Inleiding

In ieder land en iedere cultuur overal ter wereld speelt mentale programmering een be­langrijke rol. Waarden en normen van de maatschappij waarin we opgroeien worden ons van jongs af aan via ouders, opvoeding, onderwijs en media met de paplepel ingegoten. Van daaruit raken we geconditioneerd en we starten allemaal vanuit de illusie dat onze vanzelfsprekende kijk op de samenleving de kijk van iedereen is. Hieronder zullen een aantal praktische gevolgen worden geschetst van een Spaans perspectief en van de wijze waarop dat zich kan uiten binnen de Spaanse en Nederlandse samenleving. De Antilliaanse cultuur lijkt meer op de Spaanse dan de Nederlandse. Waar hieronder Spanje of Spaans staat kan men vaak ook Antillen of Antilliaans lezen. Een hoofdbron is http://www.kwintessential.co.uk/resources/country-profiles.html. Ook onder wetens-waardigheden/ cultuurdimensies van Hofstede, staat de nodige info.

Algemeen

In Spanje bestaan grote regionale verschillen qua mentaliteit. Het noorden is relatief zakelijk, ingetogen, gedisciplineerd en liberaal en het zuiden meer informeel, toegankelijk, vrolijk, traditioneel familiegericht en minder halsstarrig.

In Spanje worden gastvrijheid en een persoonlijke benadering belangrijker gevonden dan in NL. De keerzijde van gastvrijheid is gekrenkte trots; m.n in Zuid Spanje.

Vooral in het zuiden kent men het begrip deadline nauwelijks. Tijdsplanning wordt ge­zien als globale richtlijn en niet als een verzameling dwingende streefdata.

Eten doet men graag en vaak en men neemt er de tijd voor. Het contact tijdens het eten is min­stens zo belangrijk als het eten zelf. Dineren na 11 uur s’avonds is in Spanje niet ongebruikelijk.

Ook bij zakelijke besprekingen is men tolerant voor interrupties en men ratelt vaak door elkaar heen.

Omdat de persoonlijke ver­standhou­ding zo belangrijk is, heeft men een andere invulling van het begrip effectief dan in meer onpersoonlijke culturen.

De loyaliteit binnen de eigen sociale laag is groot, maar verschillende klassen leven gescheiden van elkaar. Men wil ten koste van alles voorkomen dat men binnen de eigen groep een figuur slaat.

In Spanje wordt gezag meer gekoppeld aan personen en aan de persoonlijke verstand­houding en opstelling dan aan posities.

Wie in het land personeel onder zich heeft zal geneigd zijn zelf niet meer de handen uit de mouwen steken. Het personeel behoort het werk te doen.

Lager geplaatsten nemen weinig eigen initiatief en willen vaak het liefst gezag en exact omschreven opdrachten. Door een superieur aangeboden overleg en medezeggenschap e.d maakt de verhoudingen onduidelijk en kan worden gevoeld als zwaktebod.

Regels moeten ondubbelzinnig en consequent worden gesteld. Wie over de schreef gaat dient langs deze lijn gestraft te worden en goed gedrag moet zo worden beloond.

M.n in het zuiden heerst echter tegelijk een “het komt, zoals het komt” mentaliteit. Men is weinig punctueel, plannen en vooruitzien wordt minder belangrijk gevonden dan het contact hier en nu en dat contact wil nog wel eens uitlopen.

Bij afspraken laat de gastheer vaak even op zich wachten om de indruk levend te houden dat hij een belangrijk man is waar vaak een appèl op wordt gedaan.

Kleding, kennismaking en begroeting

Men vindt het in Spanje erg belangrijk om er gekleed en netjes bij te lopen. Het begrip gelegenheidskleding heeft in Spanje meer betekenis dan in Nederland. Smaakvol gebruik van sieraden en accessoires komt veel voor.

