Inleiding

In ieder land en iedere cultuur overal ter wereld speelt mentale programmering een be­langrijke rol. Waarden en normen van de maatschappij waarin we opgroeien worden ons van jongs af aan via ouders, opvoeding, onderwijs en media met de paplepel ingegoten. Van daaruit raken we geconditioneerd en we starten allemaal vanuit de illusie dat onze vanzelfsprekende kijk op de samenleving de kijk van iedereen is. Hieronder zullen een aantal praktische gevolgen worden geschetst van een Slowaaks perspectief en van de wijze waarop dat zich kan uiten binnen de samenleving. Ook onder wetenswaardigheden/ cultuurdimensies van Hofstede staat de nodige info m.b.t. communicatie.

Kennismaking: privé en zakelijk

Op http://www.kwintessential.co.uk/resources/country-profiles.html zijn omgangregels te vinden. Ook op de landenwebsite van de EVD staat de nodige info.

Omgangsvormen zijn in Slowakije belangrijk. De directe Amerikaanse of Nederlandse stijl van communiceren ligt de Slowaken niet zo. De stijl van communice­ren kent meer Duits aandoende elementen en is vrij ingetogen (niet roepen over straat enz.).

Stiptheid wordt gezien als teken van respect, betrouwbaarheid en ver­antwoordelijkheid. Men komt eerder wat te vroeg dan te laat. Wie onverhoopt op­gehouden is belt even en biedt excuses aan. Afspraken worden nooit op het laatste moment afgezegd.

De spreektoon in de publieke ruimte is beschaafd en gedempt. De opstelling bij onbekenden is afwachtend tot voorkomend en men laat elkaar uitspreken. Begroetingen verlopen veelal minzaam, vriendelijk en ingetogen.

Ter verwelkoming en bij het afscheid geeft men elkaar onder oogcontact een stevige handdruk (’s winters doet men daartoe de handschoenen uit). Vrouwen en hoger geplaatsten nemen het initiatief tot kennismaking.

Amicaal fysiek contact is weinig gebruike­lijk bij onbekenden. Bij goede vrienden en familie ligt dat anders. Ze kussen elkaar bij het begroeten bijv. wel op beide wangen. 

Oogcontact tijdens gesprekken wordt ervaren als teken van eerlijkheid, betrouwbaarheid en serieusheid. Gesticuleren doet men in Slowakije weinig en ingetogen.

Men stelt iemand aan een ander voor met de achternaam en titel. Goede vrienden gebruiken ook wel de titel + voornaam (de titel is dus belangrijk). 

Bij eerste contacten is men liever nog niet te persoonlijk. Populaire onderwerpen zijn dan bijv. de mooie natuur van het land, cultuur, geschiedenis en sport (m.n. ijshockey).

Veel Slowaken zijn behoorlijk nationalistisch. Zowel moderne ontwikkelingen waar Slowakije goed in meedoet als folkloristische tradities zijn goede onderwerpen.

Men heeft voorkeur voor producten van eigen bodem. Ook imago (persoonlijk en van een merk) weegt zwaar.

Velen praten liever niet over de rol van Slowakije in de 2^e wereldoorlog. Ook extreem rechts, Hongaren en zigeuners kunnen gevoelig liggen.

Onder jongeren is Engels de meest gesproken vreemde taal. Naarmate men ouder wordt vervult Duits meer deze rol.

Het kan belangrijk zijn om te checken of een boodschap goed is overgekomen. Men zal niet snel zeggen dat men iets niet goed heeft verstaan of begrepen.

Hollandse of Angelsaksische directheid vinden Slowaken al snel bot, zeker wanneer men iemand nog nauwelijks kent.

Weigeringen en ontkenningen worden verdekt gebracht omdat men de ander niet voor het hoofd wil stoten. Reacties als “misschien”, “we zullen zien” en “dat valt niet mee” betekenen eigenlijk “liever niet” of “nee”.

Dit kan Slowaken voor het gevoel wat ongrijpbaar maken. Het onderscheidt tussen vreemden en kennissen enerzijds en de kring van vertrouwelingen ligt erg scherp.

