sport 0,5%). Bij HVT2 (aandeel 9,4%) ligt nadruk op kleuters & scholieren (o.m. via school Tv), muziek & sport (themaprogramma’s 41%, muziek 25%, nieuws & info 11%, sport 10%, religie, cultuur & onderwijs/wetenschap 7%, reclame etc. 4%). HTV3 (aandeel 0,4%) geldt als educatie, kunst & cultuur (film, series) zender voor alle leeftijden (fictie 33%, onderwijs & wetenschap 21%, muziek 15%, kunst & cultuur 12%, nieuws & info 12%). Sinds dec. 2012 is voorlichtingszender HTV4 (86% nieuws & info, 8% kunst & cultuur) in de lucht. Satellietzender Slika Hrvatske (Kroatische beelden; sinds 2001; Vertaal) verzorgt een programma voor Kroaten in de diaspora (8u p/d, 3x herhaald). Op Popular staan populaire TV programma’s tussen 2010 en 2012 van de publieke omroep in diverse genres. De HRT wilde van 2012 op 2013 het aandeel eigen programma’s terugbrengen van 49 naar 44%, het aandeel herhalingen op 13% en het segment binnenlandse aankopen op 2% houden en het buitenlandse aankopen opvoeren van 35 naar 41% (Vertaal p12 en Vertaal voor plan 2013-2017).

De regionale & lokale TV zenders zijn in Kroatië in private handen en commercieel. Nazomer 2013 stonden er 21 geregistreerd (de D/d nummers op Vertaal ). Net als in NL hebben ze een programma van één tot meerdere uren p/d dat wordt herhaald met tekst/ reclame er tussendoor. Ze zijn met de publieke omroep en een aantal landelijke commerciële zenders in de regio vrij te ontvangen, maar bleven in 2006 qua gezamenlijk kijkeraandeel onder 10% (1 p5).

Op Vertaal kunnen alle regionale en landelijke TV kanalen die vrij te ontvangen zijn worden aangeklikt.

De grootste landelijke commerciële omroep, de CME (Central European Media) groep, is tevens de oudste en was in 2012/13 aanwezig met 2 binnenlandse zenders en een zender voor Kroaten in de diaspora en verder met 9 websites. De beide binnenlandse zenders haalden in 2012 samen een aandeel van 27,9% (Vertaal / ratings) en de grootste Nova TV werd in 2012 met 23,1% in Kroatië het meest bekeken. De 8 meest bekeken uitzendingen (waarvan 4 informatief) scoorden in 2012 tussen 36,6% en 28,3%. Bij Nova ging van de programmering 25% op aan reclame & gesponsorde uitzendingen en evenveel aan series, gevolgd door kunst en cultuur (incl. film) 18%, entertainment 14%, informatie 10%, jeugd/ onderwijs 6% en sport 2%. Hier was het Europese aandeel het grootst (37%, verder: Kroatisch 33%, eigen 29%; (Vertaal ). Nova (sinds 2000) was de eerste commerciële Tv zender in Kroatië en de eerste die met realityseries kwam. Ze zond ook de Kroatische idols uit, maar dat sloeg niet zo aan en werd overgenomen door RTL. Thans ligt nadruk op soap en weinig, maar wel veel bekeken, sport. De 2e zender van CME, Doma (thuis) Tv, kwam op 4,8% en was 16u p/d in de lucht. De zender zendt geen nieuws uit en het aanbod bestond voor 81,5% uit amusement, gevolgd door reclame etc. (12,2%), documentaires 4%, kunst & cultuur 2,5% en films 2,5%. Hier scoorde naar herkomst Europees 40%, Kroatisch 15%, eigen 6,5% en onafhankelijk 33,5%. Bij amusement moet de lezer zich hier m.n. soaps en reality voorstellen.

