Inleiding

In ieder land en iedere cultuur overal ter wereld speelt mentale programmering een be­langrijke rol. Waarden en normen van de maatschappij waarin we opgroeien worden ons van jongs af aan via ouders, opvoeding, onderwijs en media met de paplepel ingegoten. Van daaruit raken we geconditioneerd en we starten allemaal vanuit de illusie dat onze vanzelfsprekende kijk op de samenleving de kijk van iedereen is. Hieronder zullen een aantal praktische gevolgen worden geschetst van een Zweeds perspectief en van de wijze waarop dat zich kan uiten binnen de samenleving. Ook onder wetenswaardigheden/ cultuurdimensies van Hofstede staat de nodige info m.b.t. communicatie.

Basishouding, kleding

Bescheiden, eerlijk en betrouwbaar zijn in Zweden belangrijke waarden. De spreektoon is gedempt en men vermijdt opvallend en al te expressief gedrag.

De term lagom voor “goed genoeg” en de uitdrukking lagom är bäst voor (vrij vertaald) “doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg” zijn de Zweden op het lijf geschreven.

Standsverschillen zijn min of meer uit den boze. Niemand is meer dan een ander. Zo worden kinderen al opgevoed.

Bedienend en baliepersoneel is tamelijk informeel, maar wel beleefd en wil zich uit respect voor de klant niet opdringen.

Men moet zelf om hulp of info vragen. Een veel gehoorde uitdrukking in het Zweeds is dan “ursäkta” (excuus), gevolgd door de vraag.

De persoonlijke ruimte is groot en dient te worden gerespecteerd. Onnodig aanraken (bijv. in een gesprek) wordt al gauw klef gevonden.

Oogcontact tijdens het praten is belangrijk (teken van eerlijkheid), maar bij mensen die een agressieve dronk over zich hebben kan men (oog)contact beter mijden

Het spreektempo ligt laag. Over stiltes tijdens een gesprek doet men niet moeilijk. Als iets erg belangrijk is gaat men (wel met nadruk) eerder zachter dan harder praten. 

Zweden dragen graag gemakkelijk zittende, informele maar wel nette kleding. Uitgaan is erg duur. Kledingvoorschriften komt men bij nachtclubs e.d. soms tegen.

Met vårdad klädsel bedoelt men dan een overhemd en geen sportschoenen of oude spijkerbroek. M.n. in het zuiden worden in dit soort gelegenheden (veelal via een smoes) soms hogere eisen aan iemand met een tintje gesteld

In de zakelijke sfeer zijn pakken met overhemden en stropdassen (bijv. van zijde) en mantelpakjes vaak wel gebruikelijk.

Hierbij is degelijk de code en men vermijdt opsmuk en tierelantijnen zorgvuldig. Ook zakelijk zijn uit uiterlijkheden geen standsverschillen af te leiden. 

Vaker dan in NL is het bij iemand thuis de gewoonte om de schoenen uit te doen. In veruit de meeste huizen wordt binnen niet gerookt. Men neemt pas afscheid nadat men de jas heeft aangetrokken.

Naakt recreëren op stranden e.d. is erg ongebruikelijk onder 5plusses. Borstvoeding geven in het openbaar wordt wel weer gewoon gevonden.

Eerste contacten: privé en zakelijk

Bij informele contacten zegt men tegen iedereen, ongeacht rang, stand of leeftijd, hej. Je kunt het ook zeggen als informeel afscheid.

Bij een eerste kennismaking is een stevige handdruk onder oogcontact gangbaar.

De kans is groot dat men zich, zoals in de VS, voorstelt bij de voornaam of hooguit bij voor en achternaam, want dat wordt gevoeld als toegankelijk.   

Goede bekenden die elkaar ontmoeten omhelzen elkaar even. Een kus op de wang is onder Zweden onderling niet gebruikelijk.

Familie, vrienden, kennissen en collega’s, leerlingen en docenten en hoger en lager geplaatsten op het werk spreken elkaar aan bij de voornaam en met “du” (je).

