Gebruikte bronnen

De Tsjechië pagina van het EJC (centrum Europese journalistiek) op http://www.ejc.net/ biedt info over mediabronnen en organisaties. Infor­matie over mediageschiedenis en ach­ter­gronden van EU landen is te vinden via http://www.pressreference.com/. Op de landenwebsites van de EVD (http://www.evd.nl/ inter­nationale activitei­ten, landen, Tsjechië, prak­tijk zaken­doen) staan gegevens over reclame-uitgaven en mediaconsumptie in 2005. Via de site http://www.uvdt.cz/ van de Tsjechische uitgeversbond zijn onder ABC recente oplagegege­vens te vinden in het Tsjechisch met een verklarende Engelstalige tekst. Voor een aantal spe­cifieke zaken, achtergronden en details werd Wikipedia gebruikt als internet­bron. Het adres http://www2.rozhlas.cz/informace/onas/brozura04_engl.pdf levert een Engelstalige informatiebrochure op uit 2005 van de Tsjechische publieke radio-omroep. Op het adres http://www.apsv.cz/pdf/2006-0110-3103.pdf staat een lijst met de marktaandelen van alle Tsjechische radiozenders tussen oktober 2006 en maart 2007. Via de Engelstalige pagina van http://www.ceskatelevize.cz/ (rechts onderaan op de Tsjechischtalige pagina) is allerlei informatie te krijgen over de publieke TV van Tsjechië. Via http://www.ato.cz/ zijn actuele kijkcijfers en gegevens over meest bekeken programma’s te vinden.

De EU cultuurbeleid site http://www.culturalpolicies.net/ bevat tevens mediagegevens voor de meeste EU landen. ORF Medienforschung biedt op http://mediaresearch.orf.at/ internatio­nal info over de uitzendmedia in deze landen (incl. een link naar IP international met gege­vens over ontvangstvormen en kijkgedrag in de EU). “Media power in Eu­rope”, een internet­uitgave uit 2007 van de Europese federatie van Jour­nalisten IFJ, geeft een over­zicht van het media-eigendom in de EU landen rond 2005. Verschillende ge­gevens komen van Eurostat. Het betreft hier een tijdsbesteding­onderzoek uit 2006, het internetge­bruik van huishoudens (zie onder science and technology) en huishoudelijke uitgaven (onder population and social conditions/ living conditions). E communications household Survey uit april 2007 van Euroba­rometer geeft info over vormen van TV ontvangst en com­municatie­diensten. Eurobarometer 225 wave 63.1 behandelt het informatieniveau en de mate van po­litieke emancipatie in de EU. M.b.t persvrij­heid wordt ver­wezen naar ver­slaggevers zon­der grenzen (http://www.rsf.org/: pers­vrijheidindex onder “regular re­ports”) en naar de internatio­nale persinstellingen IPI (http://www.freemedia.at/) en Freedom House. Up-to-date gedetailleerde info over marke­ting en media is, behalve op of via deze web­site, ook (maar dan wel tegen betaling) ver­krijg­baar via EAO (European Audiovisual Obser­va­tory), WAN (world association of newspapers, WARC (re­clameresearch) en FIPP (Inter­nationale federatie periodiekenpers).

Achtergronden en mediageschiedenis

Tsjechië heeft ruim 10 miljoen inwoners en bestaat uit de landsdelen Bohemen in het westen (Čechy op zijn Tsjechisch) met 80% van de bevolking, Moravië in het oosten met 13% van de bevolking en Tsjechisch Silezië in het uiterste noordoosten. De regio is zo vruchtbaar dat  ver voor de uitvinding van de landbouw jager-verzamelaars er flinke vaste nederzettingen op na konden houden. In de 6^e tot de 2^e eeuw v Chr. vestigden zich Kelten in het gebied (Bo­hemen ontleent zijn naam aan de Keltische stam van de Bojers). Kort na het begin van de christelijke jaartelling arriveerden Germaanse Markomannen die door de Romeinen uit het Duitse Thüringen waren verdreven en ze verjoegen veel Bojers. Tussen de 1^e en de 6^e eeuw na Chr. kwamen Slavische stammen uit Rusland in het huidige Tsjechië. Deze legden de ba­sis voor de landstaal van nu.