Vooral de (wat) ouderen zijn van huis uit vaak gewend om voornamen alleen te gebruiken bij vrienden en familie. Een voorstel daartoe wordt dan gevoeld als een vriendschapsverklaring. Bij jongeren ligt het thans vaak minder scherp.

Wie een voorstel om elkaar bij de voornaam te noemen aan de Slowaak overlaat zit altijd safe. Het komt wel als men elkaar beter leert kennen.

In gezellige situaties kan men het ook beter aan de Slowaak overlaten om op zakelijke onderwerpen over te gaan (bij onbekenden scheidt men werk en privé eerst).

Hoewel uit eten gaan in Slowakije goedkoop blijft, verloopt in restaurants de prijsstelling soms anders dan in NL en België. Men moet vaker voor ingrediënten bijbetalen.

Hoewel de fooi formeel bij de prijs inzit, kan een fooi van buitenlanders van zo’n 10% soms wonderen bewerkstelligen.

Een aanbod om een gezamenlijke maaltijd buitenshuis, waarvoor men door Slowaken was uitgenodigd, te betalen werd begin 90er jaren aanvankelijk uitdrukkelijk gewei­gerd, maar bij volharden bijzonder gewaardeerd (thans kan dat anders liggen).

Veel Slowaken kijken blij verrast op en waarderen het als de buitenlander een paar woorden Slowaaks kent.

Slowaken zoeken vaak hun vertier in pivnice (cafés, taveernes), vinárne (wijnbars) en restaurants. Thuis nodigt men bij voorkeur mensen uit die al vertrouwd zijn.

De informele groet onder vrienden is ahoi (hoi). Verder groet men met goede (dobré) morgen (ráno), middag (popoludne) of avond (noc). Nog een paar woorden:

Nadere contacten

Wie bij iemand thuis wordt uitgenodigd kleedt zich uit respect netjes (uiteraard volgens de binnen de subcultuur heersende standaarden).

Men neemt een fles drank, een oneven aantal bloe­men (niet ingepakt) of chocola mee voor de gastvrouw (een even aantal bloemen is gereserveerd voor begrafenissen). Giften worden bij overhandiging geopend.

De bekende Slowaakse uitdrukking “Kde Slovák tam spev” betekent “waar een Slo­waak is, is muziek”. Ook volkskunst of muziek uit het land van de gast worden vaak gewaardeerd als cadeau. Bij afspraken bij iemand  thuis komt men stipt op tijd.

Traditionele plattelandscodes zijn in Slowakije erg wijdverbreid. Zo doet men bij het binnengaan vaak schoeisel uit. Soms krijgt men slippers aangereikt.

Onaangekondigd bezoek bij familie en goede vrienden is heel gewoon en bij aankomst aangeboden consumpties, cadeaus ed. worden uit beleefdheid vaak eerst geweigerd.

Gasten thuis krijgen bijna altijd direct een borrel of verfrissingen aangeboden, gecombi­neerd met versnaperingen (in de stad) of een maaltijd (op het platteland).

Alcohol mag worden geweigerd met opgaaf van reden. Een leeggedronken glas of kop wordt direct weer bijgevuld. Wie niet meer wil laat een bodempje staan.

Slowaken voelen zich als ingetogen volk vaak verplicht om een gast iets te geven waar deze zon­der vooropgezette bedoeling erg enthousiast over doet.

Men houdt zich aan de dineercodes van het Europese vasteland zoals pas gaan eten nadat de gastheer smakelijk eten (dobru chut) heeft gewenst, eten met mes en vork (vork links) en het servet opgevouwen naast het bord (niet geopend op schoot).

Het geldt als beleefd om een 2^e keer opscheppen door de gastvrouw eerst te weigeren. Men toast (meestal met naz dravie; op de gezondheid) onder oogcontact,

Banden worden versterkt door gastvrijheid te beantwoorden met vergelijkbare gestes.

Nadruk op zakelijk

Veel van het onder kennismaking beschrevene geldt evenzeer in zakelijke situaties.

Contact per email of telefoon is niet voldoende. Men moet elkaar regelmatig zien. Afspraken worden bijv. 2 weken tevoren gemaakt en 2 dagen tevoren bevestigd.

