Inleiding

In ieder land en iedere cultuur overal ter wereld speelt mentale programmering een be­langrijke rol. Waarden en normen van de maatschappij waarin we opgroeien worden ons van jongs af aan via ouders, opvoeding, onderwijs en media met de paplepel ingegoten. Van daaruit raken we geconditioneerd en we starten allen vanuit de illusie dat onze vanzelfsprekende kijk op de samenleving de kijk van iedereen is. Hierna wordt gepoogd een aantal praktische gevolgen te schetsten van een Lets perspectief en van de wijze waarop dat zich kan uiten binnen de samenleving. Ook onder wetenswaardigheden/ cultuurdimensies van Hofstede staat de nodige info m.b.t. communicatie.

Bronnen

Op http://www.kwintessential.co.uk/resources/country-profiles.html en via  http://www.evd.nl/home/landen/ zijn omgangregels te vinden.

Op http://wikitravel.org/en/Latvia (meer toegespitst op jongeren en studenten) staan de communicatietips m.n. onder respect.

Basishouding, zakelijk en privé

Steeds meer Letten spreken Engels. Voor 1980 geborenen kennen allemaal Russisch, maar minder vaak Engels naarmate ze ouder zijn. Wel spreken ze dan soms wat Duits (vertaling in het Lets en tolken zijn dan zakelijk nodig).

De kwaliteit van het onderwijs in het Engels was in de Sovjet tijd erg slecht (contact met Engelstalige landen werd afgehouden).

In restaurants is 10% fooi gangbaar. Taxichauffeurs geeft men wat extra kleingeld. .

Letten stellen stelt zich tegenover onbekenden vooral aanvankelijk vaak bescheiden, gereserveerd en neutraal op.

De gangbare begroeting is een korte stevige handdruk onder oogcontact zonder glimlach. Bij onbekenden zegt men meneer/ mevrouw (of de titel) + de achternaam,

De persoonlijke ruimte is groot en dient te worden gerespecteerd. Aanraken (bijv. in een gesprek) wordt al gauw klef gevonden.

Men is erg stipt met afspraken; zowel privé als zakelijk. Men komt iets te vroeg of op tijd. Wie meer dan 5 minuten te laat dreigt te komen belt of stuurt een berichtje.

Iemand die wacht gaat na een kwartier of hooguit een half uur weg. Wanneer die dan niks heeft vernomen, heeft de ander het voorgoed verbruid. 

Teveel lichaamstaal en levendigheid wordt al snel opgevat als teken van onzekerheid of als drukdoenerij.

De spreektoon is gedempt en men vermijdt opvallend en al te expressief gedrag. Het spreektempo ligt laag. Wie iets belangrijks zegt gaat zachter praten.

Interrumperen wordt onbeleefd en irritant gevonden. In Letland laat men elkaar uitspreken.

Stiltes en onderbrekingen tijdens gesprekken voelt men niet perse als ongemakkelijk. Stiltes worden positief uitgelegd als teken van (zelf)vertrouwen.

Koetjes en kalfjespraat valt niet zo in de smaak. Gerichte en ter zake doende vragen krijgen de voorkeur. Teveel uitleggen wekt achterdocht.

Opscheppen is uit den boze. Complimenten geeft men niet gauw, maar zijn gemeend. Intentieverklaringen voor goodwill worden vaak letterlijk genomen.

Kleedcodes van (sub)culturen zijn belangrijk. Bij zakelijke afspraken ziet men veel stropdassen, pakken en mantelpakjes. Ook het uitgaansleven kent soms codes.

Er zijn grote generatieverschillen. Ouderen hebben vaak veel respect voor leeftijd, opleiding en positie. Jongere Letten zijn vaak wat minder gereserveerd.

Ook zijn er ook cultuurverschillen tussen etnische Russen en Letten. Russen laten vaak makkelijker emoties toe en nemen toezeggingen/ afspraken minder nauw.   