Tussen 833 en 906 was het land onderdeel van het Groot Mo­ravische rijk dat een flink deel van Centraal Europa besloeg. In 906 viel dit rijk door toedoen van de Magyaren uiteen. Rond die tijd kwam in Bohemen de inheemse dynastie van de Přemysliden op. In 925 plaatste de roomse Přemysl hertog Wenceslaus (Václav) I Bohemen onder protectie van het Duitse rijk. In 935 werd hij vermoord in opdracht van zijn broer Bolis­lav I. Hij is nu de beschermheilige van Tsjechië en er is een bekend plein in Praag naar hem genoemd. In 1029 werd Moravië samengevoegd met Bohemen. De Přemysliden kregen van de Duitsers de titel van koning en deze werd in 1198 erfelijk. Dit alles droeg bij aan een grote autonomie van hun grondgebied. In de 13^e eeuw vestigden zich veel Duitsers in de noorde­lijke en westelijke grensgebieden van het huidige Tsjechië. Dit werden de Sudetenduitsers. Deze hadden aan het begin van de 2^e wereldoorlog een beweging voor aansluiting bij Duits­land. Voor Hitler vormde dat al snel de aanleiding om heel Tsjechië maar in te pikken. Na de 2^e wereldoorlog werden alle Sudetenduitsers door de Tsjechen het land uitgejaagd.

De Přemysliden breidden hun rijk uit met Polen en Hongarije, maar met Wenceslaus III stier­ven ze uit. In 1310 werd Jan de Blinde van het huis Luxemburg door keizer Hendrik VII be­noemd tot leenheer van Bohemen. Karel I, de zoon van Jan de Blinde, werd als Karel IV Duits keizer en Praag werd het centrum van het heilige roomse rijk. In 2006 is Karel IV door de Tsjechische publieke TV kijkers dan ook verkozen tot grootste Tsjech aller tijden. Onder zijn zoons en op­volgers verzetten de Tsjechen zich tegen de verduitsing van de regio. Eind 14^e eeuw mondde de spanning tussen de Duitse geestelijkheid en het Tsjechische volk uit in de her­vormingsbeweging van Jan Hus die in 1415 op de brandstapel stierf. Gedurende de 15^e eeuw kregen de Hussieten de overhand en ze vertegenwoordigde het Tsjechisch nationaal bewustzijn. In de 16^e eeuw werd hun beweging deels opgeslokt door het Lutheranisme en een ander deel keurde het protestantisme af. In november 1620 versloeg het Heilige Roomse rijk een protestants Boheems leger in de slag op de witte berg. Daarmee kwam een einde aan de godsdienstvrijheid en de protestanten vluchtten het land uit. Tot 1918 kregen de roomse Habsburgers het voor het zeggen. Deze periode ging aanvankelijk gepaard met een hernieuwde verduitsing, onderdrukking van de Tsjechische identiteit en censuur. Tussen 1740 en 1763 verloor Bohemen via de 3 Silezische oorlogen Silezië aan Pruisen.

In 1781 werd het lijfeigendom afgeschaft en protestanten kregen weer bestaansrecht. Feite­lijke kritiek op machthebbers was voortaan toegestaan, maar bijgeloof werd gecensureerd. Geïnspireerd vanuit de verlichting en de romantiek leefde het Tsjechisch nationaal bewust­zijn tijdens de 19^e eeuw opnieuw op met historicus František Palacký (1798-1876) als be­langrijkste voorman. Hij schreef ondermeer een Tsjechisch geschiedenisboek en gaf een lite­rair tijdschrift uit. Zijn beweging zag echter geen kans om de Duitse hegemonie te doorbre­ken. Ze had tot 1867 (met een onderbreking in 1848 en 1849 waarin 30 krantentitels uitkwa­men) veel last van hernieuwde Habsburgse censuur. Na 1867 werd de mate van censuur binnen het rijk overgelaten aan de regio. Ook toen nog werden in Tsjechië vaak artikelen in beslag genomen en journalisten een tijdje het cachot ingegooid wegens ordeverstoring.