De 2e commerciële omroep RTL haalde in 2012 met de 2 free-to-air zenders 23,6% (vergelijkbaar met 2010). Daarnaast beschikte men over kabelkanaal RTL+, teletekst en 2 websites. Als unieke verkooppunten (Vertaal ) voerde men aan dat men gedurende primetime de grootste groei had in kijkeraandeel, dat er ongeveer evenveel vrouwen als mannen kijken en dat men goed scoort bij de groep tussen 25 en 45j (die in Kroatië het meest kapitaalkrachtig is). RTL Televizija(uitzendtijd 22u per etmaal) was met een kijkeraandeel van 19,4% in 2012 de grootste. Qua genres sprongen entertainment (26.8%) & series (24,5%) er uit (samen 51,3%); gevolgd door reclame/ gesponsord  22%; kunst, cultuur & film 13%; informatie 12,1%; documentaires 1,2% en jeugd (0,4%). In dit aanbod zit (wellicht onder gesponsord) ook rechtstreekse sport. Naar herkomst (overlap mogelijk) voerde (aanvankelijk) Europees het lijstje aan (40%) en lag het aandeel van eigen productie (35,8%) en Kroatisch (34,5%) dicht bij elkaar. Onafhankelijk (in eerste instantie) kwam op 15% (Vertaal ). Onder de eigen productie vallen nieuws & actualiteit, reality en soap & sitcom (bijv. de Kroatische invulling van het Big Brother format van Endemol en een Kroatische variant op de Osbornes en op “jouw vrouw, mijn vrouw”) en onder het buitenlandse aanbod naast series uit m.n. de VS en Duitsland die ook in NL op RTL te zien bijv. films uit voormalig Joegoslavië. De kleinste van de 2 RTL 2 haalde 4,2%; volgens de marketing van RTL (Vertaal ) net iets meer dan Doma TV van concurrent CME. In de genreverdeling (vermaak 72,8%, reclame etc. 9,3%, kunst & cultuur 9,1%, muziek 3,8%, documentaires 2,7%) zat iets meer cultuur en naar herkomst (incl. overlap) was de bij de mediaraad opgegeven verdeling initieel Europees 53,7%, Kroatisch 42,2%, eigen 42,2% & initieel onafhankelijk 15% (Vertaal ). Onder vermaak vallen ook hier weer vooral (soap)series (buitenlands en Kroatische remakes) & reality en onder documentaires de reality varianten. Naar publiek kreeg RTL in 2006 het grootste kijkeraandeel qua entertainment (50%, HTV 25%, Nova 20%) en men scoorde ook relatief goed bij de groep onder 35j (bij kinderen bijv. 35%; 1 p5).

De kleine landelijke zenders, sportzender SPTV van het Kroatisch Olympisch comité en CMC met Kroatische muziek voor Kroaten in de diaspora, begonnen in 2011. SPTV (sport 75%, reclame 7,4%) ging in april 2011 in de lucht als eerste TV zender ter wereld van een nationaal Olympisch comité en was een jaar na de start voor 92% van de huishoudens free-to-air te ontvangen. Men wil m.n. aandacht geven aan door andere zenders verwaarloosde binnenlandse en internationale sportevenementen. Het kijkeraandeel groeide in het eerste jaar met 11% p/m en kwam in 2012 op 0,2% (Vertaal ). CMC (muziek 80%, reclame 20%; kijkeraandeel 2012 0,6%) is te ontvangen op kabel en satelliet en sinds 2011 ook free-to-air in 90% van Kroatië. Interactief TV kijken heeft in Kroatië  een hoge vlucht genomen. Najaar 2011 had 24% van de kijkers IPTV (slechts 2 EU landen meer). De Kroatische KPN T-Hrvatski Telekomis met MAXtv met ruim 100 kanalen (meest buitenlands, deels Kroatisch ondertiteld) grootste provider (364.000 abonnees in 2012, waarvan 332.000 met IPTV). Rond 10% van de Kroaten had kabelontvangst (m.n. via B.net van Vipnet) en satellietontvangst kwam op ruim 7%.