Gespreksonderwerpen

Balten in het algemeen worden liever gezien als westerling dan als Oost-Europeaan of (erger nog) ondersoort van de Rus. Het Russische volksdeel wil juist niks negatiefs horen over de Sovjet tijd of Rusland.

De Sovjet periode kan gevoelig liggen bij ouderen en vooral in de zakelijke sfeer kan men discussies erover maar beter mijden.

De rijke westerling uithangen en overvloedig trakteren e.d. wordt door Letten onderling nogal sceptisch bekeken en kan helemaal verkeerd uitpakken.

Algemene beleefdheden en koetjes en kalfjespraat worden snel ervaren als leeg gebabbel, al laat men dit niet zo blijken. Bij onderhandelingen komt men snel ter zake.

Buitenactiviteiten in de natuur (jagen, vissen, verzamelen) en sport vallen onder de populaire gespreksonderwerpen en bezigheden. Letten zijn erg seizoensbewust.

Kankeren op het zorgstelsel is bijv. erg populair. Wel staat mantelzorg hoog in het vaandel, want in Letland zijn de familiebanden relatief sterk.

De Letten koesteren vanuit hun geschiedenis hun eigen cultuur en identiteit bijzonder. Grapjes over de Letse cultuur vallen daarom niet altijd in goede aarde.

Te denken valt aan natuurschoon, milieubewustzijn en zangcultuur. Over de details is het nodige te vinden op deze website.

Lering trekken uit de geschiedenis is een onderwerp waar men bij veel Letten mee aan kan komen.

Velen zijn geïnteresseerd in de mening van buitenlanders over hun land. Kritiek op Letten uiten ze liever zelf dan dat ze het van een buitenlander horen.

Privacy wordt sterk gerespecteerd. Men begint niet gauw over persoonlijke problemen, relatieproblemen of persoonlijke geaardheid etc.

Nadere kennismaking

In de Baltische staten is het niet gepast om elkaar in de deuropening een hand te geven of te begroeten.

Letten draaien bij praktische onderwerpen niet om de hete brei heen. Wel kiest men woorden zorgvuldig om de ander niet te kwetsen.

Men bekritiseert elkaar niet in het publiek en men geeft complimenten of praat dingen uit onder 4 ogen. Ook als men het oneens is blijft men rustig.

Nadat Letten de ander leren kennen ontdooien ze wel als het soepel loopt. Laat de uitnodiging om elkaar bij de voornaam aan te spreken over aan de Let!   

Alleen onder goede vrienden of familie kust men elkaar ter begroeting wel op de wang.

Vrouwen houden vaak wel van traditionele hoffelijkheid. Een beschermende bejegening wordt minder snel dan in Finland of Zweden gevoeld als seksistisch.

Voor het opbouwen van een vertrouwensband is tijd nodig. Wanneer men bij een zakelijk of privécontact de tijd vergeet is dat een positief teken.

Een voorstel om later wat te eten of te drinken of samen er­gens anders heen te gaan moet letterlijk worden genomen.

Dan ligt de mogelijkheid om het contact verder uit te bou­wen open en kan men bij een volgende keer ook thuis worden uitgenodigd.

Ook bij eetafspraken (horeca of thuis) worden op tijd komen en er binnen de code van de subcultuur acceptabel uitzien gevoeld als blijk van respect.

Bij Letten thuis/ etentjes

Binnenshuis doet men vaker dan in NL de schoenen uit (binnenschoeisel meenemen naar Letland is geen slecht idee).

Men laat de gast niet snel het huis zien. Dat is privéterrein. Bij een uitnodiging thuis praat men in de regel niet over zaken.

Een kleine attentie (bijv. chocola, bloemen of een fles drank) is welkom. Bloemen geeft men in een oneven aantal.

Een even aantal bloemen of rode rozen geeft men in Letland bij begrafenissen. Giften worden bij overhandiging geopend.

Men wacht met zitten tot men een plek krijgt toegewezen. Bij een open uitnodiging wordt men rijkelijk voorzien van eten en drinken. De gastheer/vrouw begint.