In de zakelijke sfeer kan het soms formeler toegaan. Men spreekt dan in eerste instantie de gastheer of vrouw bijv. aan met herr of fru + achternaam. 

Zweden zijn erg stipt met afspraken. Zowel te vroeg als te laat voelt men al gauw als respectloos.

Wanneer het bij een privéafspraak niet zo nauw steekt zegt men bijv. “kom na vijven”. In het hoger onderwijs kent men niet overal het academisch kwartiertje.

Zweden vallen vreemden zo weinig mogelijk lastig. Men ervaart algemene beleefdheden als “hoe gaat het vandaag met u?”, “alles goed?” of “fijne dag gewenst” soms als lege formaliteiten.

Men is minder kwistig dan in de VS met complimenten, uitnodigingen en toezeggingen, maar indien gedaan zijn ze serieuzer gemeend. Dat geldt bijv. ook voor de vraag “hoe gaat het?”.

Onoprechtheid wordt niet gewaardeerd. Men wantrouwt al te complimenteus zijn. Een serieuze oogopslag wordt in gezelschap niet snel als kwaad zijn opgevat.

“Tack” hoort men veel. Het betekent tegelijk dankjewel en alsjeblieft, zo­als in “kannn du skicka salted, tack” (kun je de zout even doorgeven?). De doorge­ver zegt dan “varsågot” (was goed zo) en de ontvanger opnieuw “tack”.  

Hetzelfde geldt voor “ursäkta” (excuus). Iemand die haast heeft en door een rij heen moet zegt het bijv. erg vaak.

Gespreksonderwerpen en omgang onder bekenden

Kennis van een paar woorden Zweeds en interesse in het leren van Zweeds worden erg op prijs gesteld, ook al spreekt bijna iedereen Engels.

Net als in Nederland is het weer een populair onderwerp. Hetzelfde geldt voor het buitenleven (tuinieren, vissen, jagen en natuur), sport en het (eigen) kerngezin.

Erg veel Zweden hebben een 2^e huisje (stuga). Zweden kent allemänsrätten (het allemansrecht); vrije toegang tot alle privéterreinen mits men het netjes houdt.

Kennis over de Zweedse wel­vaart en economie, hoge levensstandaard, architectuur, geschiedenis etc.  wordt ook erg gewaardeerd;

Veel Zweden hebben hun hoge belastingen over voor de uitstekende voorzieningen.

Kritiek op levensstijl, seksuele gewoonten, zelfmoord­cijfers, prijzen etc. wordt niet altijd goed ontvangen.

Ook het prijzen van een andere regio in Zweden dan die waar men vertoeft wordt soms bedenkelijk gevonden.

Elkaar niet uit laten spreken geldt als on­beleefd. Ook wordt consensus erg gewaardeerd.

Men heeft het niet zo op verhitte de­batten; kritiek wordt zakelijk en on­per­soonlijk verpakt. Krachttermen worden rustig en met nadruk uitgesproken.

Bij Zweden thuis

Ook bij uitnodigingen thuis komt men stipt op tijd en kleedt men zich netjes (beide teken van respect).

Wie thuis wordt uitgenodigd komt op tijd en neemt een kleinigheid mee voor de gastvrouw en eventu­eel aanwezige kinderen (bijv. wat snoepgoed).

Bloemen worden onverpakt overhandigd en drank wordt erg gewaardeerd evenals cho­cola, boeken en opgenomen muziek.

Lelies en chrysanten zijn begrafenisbloemen. Cadeautjes worden direct opengemaakt.

In Zweden laat men het huis pas zien aan gasten wanneer men elkaar al langer kent.

In Zweden wordt men eerder thuis op de koffie gevraagd dan bij het eten. Bij een etentje thuis met gasten zijn er een aantal formele regels.

Er is vaak geen borreluurtje vooraf. Tijdens een etentje thuis bespreekt men geen zaken.