Radio algemeen

In 2012 scoorde de radio in Kroatië relatief hoog op penetratie (81%, EU 64%) en wekelijks gebruik (15,5u om 12,7u; Download). Tussen 1995 en 2004 vervijfvoudigde het aantal uitzenduren van alle zenders samen naar meer dan een miljoen. Volgens een studie in opdracht van de Europese raad kwam in 2006 de gemiddelde luistertijd p/d op 4u10m (1 p6) en in 2009 luisterde 50% van de Kroaten regelmatig tot vaak, 30% soms en 21% zelden tot nooit (TV 57, 24 en 19%: Mapping p 19). De Kroatische radiomarkt is sterk versnipperd. Onder de 160 radiozenders die nazomer 2013 stonden geregistreerd (de meeste zijn ook op internet te beluisteren) vielen slechts 6 landelijke (Radio), waarvan 3 van de publieke omroep (Croatian). Deze beschikte daarnaast  over een internationale zender en 8 regiozenders. Verder waren er rond 22 commerciële regiozenders en de rest bestond uit lokale omroepen die naar eigendom varieerden van 100% gemeentelijk (landelijk 6% van het luisterpubliek in 2006) via gemengd (15%; in 2009 kenden 49 lokale/regio zenders een overheidsaandeel; Mapping p73) of rooms naar 100% niet confessioneel privaat (75% luisterpubliek in 2006). De publieke zenders worden betaald uit omroepbijdragen, reclame en sponsoring en de private zenders alleen uit de laatste 2 bronnen (p78). Tussen 2006 en 2010 zakte het dagbereik van alle zenders samen van 59% naar 52% (Vertaal. p3). In 2010 zaten in de top5 met het hoogste gemiddelde dagbereik (volksdeel dat dagelijks minimaal 5 min. luistert; bijgehouden door het agentschap MediaPuls) 3 landelijke, 1 lokale en 1 regio zender. Narodni radio (vooral folk muziek) en de lokale Antena Zagreb waren gedeeld koploper (beide 9,1%), gevolgd door Otovoreni radio (5%), radio 1 van de HRT (4,6%) en regiozender radio Dalmacija (3,2%). HR1 scoorde daarmee het hoogst bij de publieke omroep (Croatia p9). T.o.v. 2005 waren Otvoreni en HR1 gezakt en Antena was gestegen (Mapping p 23). In 2006 haalden de 3 publieke landelijke zenders samen rond 10% van het publiek, maar in 2010 bleven ze steken rond 8%. Verder kregen in 2006 lokale zenders 47%, landelijke commerciële zenders 24% en regiokanalen 18%.

Net als elders is naar genre muziek op de radio toonaangevend. In Kroatië wordt het bovendien steeds belangrijker. Naar genre en publiek was in 2006 de landelijke verdeling countryzenders 40%, middenklasse 25%, evergreens 20% en jeugdzenders 15% (wel met grote regioverschillen; gemiddeld minstens 2 sterke zenders per regio). In 2009 kwamen alle zenders samen op 14,8% nieuws & info (publieke omroep 14,5%, regio 19%, lokale zender 14,3%) en 7,2% reclamezendtijd (publiek 4,7%, regio 7,5%, lokaal 7,3%; Mappingp23). Buiten de publieke radio-omroep telde men 3 lokale zenders met programma’s voor etnische minderheden met die voor de Tsjechen in Daruvar (min of meer een Tsjechische enclave) als oudste (sinds de Praagse lente van 1968; p52). De zender van de Servische minderheid Radio Borovo wordt het meest beluisterd.

Op de site van de elektronische mediaraad staan links naar alle radiozenders (Radio broadcasters, vaak incl. livestream). Als deze niet werkt zijn de belangrijkste via Croatian /listen live op te sporen.

Radiozenders: de publieke omroep HR

De Kroatische publieke omroep (Croatian) beschikte nazomer 2013 over 3 landelijke, 8 regionale en een internationale radiozender (allemaal ook online te ontvangen) en verder over een speciaal (alleen) online radioprogramma. Van de radiozenders zenden HR3 en het internetkanaal geen reclame uit. Bij de rest mag de reclamezendtijd maximaal 9min p/u bedragen. Dagbereik en marktaandeel van de publieke radio daalden tussen 2005 en 2010 (zie boven) en op de site van HTV liet men nazomer 2013 in het jaarverslag en op de marketing pagina info hierover (wijselijk?) achterwege. Onder de landelijke zenders heeft HR1 (dagbereik 2010: 4,6%) als officiële visitekaartje van de publieke omroep een gevarieerd programma met de meeste actuele en serieuze onderwerpen. Muziek vormt ook hier de hoofdmoot, maar ze varieert van klassiek tot pop. Voor 2013-2017 was de wettelijk voorgeschreven genreverdeling muziek 37%, nieuws 15% & actualiteit 20% (samen 35%), educatief & wetenschap 12% (2% wetenschap), kunst & cultuur 5%, fictie & amusement 4%, reclame etc. 4%, religie 2% en sport 1% (Vertaal p10). Van de uitzendtijd is 70% productie van eigen bodem voorgeschreven en van de muziek moet minimaal de helft Kroatisch zijn. HR2 (dagbereik 2010: 2,6%) wordt gepresenteerd als zender voor de leeftijdgroep tussen 25 en 55j, minderheden & sport met als verdeling: muziek 36%, nieuws & info (22%) samen 27%, amusement (incl. fictie) 16%, sport 10%; kunst, cultuur & wetenschap 6% en reclame etc. 5%. Als richtlijn geldt 65% van de zendtijd muziek (ook verweven in andere programma’s). HR3 (dagbereik onbekend) geldt met 100% voorgeschreven eigen productie en verder naar genres 55% muziek (van klassiek via wereldmuziek & jazz tot experimenteel), 23% kunst & cultuur, 10% wetenschap, 7% fictie en 5% info en geen reclame als verdiepingszender.