Doordat na de 1^e wereldoorlog het Oostenrijks Duitse rijk ophield met bestaan kon op 14 oktober 1918 de Tsjecho-Slowaakse beweging, met Tómáš Masaryk en Edward Beneš als Tsjechische leiders, een zelfstandige republiek uitroepen. Dit werd de 1^e republiek met Masaryk als president. Tsjechen vormden daarin met 46% de grootste bevolkingsgroep, met Duitsers (26%) als 2^e en Slowaken (13%) als 3^e. De republiek werkte samen met Roemenië en Joegoslavië en kreeg veel steun van Frankrijk. Door een overwicht van gematigde par­tijen was de situatie politiek vrij stabiel en er bestond een redelijke mediavrijheid. Wel werd censuur uitgeoefend om bedreiging van de democratie en obsceniteit te bestrijden. Na 1930 won onder Sudetenduitsers het nationalisme terrein en in Slowakije kreeg onder Jozef Tiso de klerikaal fascistische volkspartij veel invloed. Reeds tijdens de 1^e republiek speelden de verschillen tussen Tsjechen en Slowaken op. De Tsjechen waren met veel meer. Ze waren welvarender (meer industrie) en minder godsdienstig (thans behoort Tsjechië met Nederland en Estland tot de meest onkerkelijke EU landen) en hadden een andere geschiedenis (min­der Hongaarse invloeden) en andere minderheden. Voor de 2^e wereldoorlog leefden in Tsje­chië erg veel Sudetenduitsers en in Slowakije vooral Hongaren en Roma zigeuners. Al met al ervoeren de Slowaken de Tsjechen van het begin af aan als paternalistisch.

Tijdens de 2^e wereldoorlog werden de media die nog toegestaan waren volledig gecensureerd door de bezetter. Beneš vormde een regering in ballingschap in Londen. Omdat hij te­leurgesteld was in de westerse geallieerden richtte hij zich op de Sovjet-Unie. Daardoor kon­den de communisten na de bevrijding in 1945 snel aan invloed winnen. In 1946 werd hun leider Klement Gottwald onder de 2^e republiek premier van een coalitie van communisten en andere partijen. Tsjecho-Slowakije weigerde Marshallhulp en toen de communisten minder populair werden grepen ze in 1948 de macht. Begin 50er jaren voerden de communisten on­der Gottwald zuiveringen door. Na een iets liberaler intermezzo woei er vanaf 1957 met het aantreden van Novotny opnieuw een Stalinistische wind. Door economische tegenslagen moest hij zijn beleid na 1963 echter matigen.

Na het intermezzo van de Praagse lente van 1968, met de even bescheiden als minzame Slowaak Alexander Dubček (1921-1992) als boegbeeld en leider, werden onder Gustav Husak (ook Slowaak) de pogingen tot censuur versterkt. Het kwam ditmaal echter niet veel verder dan dweilen met de kraan open, want voor publicaties die verboden werden kwamen steeds vervangers en ook de ondergrondse pers groeide weer. In 1977 ontstond de burgerrechtenbeweging Charta 77 doordat de regering van Husak, in strijd met eerder gedane beloften, in 1976 een undergroundband (Plastic people of the universe) had verboden. De latere president Václav Havel was één van de grondleggers. Deze mensenrechtenbeweging van de intellectuele elite, die tot 1992 zou bestaan, wilde een construc­tieve dialoog met de overheid. Ze zat achter de fluwelen revolutie van 1989, had veel steun in het westen, maar was niet representatief voor de Tsjechische bevolking. Die schikte zich veelal in de situatie vanuit een conformistische, consumptieve, op eigen korte termijnvoor­deel gerichte, apolitieke houding en een nederig passieve opstelling. Dit ingesleten patroon werkte na de fluwelen revolutie uiteraard nog door en het vertraagde de ontwikkeling.

