Inleiding

In ieder land en iedere cultuur overal ter wereld speelt mentale programmering een be­langrijke rol. Waarden en normen van de maatschappij waarin we opgroeien worden ons van jongs af aan via ouders, opvoeding, onderwijs en media met de paplepel ingegoten. Van daaruit raken we geconditioneerd en we starten allemaal vanuit de illusie dat onze vanzelfsprekende kijk op de samenleving de kijk van iedereen is. Hieronder zullen een aantal praktische gevolgen worden geschetst van een Oostenrijks perspectief en van de wijze waarop dat zich kan uiten binnen de samenleving. Ook onder wetenswaardigheden/ cultuurdimensies van Hofstede staat de nodige info.

Zonder woorden, kleding, kennismaking

Op http://www.kwintessential.co.uk/resources/country-profiles.html zijn omgangregels te vinden.

Vooral in een wat vollere trein houdt men geen zitplaats bezet met bagage. Wie tij­dens een lange treinreis de benen wil strekken doet er een krant onder.

Gehandicaptenplaatsen mogen worden ingenomen, maar voor een echte gehandicapte worden ze uiteraard vrij gemaakt.

In Oostenrijk is net als in bijv Duitsland, Hongarije en Tsjechië de spreektoon in de publieke ruimte beschaafd en gedempt. Men roept een bekende liever niet toe over straat.

De fysieke afstand is vrij groot. Men begroet elkaar met een korte, stevige handdruk onder oogcontact.

In een groepje schudt men iedereen de hand, te begin­nen met de ouderen. Bij het afscheid nemen worden, m.n. in de zakelijke sfeer, opnieuw handen geschud.

Terughoudendheid en de ogen neerslaan kan achterdocht oproepen. Oogcontact is gebruikelijk tijdens gesprekken.

Amicaal fysiek contact in het openbaar is weinig gebruike­lijk. Elkaars rug, armen of schouders aanraken doet men slechts bij goede vrienden.

Bij het handen schudden wordt het initiatief dikwijls aan de oudere of de vrouw gela­ten. In Wenen geven wat oudere mannen vrouwen ter begroeting vaak een handkus. Vrouwen verwachten echter niet van buitenlandse mannen dat ze dit doen.

Men kleed zich netjes, doch onopvallend. Men houdt zich daarbij nogal strikt aan de kleedregels van (sub)cultuur en situatie. Kleedcodes zijn belangrijker dan in NL.

In theater of concert gaan naar Nederlandse maatstaven verrassend velen formeel en in restaurants semi-formeel gekleed. Veel vrouwen kleden zich er bijv speciaal op om te gaan winkelen.

Uit­gaan of de stad ingaan in korte broek is ook met warm weer erg ongebruikelijk. Met de handen in de zakken met iemand praten wordt in Oostenrijk eerder wat bot en arrogant gevonden dan losjes en informeel.

Bij het binnenkomen en verlaten van bijv een plattelands of buurtwinkel groeten klant en personeel elkaar vaak met “Guten Tag” of “Grüss Gott”.

In 2003 waren de meest gebruikte groeten Hallo (39%), het ook in Hongarije gebruikelijke Servus of Servas (37%, bijbetekenis “uw dienaar”, vaak als groet bij een gift), gevolgd door het meer traditionele Grüss Gott (20%) en Guten Tag (18%).

De uit Noord-Duitsland stammende informele afscheidsgroet Tschüss wordt steeds populairder, vooral in Wenen en bij jongeren.

In Oostenrijk is men behoorlijk stipt. Op tijd komen en op de tijd letten is belangrijk. Wie onverhoopt verlaat is voor een afspraak belt even om uitleg te geven. Afspraken worden nooit op het laatste moment afgezegd.

Oostenrijkers stellen zich in formelere situaties voor met Herr/ Frau (iedere vrouw bo­ven de 18) + eventuele titel + achternaam.

De vrouw van de dokter heet “Frau Dok­tor“, ook wanneer ze zelf geen arts is. Adellijke titels noemt men niet.

Bij eerste contacten is men liever nog niet te persoonlijk. Populaire onderwerpen zijn dan bijv. technologie, reizen, buitenlandse steden, vakantie, natuur, hobby’s en sport. Buitenactiviteiten zijn erg populair in Oostenrijk.

Oostenrijkse werknemers hebben een hoog plichtsbesef en verantwoordelijkheidsge­voel, maar ze willen niet op de vingers gekeken worden. Een werkgever wordt geacht vertrouwen te hebben in vakkennis van de werknemer.