De publieke internationale radiozender voor Kroaten in de diaspora heet al sinds 1926 “Glas Hrvatske” (stem van Kroatië). Van de uitzendingen is ruim 2u in het Kroatisch, maar men heeft ook minstens 70min. nieuws in het Engels, Spaans, Italiaans, Duits en Hongaars. Ook hier vormt (m.n. Kroatische) muziek (500min.) al met al de hoofdmoot (wettelijke verdeling: nieuws & info 50%, muziek 35%; religie, kunst,cultuur & educatie 8,6%; vermaak & fictie 4%, reclame etc. 0,6%). Ook de internetzender “Govorni zadržaji” (gesproken voorziening) is internationaal georiënteerd. Ze is puur cultureel en educatief (kunst & cultuur 40%, onderwijs 40%, wetenschap 20%). Bij de 8 publieke regiozenders varieerde de bijdrage van nieuws & info tussen 30 en 50% (verder: muziek 20-40%, vermaak 10-30%, sport 0,5-9% en reclame etc. 2-5%). Buiten dat hadden ze allemaal wat verplichte kunst & cultuur, wetenschap, educatie en religie op het menu. Van deze 8 zenders vielen in 2010 qua dagbereik HR Sjleme van Zagreb (2,7%) en HR Split (2,1%) onder de landelijk top10 (Mapping p 23).

Commerciële radiozenders

De commerciële radiomarkt in Kroatië is sterk versnipperd. Van de ruim 145 zenders buiten de publieke omroep waren er een kleine 100 volledig privaat, 3 landelijk, 22 regionaal en rond 120 lokaal. In 2010 hadden de 3 landelijke commerciële zenders wel een groot marktaandeel, in 2006 24% van het dagbereik (Croatia p9) en in 2010 kwamen 2 ervan samen op 14%. De 22 regionale commerciële zenders haalden zo’n 10% en de lokale zenders rond 45%. In de top10 van 2010 zaten naast 2 landelijke toppers 4 lokale commerciële zenders, waarvan 2 gericht op Zagreb. De 3 landelijke private zenders zijn 2 muziekzenders en één zender van de roomse kerk (Radio, Croatian en Radio broadcasters). De grootste landelijke zender Narodni radio (Nationale radio; bereik 15,1% in kwartaal 1 van 2013; Bekijk) doet qua gerichtheid zijn naam eer aan en zendt 85% Kroatische muziek uit (verdeling: muziek 68,5%, informatie 13,5%, vermaak 8%, reclame etc. 8%, kunst, cultuur, educatie en sport 2,5%). De 2e commerciële landelijke zender Otvoroni (Open) radio staat te boek als popzender en is meer internationaal en interactief gericht (bereik 5% in 2010; verdeling 2013: muziek 65%, amusement 16%, informatie 11%, reclame 7%, cultuur etc.). Hrvatski katolički radio van de Kroatische bisschoppenconferentie is non-profit, landelijk en uiteraard rooms (bereik onbekend; genre verdeling: muziek 65%, religie 12%, informatie 11%, educatie/ kinderen 6%, vermaak 5%, kunst, documentaire, sport & reclame 2%).

Bij de commerciële regionale en lokale zenders valt popzender Antena Zagreb (genres: muziek 65%, info 19,5%, vermaak 6,7%, reclame 6,7%, educatie, cultuur & sport 2,2%; Vertaal) qua dagbereik onder de landelijke top (10,5%; 2013 kwartaal 1, uiteraard wel geconcentreerd rond de hoofdstad, Vertaal). Lokale zender radio Dalmacija (in 2010 met 3,2% op plek 5 in de landelijke top10) stond qua bereik in Dalmatië aan de top (2e kwartaal 2013; 16,2%, Split 27,7%). Pop & dance muziekzender Radio 101 uit Zagreb kwam toen met 2,4% op plek 8 (samen met nog enkele kleine zendertjes 2,5% in 2013). FM zender Totalni uit Zagreb kwam in 2010 tot stand als samenwerkingsverband van 9 kleintjes. Met vooral gevarieerde popmuziek kwam men in 2013 landelijk op 4% bereik en daarmee zou men in 2010 landelijk een 4e plek hebben gehaald (Total FM).