Inleiding
In ieder land en iedere cultuur overal ter wereld speelt mentale programmering een belangrijke rol. Waarden & normen van de maatschappij waarin we opgroeien worden ons van jongs af aan via ouders, opvoeding, onderwijs & media met de paplepel ingegoten. Van daaruit raken we geconditioneerd en we starten allen vanuit de illusie dat onze vanzelfsprekende kijk op de samenleving de kijk van iedereen is. Hierna wordt gepoogd een aantal praktische gevolgen te schetsten van een Belgisch perspectief (met een onmiskenbare rol voor het onderscheid Vlaams-Waals) en van de wijze waarop dit zich kan uiten binnen de samenleving. Een belangrijke bron voor het in kaart brengen van verschillen in perspectief (ook tussen landen) vormen de cultuurdimensies van socioloog Geert Hofstede & zoon (deze kwamen o.m. bij wetenswaardigheden ook reeds aan de orde). Via sitemap is info te vinden rond het onderzoek van de Hofstedes, incl. een toelichting op de dimensies die ze hanteren om cultuurverschillen in kaart te brengen.
Andere bronnen dan Hofstede
Buitenlandse bronnen zijn interessant omdat ze het perspectief van Belgen (dan wel Nederlanders) kunnen overstijgen.
Op Belgium staan reistips en (onder respect) communicatietips. Expat blog (destination/ Europe/ Belgium) zit vol praktische & ervaringsinfo.
Ook op belgium en via Culture Crossing (culture guide, Belgium; de site kent veel invalshoeken) is het nodige te vinden.
Bij waarom ligt de focus op verschillen tussen Belgen & Nederlanders en bij language (Nederlandstalig) op praktisch werk in de zorgsector in België.
België op de afzonderlijke Hofstede dimensies
Volgens de 4 hoofddimensies van Hofstede kent België een individualistische cultuur (IDV hoog) met grote machtsafstand (MA hoog) en erg hoge onzekerheidvermijding (OZV). Op de masculien-feminien (M/F) dimensie scoort het land gemiddeld, maar neigt Vlaams België naar feminien (aan de lage kant) en Franstalig België naar masculien (hoge kant).
Bij de later toegevoegde Hofstede dimensies gelden voor België als geheel hoge scores op lange termijn gerichtheid (LTO) & op zelftoegeeflijkheid/ hedonisme.
Rijke landen als België bieden ruimte voor een hoge IDV score omdat mensen er minder materieel afhankelijk van elkaar zijn. Men kan dan persoonlijke vrijheid & eigen verantwoordelijkheid, onafhankelijkheid & zelfredzaamheid hoog in het vaandel gaan voeren.
De focus ligt op individu & gezin (vs. gemeenschap & familie) en op onafhankelijke taakuitoefening & contract (vs. het leven als geheel). Men scheidt zo werk & privé.
De grote machtsafstand (hoge MA) duidt er op dat; andersom dan in bijv. Nederland en meer zoals in Frankrijk; rang & stand, afkomst, leeftijd & opleidingsniveau belangrijker zijn als bron van respect dan enkel vakkundigheid & betrouwbaarheid.
Hoger geplaatsten die zich als zodanig gedragen roepen gehoorzaamheid & respect op bij lager geplaatsten. De laatsten accepteren dan relatief gemakkelijk dat de hoger geplaatsten voorrechten hebben & zich minder hoeven verantwoorden
Wel wint in Vlaams België de kleine machtsafstand van o.m. Angelsaksische landen & Nederland terrein zodat de maatschappij er iets minder hiërarchisch is dan in Wallonië.
De gemiddelde MF score van België kan duiden op spanning tussen competitie & winnen (masculien, hoge MF) vs. levenskwaliteit & delen (feminien). Zo komen bijv. compromissen pas tot stand na heftig debat & dito strijd.
In Vlaams België ligt meer de nadruk op de feminiene pool (zoals in Nederland & Scandinavië) en in Franstalig België op masculien (zoals bijv. in het VK & Italië).
De zeer hoge OZV wijst op een sterke wens zich in te dekken tegen onbekende risico’s & onvoorziene omstandigheden via gedetailleerde voorzorgen, planning & regelgeving. België deelt een erg hoge OZV met Mediterrane landen (incl. Marokko & Turkije).