Onder de codes bij het eten/ dineren vallen handen boven tafel, eten met mes en vork, beginnen met eten na de gastvrouw en niet het laatste uit een schaal nemen, maar wel het bord leeg eten.

Wie een toast aanbiedt heft het glas, knikt iedereen rond de tafel van rechts naar links toe, zegt “skål” en neemt een slok. Daarna knikt men weer en zet men het glas op tafel,

Een persoonlijke toast aanbieden aan een oudere valt niet onder de etiquette. Wie uitgegeten is legt mes en vork (met de punten naar boven) dwars op het bord met het handvat rechts.

Bij een formeel diner spreekt de gast links van de gastvrouw een afsluitend bedankje uit namens de hele groep. Deze kondigt dit aan door met een mes of lepel tegen het glas te tikken.

Ook bedankt men een paar dagen na het diner de gastvrouw/ gastheer schriftelijk of telefonisch.

Bij zakelijke diners wordt de (levens)partner vaak meegenomen. Vrouwelijke eregas­ten zitten rechts van de gastheer en mannelijke eregasten links van de gastvrouw.

Zakelijke codes

Nederlandse producten en zakenpartners hebben vanouds wel een goede reputatie.

Het hierboven en onder wetenswaardigheden (Hofstede dimensies) beschrevene is ook in de zakelijke sfeer belangrijk.

In Zweden worden zakelijke ontmoetingen 2 of 3 weken tevoren aangekondigd. Minder geschikt zijn juni, juli, augustus, kerst en oud en nieuw en rond begin maart.

Men is ook met zakelijke afspraken erg stipt. Wie vertraging oploopt of te laat dreigt te komen belt even. Men probeert dit ten allen tijde te voorkomen.  

Op visitekaartjes (in het Engels) worden naast de functie vaak voor en achternaam en roepnaam vermeld. Titels zijn niet nodig. Er is geen protocol bij het overhandigen.

Titels en (vooral) functies worden tegenwoordig meestal alleen genoemd als iemand wordt geïntroduceerd of voorgesteld.

Engels is bij zakelijke besprekingen met buitenlanders de voertaal, ook op visitekaart­jes. De fase van beleefdheden uitwisselen is erg kort. Men komt snel ter zake.

Bij vergaderingen zijn er duidelijke agendapunten en er is een duidelijk omschreven doelstelling. De agenda wordt tevoren toegestuurd.

Er is iemand die de vergadering voorzit, maar men verwacht inbreng van iedereen. Een eerste bijeenkomst is in de regel verkennend.

De opstelling bij besprekingen is feitelijk, praktisch, gedetailleerd en niet emotioneel. Zeggen wat je bedoelt en menen wat je zegt is een belangrijk credo.  

Men draait niet om de hete brei heen. Kort en duidelijk zijn over verwachtingen wordt op prijs gesteld en gelijkelijk beloond.

Ook presentaties zijn helder, ter zake en gedetailleerd en ze gaan vergezeld van fei­ten, figuren, grafieken en tabellen.

Zweden zijn vaak harde, methodische en gedetailleerde onderhandelaars die hun standpunt niet snel wijzigen en concessies er door willen drukken.

Vooral in de private sector is het belangrijk om te weten wie wie is en welke rol de per­soon heeft in de bedrijfsstructuur.

Men stelt zich ook bij het verkopen bescheiden, realistisch en zonder opsmuk of overdrijving op.  

Het duurt bij Zweden vaak lang voordat ze tot een beslissing komen, ondermeer doordat er velen bij worden betrokken.

Midden en lager management wordt niet gepasseerd. In een goed blaadje proberen te komen bij hoger management om de uitslag te sturen heeft weinig zin.

Wanneer eenmaal de kogel door de kerk is laat de uitvoering niet lang op zich wachten. 

Het uitwisselen van geschenken in de zakenwereld blijft beperkt tot dingen die geen verplichting scheppen. Dure geschenken zijn voor de belasting inkomen.

Zweedse zakenmensen worden niet graag thuis gebeld, behalve als het echt belang­rijk is of wanneer men elkaar goed kent.