Ook bij etentjes thuis laat men de ander beginnen of men begint nadat smakelijk eten  is toegewenst. Men eet het bord leeg en het servet hoort op tafel te blijven,

De gespreksonderwerpen zijn veeleer sociaal persoonlijk dan zakelijk. Men eindigt net als in Denemarken vaak met het aanheffen van een dranklied. Er kunnen meerdere volgen. 

Nadruk op zakelijk

Het hierboven en onder wetenswaardigheden (Hofstede dimensies) beschrevene is ook in de zakelijke sfeer belangrijk.

Zakelijk worden kleine relatiegeschenken (vooral uit het buitenland) en uitnodigingen voor lunches en diners op prijs gesteld.

Letse Letten hebben vaak de overheidsfuncties. In de commercie zijn de Russische Letten sterk vertegenwoordigd.

Rond 21 juni (de midzomerperiode) ligt het land een week plat. Ook vanwege vakanties kan men zaken het beste buiten juli of augustus regelen.

In Letland worden leeftijd, opleiding en titels door velen hoger aangeslagen dan in NL.

Zakelijke afspraken worden 2 of 3 weken tevoren gemaakt via telefoon of email en de dag tevoren bevestigd.

Punctualiteit is ook bij zakendoen essentieel. Uiterlijk presentatie wordt belangrijk gevonden. De zakelijke kleedcode is stijlvol en conventioneel.

Engels is de handelstaal. Jongere leidinggevenden spreken het vaak vloeiend doordat ze in het buitenland studeerden. Oudere leidinggevenden nemen vaak de beslissingen. Het segment dat alleen Lets en/of Russisch spreekt wordt steeds kleiner.

Het uit het Engels laten vertalen en bij laten drukken van materiaal in het Lets in Letland zelf kweekt überhaupt veel goodwill.

Letten houden zakelijk en privé redelijk gescheiden en elkaar kennen is geen voorwaarde om te beginnen met zakendoen. Wel heeft men graag vaste zakenpartners.

Vertrouwen opbouwen is erg belangrijk. Dit gebeurt bijv. bij de zakenlunch of een zakendiner op de dag van de meeting. Daarbij wordt niet over zaken gepraat.

Bij eerste vergaderingen gaat erg het formeel toe. Ter kennismaking en na afloop drukt men alle aanwezigen de hand (staand en onder oogcontact).

Mensen worden geïntroduceerd met titel, voor en achternaam. Daarna wisselt men visitekaartjes uit. Voornamen worden onderling pas gebruikt nadat men het heeft afge­sproken.

De uitnodiging tot kennismaking of het gebruik van voornamen komt in de regel van de oudere persoon, de vrouw of degene in de rol van gastheer. Zo’n afspraak wordt beklonken met een korte stevige handdruk en een toast.

Nadien wordt het vergeten van de voornaam ervaren als beledigend. In de zakenwereld wisselt men als geheugensteuntje vaak visitekaartjes uit.

Vergaderingen worden vaak geopend met een welkomstwoord van de delegatieleider, vaak de senior. Men verwacht een korte reactie van de leider van de andere partij. 

Beleefdheden uitwisselen duurt kort. Men komt snel ter zake. Het informele gedeelte wordt bewaard voor lunch/ diner.

Zakenbesprekingen worden erg serieus genomen. Ook bij het informele gedeelte wordt men nooit te informeel.

Een directe doelgerichte aanpak heeft de voorkeur. Specifieke gesloten vragen worden meer gewaardeerd dan vage open vragen.

Presentaties zijn beknopt en overzichtelijk en men mijdt toeters, bellen en overdreven claims.

Een paar keer vergaderen met lagere echelons en die voorzien van heldere uitleg is belangrijk voor consensus over technische details.

Het informele deel is daarbij goed voor vertrouwen en kameraadschap en het bespreken van zaken onder 4 ogen of in kleine groepjes.

Een technische staf die overtuigd is helpt om het er bij de leiding door te krijgen. De top neemt de beslissingen.