Snelle ongerustheid & voorkeur voor bekende risico’s dragen bij aan een zeer levendige samenleving met een delicate balans tussen pogingen paniek & chaos te voorkomen en de druk niet te veel te laten oplopen door beperkende voorzorgsmaatregelen.
De hoge LTO (gerichtheid op de lange termijn) wijst op een voorkeur voor lange (vs. korte) termijndenken en relativeren van waarheden (pragmatisme boven dogmatisme). Deze voorkeur deelt België met bijv. China, Duitsland en Nederland.
Men neigt er toe principes in perspectief te zien en aan te passen aan omstandigheden. Een rotsvast geloof is weinig aansprekend. Van mening veranderen wordt veeleer gezien als teken van aanpassingsvermogen dan als zwaktebod.
O.m. voor Marokko & Saudi-Arabië, maar ook voor Angelsaksische (immigranten)landen & Scandinavische landen geldt het omgekeerde.
Bij een hoog hedonisme ligt in opvoeding & onderwijs meer nadruk op toestaan van wensen & impulsen dan op het beheersen of onderdrukken ervan.
Deze naar het Bourgondische neigende voorkeur (vs. zelfontzegging & ascetisme als norm) deelt België bijv. met Nederland & Angelsaksische landen.
Bij de vertaling naar communicatiekenmerken hierna werd nagestreefd de Hofstede scores in hun samenhang toe te passen.
Algemeen, kennismaking met land & volk
De meeste Belgen zien zichzelf veeleer als Europeaan, Vlaming of Waal (dan wel Brusselaar) dan als Belg. Franstalige Belgen willen evenwel liever niet verward worden met Fransen en Vlaamstalige Belgen niet met Nederlanders.
De taal die men spreekt kan in België gevoelig liggen. De talenkennis is in Vlaams België veelal beter dan in Franstalig België en bij jongeren beter dan bij ouderen.
Het volharden in Frans in Vlaamstalig België of Nederlands in Franstalig België kan gevoeld worden als gemakzucht of gebrek aan respect.
Vertellen uit welk land men komt verhoogt de tolerantie. Wanneer niet Franstaligen hun best doen Frans te spreken wordt dat in Franstalig België erg gewaardeerd e.o.
In Franstalig België bestaat bij velen een zekere aversie tegen Nederlands. Menigeen spreekt nog liever Engels, maar kennis daarvan laat er dikwijls ook te wensen over.
De meest gebruikte aanspreekvorm tussen Belgen onderling is een variant op ge, maar m.n. in Oost Vlaanderen is dat vaak u (zelfs tussen huwelijkspartner). Ook behouden getrouwde vrouwen veelal hun eigen achternaam.
Belgen verhuizen weinig. De familiebanden in België zijn vaak sterker dan in Nederland. Gezin en familieverplichtingen kunnen zwaar wegen.
Lager geplaatsten moeten zich in België aanpassen aan hoger geplaatsten en ze worden geacht vergevingsgezind om te gaan met fouten van hoger geplaatsten.
Voor wat hoort wat staat in België hoger aangeschreven dan het gelijke monniken, gelijke kappen idee.
Bescheidenheid geldt in België als belangrijke deugd. Opscheppen over materie, status, contacten etc. wekt weerzin, al laat men dit niet direct merken. Vragen naar wat men verdient of naar de prijs van een bezitting kan bijv. gevoelig liggen.
Privacy wordt in België erg gewaardeerd & gerespecteerd. Andersom dan in bijv. de VS loopt men met privé beslommeringen niet te koop bij mensen die men niet goed kent.
Logisch en redelijk staan hoog aangeschreven. Men wil graag alle kanten van de zaak de revue laten passeren en dat leidt vaak tot levendige discussies.
Anderzijds zijn ironische overdrijving, sarcasme of een cynische draai de Belgische humor zeker niet vreemd. Zo zou de schrijver van deze website er bijv. kunnen constateren dat hij met zijn 6000 A4tjes nutteloze kennis toch wel een echte Asperger autist moet zijn.
Respect voor Belgische producten (de biercultuur, chocola, stripverhalen etc.) wordt ook erg gewaardeerd (bijv. een Guust Flatertje voor bij het achterraam van de auto).