Tussen 1945 en 1948 mochten de gedrukte media al vrijwel geen kritiek publiceren op plan­nen en beleid van de regering. Wel waren media van alle politieke richtingen toegestaan. In de communistische tijd stopten de meeste niet communistische perspublicaties en de cen­suur was aanvankelijk erg strikt. Kritiek op de planeconomie was verboden en de media waren in staatshanden. Naast de officiële partijorganen waren er echter andere bronnen; bijv vanuit de kerk, jongeren, kunstenaars en intellectuelen. Voor zover die ondergronds waren vielen ze onder de z.g.n samizdad pers. Ook leerde men tussen de regels door te lezen. Daarnaast werd door wie de taal machtig was geluisterd naar de BBC en Voice of America en gekeken naar de Oostenrijkse en West-Duitse TV. Radio Free Europe werd echter veel­vuldig gestoord. Tsjechen en Slowaken hadden vaak eigen versies van staatsmedia. Ook bestonden er eigen media. Zo was het 1^e TV net gemeenschappelijk en 2^e Tsjechisch (het in 1980 ingestelde 3^e net had een programma uit de Sovjet-Unie). De Tsjechische media waren wat meer gericht op wat in het volk leefde en wat minder op de partijlijn dan hun Slowaakse evenknie. Vooral bij de Tsjechische uitzendmedia was de censuur relatief mild. De val van het communisme werd in Tsjechië ingeleid door de oprichting door Havel van de overkoe­pelende organisatie van anticommunisten Burgerforum op 19-11-1989. Burgerforum won de vrije verkiezingen van 1990 en mocht de 1^e regering vormen van de 3^e republiek.

De ontwikkelingen van na 1990 hadden (net als in andere voormalige Oostblok EU landen) in Tsjechië hun weerslag op de media. Daartoe behoren de privatisering van staatsbedrijven, de toevloed van buitenlands kapitaal, de toenemende buitenlandse invloed op bezit en inhoud van de media, de concentratie van het mediabezit bij een beperkt aantal eigenaars en de komst van gratis landelijke kranten. De buitenlandse invloed komt in Tsje­chië uit Duitsland, Zwitserland, de VS, Frankrijk, Scandinavië en Finland en ze doet zich het sterkst voor bij de pers. Kort na de val van het communisme werd persvrijheid ingesteld, maar journalisten moest daar erg aan wennen. Ook werden commerciële uitzendmedia wet­telijk mogelijk. De uitgevers van staatsmedia privatiseerden, waarbij het vaak schimmig toeging.

De 3^e republiek was geen lang leven beschoren, want in 1993 werden Tsjechië en Slowakije na onderling overleg onafhankelijk staten. In Tsjechië werd de conser­vatieve Václav Claus premier en Václav Havel werd president. In 2003 werd Havel in die hoedanigheid opgevolgd door Claus. M.n buitenlandse uitgevers brachten na 1993 veel nieuwe titels. In de perswereld bleef tot 1996 het standpunt overheersen dat Claus alle pro­blemen zou oplossen en dat regeringskritiek de democratie kon ondermijnen. Journalisten werden soms door de partij van Claus betaald om gunstig te schrijven over de regering en sommige politici hadden een deal met journalisten om in ruil voor primeurtjes e.d. een goed woordje voor hen te doen. Adverteerders werden eveneens door de pers in bescherming ge­nomen. Om oplagen en kijk en luistercijfers op peil te houden publiceerde men vooral wat het publiek graag wilde vernemen. Dit verhoogde het roddel en sensatiegehalte in de media.  Een veel voorkomende klacht over de Tsjechische media is dat feiten, meningen en per­soonlijke voorkeuren moeilijk van elkaar zijn te onderscheiden.