Bij het lopen houdt men rug en schouders recht. Ter kennismaking schudt men elkaar de hand. Mannen begroeten vaak met 2 handen waarbij ze hun linker hand op de rechter onderarm van de begroete persoon leggen.

Bij wat meer formele gelegenheden praat men vaak over anderen via de termen Don of Doña + de voornaam. 

Begroetingen tussen bekenden verlopen enthousiast en lijfelijk. Mannen omhelzen elkaar en vrouwen laten een korte omhelzing volgen door een zoen links en rechts op de wang.

Door het ooglid naar beneden te duwen drukt men uit dat men alert is; men wenst iemand geluk toe of men drukt solidariteit uit door de vingers te kruisen.

Gespreksonderwerpen en omgaan met kritiek

Veel Spanjaarden doen het graag voorkomen alsof heikele kwesties niet bestaan en willen het er niet over heb­ben.

Gevoelige onderwerpen worden het liefst doodgezwegen. Dit gaat verder dan taboeon­derwerpen zoals abortus, alleenstaand moederschap, drugs, echtscheiding, euthanasie, homofilie of nooit getrouwd geweest zijn.

Gezin en familie zijn in heel Spanje door de bank genomen belangrijker dan in NL. Sport (m.n voetbal), eten en bespreken en vergelijken van taal en cultuur zijn ook populair.

Kritische vragen om iets grondig uit te zoeken liggen gevoelig. Ze worden vrij snel als persoonlijke kri­tiek ervaren. Publiekelijk toegeven dat men fout zit doet men niet graag.

Ook zelf is men (anders dan in Nederlander) erg voorzichtig en indirect met kritiek. Men wil de ander niet in zijn eer aantasten en de relatie geen schade toebrengen.

Bezoek en dineeretiquette

Bij een dineetje mag men een kwartier te laat komen en bij een feestje een half uur.

Gasten nemen in Spanje vaak een cadeautjes mee voor de gastvrouw en een kleinigheid voor de kinderen omdat ze er bij een dineetje vaak bij zijn. Chocola, gebak, drank of bloemen behoren tot de gebruikelijke items.

Bij een dineetje blijft men staan tot men plaats wordt gewezen. De gastvrouw geeft aan wat de anderen moeten gaan doen. De gastheer geeft de 1^e toast.

Eregasten beantwoorden de toast. Vrouwen mogen dat ook doen. Tijdens maaltijden geen handen op schoot of ellebogen op tafel. Niet opstaan voor de hoogste gast dat doet.

Zelfs fruit wordt met bestek gegeten. Men geeft aan dat men uitgegeten is door mes en vork naast elkaar op het bord te leggen (handvat rechts, tanden naar boven). 

Zakencontacten: voorbereiding

Men moet bij de eigen maatschappelijke laag beginnen. Bij het vinden van een ingang zijn uiterlijk en presenteren erg belangrijk. Men wil hierin absoluut geen figuur slaan.

Zakenlieden zitten zeker bij vergaderingen vaak strak in het pak. Felle kleuren zijn ongebruikelijk (men wil bin­nen de eigen groep niet opvallen).

Na een geslaagde kennismaking wil men in Spanje zakenpartners beter leren kennen en vertrouwen opbouwen door ze vaker te zien en te spreken.

Dit maakt de zgn. koetjes en kalfjesfase lang, maar daarbij probeert men wel degelijk om de persoon, het karakter en de principes te leren kennen.

In het opbouwen van een vertrouwensband moet voldoende tijd en energie worden gestoken. Men geeft de voorkeur aan persoonlijk boven telefonisch of schriftelijk contact.

Het uitbouwen van het contact gaat vaak onder het genot ven een hapje of een drankje of van een etentje.

Onderbreken tijdens een gesprek wordt eerder opgevat als blijk van enthousiasme en  oprechte belangstelling dan als gebrek aan respect.