Zich indekken tegen onbekende risico’s speelt in België zeker een rol, maar van de weeromstuit is men sterk pragmatisch en geldt het omzeilen of relativeren van wetten & regels als nationale sport. Hier is de Vlaamse term plantrekkerij op zijn plaats.
Mentaliteitsverschillen tussen Belgen & Nederlanders
Een mentaliteitsverschil tussen Nederlanders en Belgen dat in publicaties en in meningen over Belgen (ook van Belgen over zichzelf) vaak opduikt is dat Nederlanders explicieter zijn dan Belgen in hun voor en afkeuren. De Belg uit zich het liefst gematigd en houdt de eigen mening desnoods voor zich om het contact met de ander niet te verliezen. Ook relativeren Belgen de eigen mening gemakkelijk en ze weten wat zelfspot is. M.n Vlamingen staan bekend als wat argwanend ten opzichte van het onbekende en bijgevolg afwachtend & onderzoekend in beginnende contacten. Wanneer éénmaal het vertrouwen daar is, is diepgang echter zeer wel mogelijk. In zijn algemeenheid is het zoeken van de balans tussen vriendschap, eigenbelang & geheimhouding een belangrijk thema.
Belgen worden door Nederlanders graag gekarakteriseerd als flexibel en gemakkelijk. Een & ander is mede een gevolg van de wijze waarop Belgen met regels van hogerhand omgaan. Thema’s als corruptie & vriendjespolitiek duiken nogal eens op in publicaties rond dit thema. Plantrekkerij (zie boven) uit zich bijv. in dingen ritselen bij hoger geplaatsten, leugentjes om bestwil tegen autoriteiten om vrienden te helpen, relatie geschenken & belastingontduiking. Protesten van mensen die dit onrechtvaardig vinden worden gebagatelliseerd en eigenlijk kinderachtig gevonden. Het gelijke monniken, gelijke kappen idee doet zo in België minder opgeld dan in Nederland. Ter illustratie & verduidelijking worden hierna verschillen nog eens puntsgewijs toegelicht.
Nederlanders op bezoek in België oordelen in eerst instantie vaak positief over Belgen zonder te beseffen dat Belgen hen vaak te direct, opdringerig & arrogant vinden.
De vlotte, losse & gemakkelijke façade van veel Belgen is voor Nederlanders vaak bedriegelijk. De betreffende Belgen zijn intussen veel meer met statusverschillen, formele hiërarchieën & machtsposities bezig dan veel Nederlanders beseffen.
Relaties als werkgever werknemer of leerling leraar zijn hiërarchischer & formeler dan in Nederland; het meest in Franstalig België, maar ook in het Vlaamstalige landsdeel.
Vooral in Vlaams België is confrontatie of kritiek op hoger geplaatsten mogelijk, maar zulks bespreekt men beter onder vier ogen en niet tijdens een vergadering of en public.
Veel meer dan in Nederland kijkt men in België bij eerste kennismaking de kat uit de boom. Men luistert, laat niet het achterste van de tong zien en praat mee.
Subtiliteit, beleefdheid, bescheidenheid en zich aansluiten bij de belevingswereld van de gesprekspartner worden in het land gezien als teken van intelligentie.
Omdat Belgen voorzichtig zijn in hun uitlatingen is ja niet altijd ja (e.o.) Een te directe reactie wordt als simpel gevoeld & directe persoonlijke confrontatie als grof.
Eerlijk & mondig heet in België al snel brutaal & betweterig. Men confronteert vaak door zaken te verpakken in algemene termen.
Daarnaast geldt in België als stereotype over Hollanders dat ze gierig zijn (vaak het onderwerp van moppen van Belgen over Nederlanders) of onbenullig m.b.t lekker eten.
Uiterlijke presentatie speelt in België een grote rol. Men vindt de indruk de men op anderen maakt erg belangrijk. Ook eigen huis, tuin & stoep worden netjes gehouden.
In België geldt als norm dat men de eigen mening niet opdringt en dat men, vooral bij beginnende contacten, mogelijke punten van overeenkomst benadrukt. M.n. bij contacten met vips en hoger geplaatsten is goodwill kweken erg belangrijk.