Mediagroepen: pers

Het Zwitserse Ringier is met Ringier ČR (http://www.ringier.cz/) de grootste persuitgever in Tsje­chië. Begin 2008 publiceerde men 14 titels. De roddelkrant Blesk (Bliksem) was tezamen met haar 6 bijlagen verantwoordelijk voor de helft van de titels en veruit het grootste deel van de oplagen. Ringier ČR beschikte verder over 2 drukkerijen. Het marktaandeel bij de dagbla­den lag in 2005 op 19% en men had een aandeel van 27% in de grootste persdistributeur in het land PNS (Post  & Newspaper Service). PNS was voor de rest in handen van de kran­tenuitgever Rheinische Post Gruppe en tijdschriftuitgevers Bauer Verlag en Sanoma. In 2005 distribueerde het concern via deze 4 uitgevers 80% van de persuitgaven en het bedreigde daarmee het voortbestaan van distributeur MPK (Media Print Kapa).

De Duitse Rheinische Post Gruppe had in 2005 via haar Tsjechische poot Mafra een meer­derheidsbelang in 2 landelijke dagbladen, waaronder één grote. Daarnaast bezat Rheinische Post 20% van de VLP (Vltava-Labe-Press: http://www.vlp.cz/) groep. Deze grootste uitgever van re­giokranten was voor de rest in handen van PNP (Passauer Neue Presse). In februari 2008 had VLP 73 dagbladtitels, 11 weekkranten, een landelijke roddelkrant en (via Astrosat) en­kele grote TV gidsen in het fonds. Tijdschriftenuitgever Sanoma Praha (http://www.sanoma.cz/) gaf toen 15 consumententijdschriften uit. Bauer Verlag CZ (http://www.bauermedia.cz/ beschikte over 17 titels, Burda Praha (onderdeel van Burda Verlag Osteuropa; http://www.burda.cz/) over 26 en Axel Springer Praha (http://www.axelspringer.cz/) over 7. De Franse uitgever Hachette Fi­lipacchi 2000 spol is voor 51% in handen van de Franse Lagardère groep en voor de rest van het Tsjechische Komunikace 2000. Lagardère bezit via CZ Press drukkerijen, via HDS distribueert ze internationale uitgaven en via HDS Retail CZ exploiteert ze kiosken. Uitgever Economia (onderdeel van Dow Jones-Handelsblatt) geeft economische publicaties uit en de enige Tsjechische persuitgever Borgis publiceert de grote landelijke krant Pravo (Rechten).

Mediagroepen: uitzendmedia en kabelexploitanten

In 2007 beschikte de publieke radio-omroep Český Rozhlas over een10tal zenders, waaron­der één met 13 regiokanalen. De hoofdzender CRI radiozurnal had in 2005 het grootste lan­delijke marktaandeel (27,5%), gevolgd door de commerciële zenders Radio Impuls (11,9%) van Londa LTD van het Duitse Eurocast en Frekvence I (10,1%). De laatste zender behoort toe aan de Franse Lagardère groep, de grootste commerciële radio-eigenaar in Tsjechië. Deze beschikte ondermeer ook over de 3^e commerciële zender Evropa2 en over Info radio. RRM (Regié Radio Music) van Lagardère verzorgt de publiciteit en reclame voor een flink aantal landelijke, regionale en lokale Tsjechische radiozenders. Regionale commerciële ra­diozenders hadden in 2005 een marktaandeel van 40%. In 2007 beschikte de publieke TV omroep Česká Televize over 4 zenders. De beide grootste ČT 1 en 2 haalden in 2005 marktaandelen van respectievelijk 22% en 8%. TV Nova van het Amerikaanse CME was in 2005 met 43% marktaandeel veruit de grootste commerciële zender, gevolgd door TV Prima (20% aandeel, sinds 2005 een 50% bezit van het Zweedse Modern Times en de Tsjechi­sche GES holding). In 2005 telde Tsjechië 15 satelliet en 94 kabel TV zendgemachtigden.

In 2005 had hooguit 20% van de Tsjechische huishoudingen een kabelaansluiting. De Nederlandse kabelmaatschappij United Pan-Europe Communications van het Amerikaanse Liberty Global is eigenaar van UPC Česka Republica die met 400.000 abonnees de grootste was. UPC’s grootste concurrent One Team (ontstaan via een fusie van TES van het Amerikaanse ING Baring met Intercable van KPN uit Nederland) had 270.0000 abonnees. Czech Link van UPC, de enige commerciële betaal satelliet TV dienst, had 58.000 klanten.