Men is bescheiden over prestaties e.d en men vermijdt confrontaties die in de sfeer liggen dat één van de partijen fout zit of iets niet onder ogen ziet (krenking van de trots). Dit alles vormt een belangrijk onderdeel van het opbouwen van vertrouwen.

Uit angst voor gezichtsverlies zal men ook niet snel toegeven dat men iets niet begrijpt doordat er bijv Engels wordt gepraat.

Verduidelijking geven via zicht op lichaamstaal kan dan helpen. Ook iemands mening moet men vaak afleiden uit lichaamstaal.

Men wil wel dingen vaak tot in detail uitspinnen zodat precies duidelijk is waar men het over heeft en waar men het over eens is.

Omdat zakencontacten een sterke persoonlijke basis hebben blijven ze in stand, ook indien de betrokkenen ergens anders gaan werken.

Zakelijke bijeenkomsten

Bij zakenbesprekin­gen wil men geen pottenkijkers. Verschillende lagen onderhandelen zoveel mogelijk apart en dineren vrijwel niet samen.

Zakelijke afspraken worden 2 à 3 weken tevoren schriftelijk gemaakt en bijv een week tevoren bevestigd.

Dubbelzijdig Spaans/ Engels bedrukte visitekaartjes zijn gebruikelijk bij het internati­onale zakendoen.

Men geeft het visitekaartje ondermeer bij aankomst af aan de receptioniste. Men geeft het altijd met de Spaanstalige kant bo­ven.

Spanjaarden hebben vaak erg lange namen. Behalve veel officiële voornamen vindt men in namen vaak zowel de familienaam van de vader als die van de moeder te­rug. Bij getrouwde vrouwen komt de eigen achternaam voor die van de man.

Proberen om op tijd te komen is belangrijk bij vergaderingen. Een eerste vergadering is formeel en dient ter kennismaking. Het zakelijke staat niet op de voorgrond.

Bij kennismaking is het gebruikelijk om handen te schudden en de achter­naam (met eventuele titel) te vermelden. Wel schudt men vaak iedereen de hand, in­clusief bijv. de secretaresse.

Vooral bij de oudere generatie is het niet de gewoonte dat men direct met de deur in huis valt. Eerst moet een vertrouwensband worden opgebouwd.

Ondanks het feit dat veel Spaanse zakenpartners de Engelse taal beheersen, bieden buitenlandse zakenmensen hun schriftelijke inhoudelijke info altijd 2talig aan.

Vergaderingen dienen niet om beslissingen te nemen, maar om ideeën uit te wisselen en dingen te bespreken. Men houdt zich niet strikt aan de agenda.

Bij vergaderingen zeggen maar weinigen hun eigen mening. Dikwijls moet men deze uit het non-verbale gedrag afleiden.

Goed en regelmatig contact is erg belangrijk in Spanje. Men moet zelf het contact warm houden. Niet al te lang na het verzenden van een bericht kan men bijv. even bellen om te informeren of het is aangekomen of hoe er over wordt gedacht. Zakelijk bellen biedt tijdens de ochtend de grootste kans op succes (siësta).

Etentjes worden bij uitstek gezien als gelegenheid om zaken door de praten. Degene die een deal wenst te sluiten nodigt de andere partij uit, meestal voor een uitgebreide lunch.

Soms gebruiken onderhandelingspartners alle maaltijden samen. Tijdens het dessert worden spijkers met koppen geslagen.

Spaanse zakenmensen stellen zich het liefst positief op en verkopen niet graag nee. Daarom mag men er niet te snel van uitgaan dat succes verzekerd is.

Om tot een schriftelijk contract te kunnen komen is eerst mondeling overeenstemming nodig. Onderhande­lingen duren lang.

Contracten hoeven m.n. in het zuiden niet al te gedetailleerd (dat kan gevoeld worden als motie van wantrouwen).

Spanjaarden verwachten dat beide partijen zich strak aan contractvoorwaarden houden. Wel is men vaak niet snel van betalen.