Dat kan overkomen als beminnelijk, bescheiden, invoelend & meegaand en het gevoel doen ontstaan dat reeds een band is gevestigd.
Theorie en praktijk; publieke presentatie en privé-mening verschillen in België meer dan in Nederland. Begrijpend knikken wil nog niet zeggen dat men het zelf ook vindt.
Voor de Nederlander die deze stijl niet gewend is en daardoor de boodschap niet herkent voelen niet verwachte bedenkingen achteraf van Belgische kant die men bovendien pas na de nodige investering gewaar wordt dan als tegenvaller.
Het credo “Wat je ziet is wat je krijgt” doet in België aldus relatief weinig opgeld en het gezegde “vertrouwen komt te voet en gaat te paard” des te meer.
Vooral voor Nederlanders geldt nogal eens dat men in België veel moet investeren in het tot stand brengen & onderhouden van een vertrouwensband.
Dit doet relaties minder gemakkelijk ontstaan, maar maakt ze wel bestendiger en dat biedt meer zekerheid op de lange termijn.
Horeca; ontmoeting, begroeting & taboes
Statistieken wijzen uit dat België per 1000 inwoners meer horecagelegenheden telt dan Nederland en dat Belgen vaker dan Nederlanders restaurants bezoeken (op restaurant gaan op zijn Vlaams).
Restaurants worden gezien als plaats voor een gezellige ontmoeting. Als men elkaar beter kent nodigt men elkaar ook wel thuis uit voor dit doel.
Onder Belgen is het gebruikelijk dat degene die iemand uitnodigt om mee uit eten te gaan de keus van het restaurant bepaalt.
In de horeca in België zijn rekeningen, net als in Nederland, inclusief bedieningsgeld. In theaters e.d. krijgt de z.g. gastvrouw die programma’s uitdeelt echter wel een fooi (circa 50 eurocent).
Op tijd komen op afspraken wordt beschouwd als teken van respect en te laat komen als teken van onbetrouwbaarheid.
Bij gesprekken met onbekenden is ongeveer een armlengte persoonlijke ruimte norm. Waar men elkaar goed kent kan deze ruimte kleiner zijn en raakt men elkaar vaker aan.
Bij een eerste contact is een handdruk onder oogcontact gebruikelijk. Een vrouw neemt naar een man toe het initiatief. Afhankelijk van de context kan men daarbij enkel de achternaam (wanneer in functie of bij lager geplaatsten) of voor & achternaam noemen.
Ook wanneer ze elkaar langer kennen blijven mannen onderling handen schudden. Bij vrouwen onderling of vrouwen en mannen volgen dan vaak 3 luchtkusjes richting wang (te beginnen met de linker wang).
Onder de taboes vallen wijzen met de wijsvinger (met de hand kan weer wel), snuiven & snuiten dichtbij anderen en voeten op stoelen & tafels. Politiek kan gevoelig liggen.
Etiquette rond presentjes & diners
Wie thuis uitgenodigd is neemt een bos bloemen of goede chocola, wijn of drank mee.
Presentjes worden in het bijzijn van de gever uitgepakt. Ouderen zijn vaak nog gewend dat men bloemen uitgepakt overhandigt.
Onder de etiquette valt een bos bloemen in een oneven aantal, maar geen 13. Lelies en chrysanten worden met begrafenissen geassocieerd.
De gastheer/ vrouw stelt genodigden voor aan andere gasten en wijst hen hun plaats. De vrouwen nemen eerst plaats en dan de mannen.
De gastheer/vrouw biedt ook de eerste toast aan voor er gedronken wordt. Vrouwen & eregasten kunnen dat daarna ook doen. Voor het toasten staat men op.
Vlamingen heffen het glas bij het toasten 2 keer, aan het begin en het eind. Men proost vaak met santé, maar In Vlaanderen mag “proost” ook.
Omdat de Belgen fier zijn op hun keuken worden complimenten over het eten serieus genomen. Het bord niet leeg eten kan worden gevoeld als grof & spilzuchtig.
In België zijn de tafelmanieren van het Europese continent gangbaar zoals geen ellebogen of persoonlijk items (incl. smartphones) op tafel, handen boven tafel, zonder bijgeluiden met mes & vork eten, vragen items door te schuiven om bij te scheppen, vork (met punten naar boven) en mes verticaal op bord indien uitgegeten etc.