Mediaconsumptie en maatschappelijk engagement

In 2004 was het aandeel dagbladlezers met 183 per 1000 inwoners (bron Unesco) gemid­deld naar EU maatstaven. WAN meldde in haar World Presstrends over­zicht van 4 juni 2007 voor betaalde dagbladen tussen 2002 en 2006 een oplagestijging van 1,2%, maar in 2006 was sprake van een lichte daling (-1,8%). Volgens IP international (via ORF Medienfor­schung) waren de TV consumptie (216 min p/d, EU 227 min in 2005) en de radioconsumptie (167 min in 2002) qua tijd aan de lage kant. In 2006 bezat 97,4% van de huishoudens TV (EU 98%); 55,5% video (EU25 65%) en 20,4% DVD (EU 52%; bron IP in­ternational). In 2007 had volgens Eu­rostat 35% van de huishoudens internetaansluiting (EU27: 54%). De drukste bezochte media internetsites behoren bijna allemaal toe aan omroepbladen. Het volksdeel van 15+ met interesse in politiek en actualiteit lag in 2005 boven het EU27 gemiddelde (74 om 67%). Het deel dat zich goed geïnformeerd achtte lag daar ook iets boven (60 om 58%), maar het deel dat dacht te weten hoe het de eigen stem moest laten horen aan­gaande poli­tiek en publieke zaken lag er onder (26 om 34%). Het­ gedeelte dat vond dat het te weinig in­vloed heeft op het regeringsbeleid (89%) behoorde tot de hoogste binnen de EU (81%). In 2006 genoot van de publieksmedia TV (73%; EU 53%)  het meeste vertrouwen onder de be­volking, gevolgd door radio (70%, EU 63%) en pers (57%; EU 44%). Het volksdeel met vertrouwen in het internet (55%) was het grootste binnen de EU (34%), maar het deel met ver­trouwen in politici (15%) behoorde tot de kleinste binnen de landengemeenschap.

Mediawetgeving

Vrijheid van meningsuiting, persvrijheid en een verbod op censuur staan omschreven in arti­kel 17 van de Tsjechische grondwet van 1992. De vrijheid kan bij wet worden ingeperkt in het kader van privacybescherming, beroepsmatige zwijgplicht, vertrouwelijkheid van eigen­domsverhoudingen, lopende straf en rechtszaken en staatsgeheimen. De Tsjechische pers­wet omschrijft rechten en plichten van uitgevers, maar er staan geen regels in voor eigen­dom of inhoud van de media. Wel is er een omroepwet die één en ander regelt bij de uit­zendmedia. De uitgeversbond heeft in 2000 een gedragscode opgesteld voor de pers en de Tsjechische persraad houdt daar toezicht op. In deze gedragscode ligt nadruk op waar­heidsgetrouwe berichtgeving, bronvermelding, rectificatieplicht en het vermijden van per­soonlijk gewin en van bijna alle denkbare vormen van discriminatie. Ook de journalistenbond heeft een eigen gedragscode. Naast een aantal van de bovenvermelde zaken en accenten worden daarin expliciet vermijding van discriminatie wegens seksuele geaardheid, recht op hoor en wederhoor, vertrouwelijkheid en een verbod op plagiaat benoemd.