Veel Oostenrijkers houden van hedonistische gezelligheid. De humor is vaak droog en wat sarcastisch.

De deelstaat identiteit is voor velen belangrijker dan het Oostenrijker zijn. Oostenrijkers worden liever niet verward met Duitsers.

Ze worden wel beschreven als vertrouwelijker, laconieker, pragmatischer en gemoedelijker dan Duitsers, maar for­meler dan Nederlanders of Amerikanen. 

Restaurants en uitgaan

Men groet in Oostenrijk bij het binnenkomen en verlaten van kleinere winkels en horecagelegenheden.

In veel horecagelegenheden mag nog gerookt worden. Men steekt er niet één op terwijl anderen nog aan het eten zijn. Voor het drinken proost men met Prost of cheers.

Wanneer men zichzelf opnieuw in wil schenken biedt men eerst de anderen wijn aan.

De rekening moet men zelf opvra­gen bij het bedienend personeel met Zahlen bitte. Fooien zitten in principe bij de prijs in. Bij taxi’s is 10% fooi gebruikelijk.

Om uitdrukking te geven aan tevredenheid kan men bij het afrekenen een rond bedrag voorstellen of Danke zeggen ten teken dat de bediening het wisselgeld mag houden.

Nadere contacten

Wanneer men elkaar beter leert kennen in een meer informele sfeer kan afgesproken worden om elkaar te “Dutzen” (met de voornaam aanspreken).

Familie en gezin zijn in Oostenrijk belangrijker dan in Nederland. Weekenden worden vaker besteed aan gezinsactiviteiten buitenshuis en men hecht vaker aan ’s avonds samen dineren. Op zondag doen meer gezinnen dan in NL dat bij de (groot)ouders.

De Oostenrijkers delen hun werelds sterk in vakjes in. Het verschil tussen privaat en publiek is bijv erg groot en men wil dat graag zo houden. Conformisme is belangrijk om te weten waar men aan toe is.

In Oostenrijk bestaat over het netjes houden van huis, trappenhuis, tuin en buurt als correcte façade nog even veel eensgezindheid als in het NL van zo’n 50 jaar terug.

Wenen is het minst traditioneel. Hoe verder naar het westen en hoe landelijker, hoe traditioneler de sfeer is.  

Binnenshuis zijn ervaart men als de relaxte private informele wereld als tegenhanger van de meer formele en afstandelijke buitenwereld.

Omdat ze zich thuis vooral op hun gemak willen voelen nodigen Oostenrijkers alleen anderen binnen als het vertrouwd genoeg voelt. Vaker dan in NL is het gebruikelijk om bij de deur de schoenen uit te doen.

Een gedeelde persoonlijke interesse werkt uitstekend bij het tot stand brengen van een goede verstandhouding. Het biedt openingen voor het saamhorigheidsgevoel en de loyaliteit onder bekenden waar de Oostenrijkse samenleving deels op draait.

Samen op een efficiënte wijze naar een praktisch doel toewerken vanuit een ge­deelde interesse ligt opmerkelijk veel Oostenrijkers goed. Door persoonlijke compli­menten wordt men echter gemakkelijk in verlegenheid gebracht.

Cadeau en tafeletiquette

Verjaardagen en kerstavond zijn bij uitstek de gelegenheden om elkaar cadeautjes te geven. Kinderen krijgen met sinterklaas (6/12) ook cadeautjes.

Wie bij iemand thuis te eten wordt uitgenodigd komt stipt op tijd en neemt wat mee, bijv een doos bon­bons, bloemen (oneven aantal; geen lelies, chrysanten of rode rozen) of likeur. Giften worden mooi verpakt en bij overhandiging geopend.

Men houdt een staande receptie tot men de gasten uitnodigt om te gaan zitten. Zodra men zit legt men het servet op schoot. Tijdens de maaltijd zit men niet met de handen op schoot of met de ellebogen op ta­fel.

De maaltijd begint als de gastvrouw de gasten smakelijk eten (Guten Appetit) toewenst of “Mahlzeit” zegt. De gastheer geeft de 1^e toast (Prost). Deze wordt aan het eind van het maal door eregasten beantwoord.

Bij de warme maaltijd worden bijv. vlees of deegwaren vaak met het mes vastgehou­den en met de vork gesegmenteerd om de gastvrouw/ gastheer niet voor het hoofd te stoten (eten hoort mals en zacht te zijn, met de vork vastprikken en met het mes snij­den zou aangeven dat het ingrediënt taai is).