Nadruk op zakelijk
De meest gangbare openingstijden zijn op werkdagen van 9 tot 5 met tussen 12 en 1 lunchpauze. Soms zijn postkantoren of banken langer en ook op zaterdagochtend open.
Bekende vakantieperiodes zijn (naast uiteraard de week tussen kerst en nieuwjaar) de week voor Pasen en juli & augustus.
Afspraken vooraf maken is de gewoonte bij zakelijke ontmoetingen. Degenen met wie de afspraak wordt gemaakt stelt het tijdstip voor.
Men voelt een afspraak halfverwege vestigingsplaatsen wel als bereidheid tot compromis en dat laatste voert men in de Belgische zakenwereld doorgaans hoog in het vaandel.
Men heeft als potentiële zakenpartners vaak contact per e-mail en telefoon en men ziet elkaar regelmatig.
De zakelijke kleedcode wisselt per branche; maar is naar verhouding formeel & modieus en varieert van doordacht behoudend tot doordacht eigentijds. Dames dragen sieraden veeleer subtiel dan heel opvallend.
Iets te vroeg komen is beter dan op tijd zijn en voor te laat komen moet men een wel erg goede reden hebben.
Vergaderingen kennen een korte koetjes & kalfjesfase, maar daarna wordt de agenda in de regel strak gevolgd en vergadert men efficiënt & oplossing gericht.
Protocol is in België vooral aanvankelijk belangrijker dan in Nederland. Wie voorzichtig is met eigen intitatief & Belgische zakenpartners volgt valt minder snel uit de toon.
Eerste zakelijke ontmoetingen verlopen tamelijk formeel. Men houdt bijv vaak de colbertjes aan. Latere ontmoetingen verlopen vaak iets informeler.
Bij een eerste zakelijke afspraak ligt veel nadruk op elkaar leren kennen. Men heeft een vertrouwensbasis nodig om tot zaken te kunnen komen (in Nederland is vertrouwen vaak een gevolg van gedane zaken).
Vlaams België is wat protocol betreft wat informeler & minder hiërarchisch dan Wallonië en neigt aldus enigszins naar Nederland, maar dat biedt de Hollander geen vrijbrief.
Nederlanders hebben de naam goede kooplieden te zijn, maar ze staan ook in Vlaams België soms bekend als te direct, drammerig, betweterig & arrogant.
Ook in Vlaams België is de professionele presentatie elegant & onberispelijk; beschaafd & nederig. Tutoyeren kan onbeleefd worden gevonden.
Wederom kan men het initiatief maar beter laten aan de Belgische partner. In Vlaams België komt de uitnodiging tot voornaam gebruik etc. wellicht eerder dan in Wallonië.
Bij het zakendoen is de Belgische zakenman meer gewend dan een broodje kaas & een glas melk als lunch. Zakelijk betaalt men een goede lunch voor de gast. Bij een lunch (of diner) bewaart men liever de zakelijke details tot na de koffie.
Bij het zakendoen is kennis van Frans in Wallonië & Brussel belangrijk, al kan men thans m.n. in Brussel & Vlaams België ook met Engels terecht.
Taalproblemen kunnen een rol spelen bij marketing & advertising, etiketten, offertes & contracten. Tweetalig materiaal (incl. visitekaartjes) is hier aan te raden.
Nederlands klinkende namen betekenen nog niet dat iemand Nederlandstalig is. Brusselse Franstaligen vinden het vaak vervelend om als Waal te worden betiteld.
Visitekaartjes worden terloops uitgewisseld. In Het Brussels & Waals gewest is een tweezijdig bedrukt kaartje met een Franstalige kant aan te bevelen. Men presenteert het kaartje met de juiste taal boven.
Ook zakelijk gebruiken Vlamingen andere termen dan Nederlanders, Voor MKB gebruiken ze de term KMO en de KVK heet in Vlaanderen de “kamer van nijverheid & handel”.
Beslissingen nemen duurt lang omdat men alles in de overwegingen wil betrekken. Daarbij gaat men pragmatisch te werk en richt men zich op haalbaar compromis.