Volgens de omroepwet van 2001 heeft Tsjechië een duaal stelsel (publieke en commerciële omroepen). Deze wet bevat ook regels over mededinging en mediaconcentratie. Buiten­landse media-eigenaars wordt daarbij het leven niet al te moeilijk gemaakt. Wel moeten de Tsjechen vertegenwoordigd zijn in hun ondernemingen die in Tsjechië uitzenden. Een na­tuurlijke of rechtspersoon die landelijk uitzendt mag hooguit één landelijke analoge zendver­gunning hebben en niet deelnemen in andere landelijk werkende omroepen. Landelijke om­roepen mogen ook niet met elkaar fuseren. De grens voor landelijk ligt bij een dekking van 70% van de Tsjechische bevolking, ook voor eigenaars van meerdere lokale/regionale om­roepen met analoge aardeontvangst. Wie voor meer dan 40% deelneemt in een omroepor­ganisatie of anderszins in de zin van artikel 10 en 11 van de wet op de mededinging een doorslaggevende machtspositie bezit heeft deelnameverplichtingen. In zo’n geval moeten fu­sies worden aangemeld bij de omroepraad zodat deze kan toezien op machtsmisbruik. De Tsjechische uitzendwetten zijn aangepast aan de Europese  TV zonder grenzen richtlijnen.

Mediavrijheid

In 1993 kwam in Tsjechië een 2^e vertaalde druk uit van Mein Kampf van Hitler. Het verbod op deze publicatie in 2000 gaf een extra stimulans aan de discussie over het spanningsveld tussen vrijheid van meningsuiting en de beperkende risico’s van extremistische overtuigin­gen. In 2001 werd een eerdere veroordeling van uitgever Michael Zitko van het epistel door het hooggerechtshof in Praag op procedurele gronden niet ontvankelijk verklaard. In dat­zelfde jaar bevestigde een aanklacht van de overheid tegen het opinieweekblad Respekt de problemen die kritische onderzoeksjournalistiek in Tsjechië kan opleveren. Het blad had een vlammend artikel gepubliceerd met de strekking dat een kabinet, dat beloofd had de corrup­tie aan te pakken, de strijd tegen corruptie had verloren. Dit was de ministers flink in het ver­keerde keelgat geschoten en ze eisten ieder afzonderlijk schadevergoedingen die dusdanig opliepen dat het blad failliet was gegaan wanneer de eisen waren toegekend. Op 17 januari 2004 werd Respekt verslaggever Tomáš Němeček voor zijn huis in elkaar geslagen door criminelen die niet van zijn onderzoeksbevindingen waren gediend en 2 jaar later raakte hij zijn bijbaantje bij de Tsjechische publieke radio kwijt na zijn commentaar op een amende­ment op een kerkwet. De redacteur die het commentaar uitzond vloog ook de laan uit.

Kort voor de parlementsverkiezingen van begin juni 2006 presenteerde politiekolonel Jan Kubice van de georganiseerde misdaadeenheid een geheim rapport aan het huis van afge­vaardigden over vermoede banden tussen de georganiseerde misdaad en overheidsfunctio­narissen van de regerende Sociaal Democratische ČSSD. Daarin werden ook de vorige premier Stanislav Gross en de toen zittende premier Jiri Paroubek met name genoemd. Het verslag werd eerder gepubliceerd dan gepland omdat er dingen waren uitgelekt. In het kader van het onderzoek dat volgde werd bij zo’n 20 politici en journalisten en in het huis van afge­vaardigden, bij het ministerie van BIZA en bij de publieke radio de telefoon afgetapt. In de media werden vermoedens geuit dat ook de Sociaal Democratische partij ČSSD toestem­ming had gezocht om telefoons af te luisteren, ondermeer die van Kubice. Eind januari 2008 besloot de openbare aanklager dat Kubice geen wetten had overtreden. Voor de beschuldi­gingen aan het adres van premiers in zijn uitgelekte rapport was echter evenmin grond. In­tussen had de ČSSD de verkiezingen en het regeringspluche wel verloren

In 2007 kwamen bij het IPI geen meldingen binnen over Tsjechië. Met de ge­zamenlijke in­vloed op de media van overheidswetten, politiek en economie en van benade­ling, fysieke bedreiging of geweld tegen journalisten was Tsjechië op de persvrijheidindex van verslagge­vers zonder grenzen van 2006 op 2007 echter gezakt van de 5^e naar de 14^e plaats (9^e van de EU27). Door de vele gedeelde posities telde de lijst 169 plaatsen voor 222 landen.