Steekwoorden voor de kleedcodes zijn keurig en schoon doch sober. Heren dragen vaak een pak en dames een mantelpak (altijd met panty).

Vergaderingen beginnen stipt op tijd en lopen vaak uit. Voor de vergadering ziet men graag agendapunten op schrift en nadien een verslag met afspraken.

Bij het zakendoen zijn Slowaken formeler dan bij privécontacten. M.n. oudere Slowaakse zakenmensen maken aan het begin soms een wel erg formele indruk. Men kan de mate van formaliteit het best laten bepalen door de Slowaken.

Formele titels zijn in Slowakije vooral in het zakenverkeer erg belangrijk. Op visitekaart­jes bijv. is de volgorde Pane (meneer) of Pani (mevrouw) + titel + achter­naam. Bij een eerste zakelijke kennismaking stelt men zich ook zo aan elkaar voor.

Visitekaartjes worden zonder protocol uitgewisseld. Een Slowaakstalige achterkant laat een goede indruk achter.

Men is geïnteresseerd in historisch achtergronden. Het noemen van een oprichtingsjaar bij een bedrijf dat minstens 20 jaar bestaat geeft een betrouwbare indruk.

Elkaar bij de voornaam noemen gebeurt in het zakenverkeer tamelijk zelden en dan alleen nog na wederzijdse af­spraak.

In Slowakije is veel tijdsinvestering en opbouw van vertrouwen nodig om zaken rond te krijgen. Daarom valt men nooit direct met de deur in huis.

Men wil het liefst zakendoen met mensen waarmee een vertrouwensband bestaat. Daarom kan bij een informele lunch in een restaurant die in een goede sfeer verloopt soms meer worden bereikt dan in veel vergaderingen.

Vaak worden ook bij vergaderingen koffie of drankjes (bijv. bier of een borrel van slivovica) aangeboden. Weigeren wordt onbeleefd gevonden.

Slivovica is de sterkste bor­rel ter wereld en kenners beweren dat het pas na het 4^e glas lekker begint te smaken.

Vertrouwensbanden worden door Slowaken tevens benut om met ambtenaren zaken informeel te regelen. In andere gevallen draaien de ambtelijke molens traag.

De internationale zakelijke voertaal is Engels of Duits. Een glimlachende en welwillend knikkende Slowaak wil op zich nog niet zeggen dat alles bij hem helder als glas is.

Bij langdu­rige serieuze gesprekken wordt wel aanbevolen om een tolk mee te nemen. Ook wordt wel aangeraden om za­kelijke correspondentie vooraf in het Slowaaks te voeren.

Aan het begin verloopt de communicatie formeel en aftastend en overheerst de diplomatieke opstelling. Wanneer men elkaar beter kent wordt men directer.

Men verwacht eerlijkheid en men moet ook eerlijkheid terug verwachten. Een afwij­zing wordt echter eufemistisch geformuleerd.

Slowaken mijden conflicten liever, maar zien tegelijkertijd een compromis als zwakte­bod.

Afbakenen van verantwoordelijkheden is erg belangrijk. Er wordt weinig gedelegeerd. Vaste gesprekspartners van gelijk niveau (directeuren met directeuren etc.) zijn aan te raden.

In de zakenwereld en bij de overheid is de hiërarchie nogal strikt en dit kan vertra­gend werken. Klantgerichtheid en dienstbetoon zijn nog in ontwikkeling,

Vaak worden vergaderingen voorgezeten door de oudste en meest ervarene. Ze zijn meer bedoeld ter verduidelijking en om beslissingen door te geven dan voor discussie en brainstormen.

Belangrijke beslissingen geschieden op topniveau en men voelt zich met de subtop niet serieus genomen.

Men zoekt naar wegen om een gezond contract te krijgen. Ook kan het zaken­doen soms worden vertraagd door gebrek aan apparatuur.

Om misverstanden tussen de onderhandelingspartners te voorkomen worden zakenbijeenkomsten vaak beëindigd via een samenvatting met doelen en afspraken.