Men wordt geacht het bord leeg te eten. Wie uitgegeten is legt mes en vork naast el­kaar op het bord in de 5.25 uur stand. Het bestek open op het bord neerleggen bete­kent dat men nog een portie wil.

Wanneer men is uitgenodigd verdient het aanbeveling om het verblijf niet te rekken. Wanneer de gastheer/ vrouw op het horloge kijkt wordt het tijd om op te krassen.

Zakelijk

Men wordt ook zakelijk sterk afgerekend op kleding en goede manieren. De zakelijke  communicatie verloopt formeel volgens een strak protocol.

Men is terughoudend ten aanzien van nieuwe producten en het aangaan van dito zaken­relaties. Vertrouwde connecties die reeds lang bekend zijn genieten de voor­keur. Daarom kunnen die als kruiwagen belangrijk zijn, al zijn kruiwagens niet persé nodig.

Zakelijke afspraken worden in Oostenrijk 3 à 4 weken tevoren gemaakt. Een afspraak direct om 8 uur s’morgens wordt vaak heel gewoon gevonden.

De maand augustus, de kersttijd, de week voor Pasen en de vrijdagmiddag zijn minder geschikt voor een afspraak. 

Oostenrijkers zijn m.b.t ICT en telecom op de hoogte van trends. Ook bij e-mail houdt men zich aan de regels van de handelscorrespondentie (aanhef met titel, afsluiting etc.).

Men is erg stipt. Wie opgehouden is belt direct en moet met een goede reden komen. Het op het laatste moment afzeggen van een afspraak wordt uiterst onbeschoft gevonden.

Cadeautjes geven is geen standaardgebruik bij zakelijke ontmoetingen. Soms geeft men bureauaccessoires o.i.d zonder of met een klein bedrijfslogo.

Bij de meeste zakelijke besprekingen kleedt men zich netjes doch onopvallend; de he­ren bijv. in een donker kostuum en niet al te opzichtige das en de dames elegant klassiek.

Zolang niet is afgesproken elkaar te Duzen spreekt men elkaar aan met Sie (U) en met achternaam + eventuele titel (dus geen voornamen). 

Men is geïnteresseerd in academische graden, het vergelijken van elkaars positie, bevoegdheden en verantwoordelijkheden en hoe lang een zaak/bedrijf al bestaat.

Aan delegeren van be­voegdheden doet men weinig en delegeren wordt niet altijd goed begrepen.

Men is meer geïnteresseerd in gespecialiseerde vakmensen dan in massa­productie en lopende bandwerk.

Bij een eerste zakelijk contact worden zonder al teveel omhaal visitekaartjes uitgewisseld.

Op de kaartjes staat naast titels altijd de functie vermeld. Bij bedrijven die lang bestaan ziet men graag de oprichtingdatum.

Een Duitstalige kant wordt gevoeld als zorgvuldig en respectvol en kweekt dus goodwill. Hetzelfde geldt voor onderhandelen en corresponderen in het Duits.

In de zakenwereld wordt een glimlach gebruikt om genegenheid te tonen en niet om te laten zien dat men iets grappig vindt.

Men doet weinig aan grapjes en prietpraat. Serieuze gerichtheid op zakelijke doelen en op de stappen er naartoe is toonaangevend.

Zakelijke gesprekken worden geopend met een korte koetjes en kalfjesfase. De geschiede­nis van bedrijf of instantie en de landsgeschiedenis zijn daarbij populaire thema’s. Men verwacht uitwisseling van informatie over het aangesneden onderwerp.

De gastheer bepaalt wanneer de koetjes en kalfjes­fase is afgelopen. Na deze fase komt men snel ter zake. Daarbij is men soms direct op het botte af om duidelijkheid te krijgen en de voortgang te bespoedigen.

Oostenrijkers staan doorgaans wantrouwend t.o. overdreven claims en beloften en houden niet van sterke emoties.

Presentaties moeten feitelijk en accuraat zijn. Back-up materiaal is aan te bevelen. Oostenrijkers kunnen erg pietluttig zijn m.b.t de details.

Door de zorgvuldigheid overhaast men niks. Druk werk averechts en kweekt geen goodwill.

Bijeenkomsten kennen een strakke agenda en lopen niet of weinig uit. Men meent wat men zegt en de verwachting is dat toezeggingen worden nagekomen.

Verslaggeving speelt in het hele zakelijke proces een belangrijke rol. In de verslagen staat wat is besproken en afgesproken en wie waar verantwoordelijk voor is.

Men is bij zakenonderhandelingen wel flexibel, maar men verwacht hetzelfde van de tegenpartij. Contracten zijn duidelijk en gedetailleerd.