Clubs, organisaties en instanties

ČTK is het enige Tsjechische nieuwsagentschap. De belangrijkste mediabonden zijn de Tsjechische bond van krantenuitgevers UVDT en de bond van private radio-omroepen APSV. In de bond van TV organisaties ATO zijn zowel publieke als commerciële omroepen vertegenwoordigd. De ATO doet mediaresearch voor alle omroepen. Bij de Tsjechische jour­nalistenbond is volgens de Tsjechië pagina van het EJC slechts een klein deel van de jour­nalisten aangesloten. De bond kent een onafhankelijke ethische commissie die klachten be­handelt. De publieke radio omroep Česky Rozhlas, de publieke TV omroep Česla Televize en het persagentschap ČTK zijn onafhankelijke publiekrechtelijke ondernemingen die onder controle staan van het parlement. Voor de rest zijn de media in private handen. De Tsjechi­sche radio en TV raad (omroepraad) van de publieke omroep houdt zich behalve met het toewijzen van frequenties en het verlenen van zendvergunningen ook onledig met het bewa­ken van de onafhankelijkheid en genuanceerdheid van de omroepen en van mededinging en mediaconcentratie. De leden van de raad worden door het parlement benoemd. Op initiatief van Tsjechische adverteerders is in 1994 een zelfregulerende raad voor Adverteren opgezet.

Consumentengedrag en reclame

Het gedeelte van hun budget dat Tsjechische huishoudens spenderen aan genotsmiddelen (alcohol, tabak en narcotica; de Tsjechen zijn de grootste bierdrinkers van de EU) behoort tot de 3 hoogste binnen de EU27, maar het werd tussen 2002 en 2006 wel wat kleiner. Ook het gedeelte voor eten en (niet alcoholisch) drinken, kleding en schoeisel en restaurants en ho­tels ging naar beneden. Het deel dat uitgegeven wordt voor onderwijs behoort tot de 3 klein­ste binnen de EU. Het budgetgedeelte voor woonlasten, gezondheid én communicatie ver­toonde een stijgende tendens. Naar EU maatsta­ven gaven Tsjechische huishoudens een groot deel van hun budget uit aan genotsmiddelen (7,8 om 3,5%), communicatie (3,8 om 2,7%), eten en drinken (15,5 om 12,8%), recreatie en cultuur (11,1 om 9,4%) en directe woonlasten (22,7 om 21,9%) en een klein deel aan onderwijs (0,6 om 1,0%), gezondheid (2,0 om 3,4%), vervoer (11,5 om 13,6%), kleding en schoeisel (4,6 om 5,7%), restaurants en hotels (6,2 om 9%), diversen (8,6 om 10,8) en meubilair en woningonderhoud (5,6 om 6,2%).

Volgens marktonderzoeksbureau Euromonitor werd in 2005 in Tsjechië voor €1,4 miljard besteed aan mediareclame (bron EVD). Voor 2006 werd een stijging verwacht van 9% naar ruim €1,5 miljard. In 2005 ging het grootste deel (45%; €624 miljoen) naar TV reclame, ge­volgd door pers (40%; €565 miljoen), radio (8%, €116 miljoen), buiten (5%; €69 miljoen), in­ternet (ruim 1%, €16 miljoen) en bioscoopreclame (0,5%, €6 miljoen). Het aandeel van inter­netreclame groeit het snelst en het lag in 2006 rond 2%. Ook de verkopen via internetwinkels stijgen erg snel. Voor 2008 verwachten ze een omzet van €850 miljoen. Naast de gebruike­lijke vormen van mediareclame zijn vakbeurzen in Tsjechië populair. Verder worden in win­kels opmerkelijk vaak producten gepresenteerd. In het land zijn ruim 3000 reclamebureaus actief. De 60 leden die de Tsjechische bond van adverteerders AČRA (http://www.acra-mk.cz/) in 2005 telde namen volgens de EVD zo’n 80% van de reclameomzet voor hun rekening. In fe­bruari 2008 had deze bond 51 leden.