Inleiding

In ieder land en iedere cultuur overal ter wereld speelt mentale programmering een be­langrijke rol. Waarden en normen van de maatschappij waarin we opgroeien worden ons van jongs af aan via ouders, opvoeding, onderwijs en media met de paplepel ingegoten. Van daaruit raken we geconditioneerd en we starten allemaal vanuit de illusie dat onze vanzelfsprekende kijk op de samenleving de kijk van iedereen is. Hieronder zullen een aantal praktische gevolgen worden geschetst van een Italiaans perspectief en van de wijze waarop dat zich kan uiten binnen de Italiaanse en Nederlandse samenleving. Een hoofdbron is http://www.kwintessential.co.uk/resources/country-profiles.html. Ook  onder wetenswaardigheden/ cultuurdimensies van Hofstede, staat de nodige info.

Lichaamstaal en kleding

Italianen praten vaak hard, uitvoerig en met veel stembuigingen en ondersteunen hun woorden met gebarentaal. Ook gebruikt men graag spreekwoorden en gezegdes.

Zo vaak als Nederlanders Italianen ervaren als druk en luidruchtig, ervaren Italianen  Nederlanders als ingehouden, saai en ondoorgrondelijk en omgekeerd.

Geanimeerde lichaamstaal wordt in Italië gezien als teken van oprechtheid. De na­druk op lichaamstaal is mede in de hand gewerkt doordat men elkaar vanwege de vele dialecten niet altijd even goed kon begrijpen.

Op publieke plaatsen gedragen Italianen zich, om hun omgeving niet te ontrieven, vaak beschaafder en minder luidruchtig dan Nederlanders.

De fysieke ruimte is in Italië niet groot. Wie een ander per ongeluk aanraakt hoeft geen excuses aan te bieden.

Mensen in menigten of wachtrijen of in het openbaar vervoer staan vaak tegen elkaar aangedrukt. Over een vrouwelijke boezem in de rug doet de Italiaan dan niet moeilijk.

De eerste indruk qua kleding en gedrag is in Italië erg belangrijk en blijft sterk hangen. Hiervoor bestaat het begrip bella figura (goede indruk). Men plaatst iemand vaak al voordat men met iemand praat. 

In Italië worden opvallen en uiterlijke presentatie als normaal gezien terwijl het in Ne­derland eerder de norm is om niet boven het maaiveld uit te steken.

Italianen gaan daarom elegant en modebewust gekleed en ze paraderen liever op straat dan dat ze met een heleboel anderen op een terras gaan zitten.

Loszittende kleding staat in laag aanzien. Naarmate men in Italië meer succes heeft kleedt men zich chiquer.

Overhemden mogen gekleurd of gestreept zijn en een strop­das is meestal van Italiaans ontwerp. Ook draagt men gepoetste kwaliteitsschoenen. Vrouwen kleden zich rustig, duur en elegant.

Men begroet elkaar bij een eerste contact met een handdruk onder oogcontact en een glimlach.

Men noemt iemand pas bij de voornaam na daartoe te zijn uitgenodigd. Mannen die elkaar beter kennen slaan elkaar joviaal op de rug en vrouwen worden dan begroet met 2 luchtkusjes op de wang (links eerst).

In Italië worden veel persoonlijke kaartjes gebruikt los van zakelijke visitekaartjes. Ze zijn wat groter en bevatten naam + titels, adres en telefoonnummer.

Ouderwetse charme in de sfeer van opstaan voor dames, de deur voor hen openen en “con permesso” (met permissie) zeggen bij het weggaan wordt gewaardeerd.

Wanneer een dame alleen uit eten gaat, geldt in Italië als norm dat dit een teken is dat ze open staat voor mannelijk gezelschap.

Varia

De positieve keerzijde van het chaotische in Italianen is een vermogen om adhoc te im­proviseren, hetgeen gemakkelijk uitmondt in creativiteit en vindingrijkheid.

Omdat de Italiaanse samenleving is gebaseerd op expressie in persoonlijke contac­ten werken regelmatige telefoontjes bijv beter dan een E mailtje.

Zowel privé als zakelijk staan ouderen in hoog aanzien en ze krijgen meestal een speci­ale behandeling.

“Mammone” is een gangbare uitdrukking voor jongens of mannen die overdreven aan hun moeder hangen. Het is eerder gekscherend dan beledigend bedoeld. Een maschio (macho) is in Italië vaak tegelijkertijd een mammone. 

Gespreksonderwerpen en omgaan met kritiek

Uitspraken en toezeggingen moeten in Italië niet te letterlijk worden genomen. Men drukt vaak intenties uit. De verpakking van de boodschap is minstens zo belangrijk als de inhoud.

Mode, presentatie. cultuur, kunst, film, culinaire zaken en familie zijn populaire gespreksonderwerpen, maar religie, politiek en de 2^e wereldoorlog niet. Men vraagt bij iemand die men pas ontmoet niet snel naar het beroep.

Italianen zijn zelf vaak trots op hun Romeinse voorgeschiedenis, terwijl door buitenlan­ders Italiaanse cultuuruitingen uit de Middeleeuwen veelal hoger worden aangeslagen.

Ten opzichte van Italianen is het aardig om te weten dat bijv. bankie­ren, verzekeren en tweezijdig boekhouden door de Romeinen zijn uitgevonden.

Ondanks hun expressiviteit zijn Italianen (anders dan Nederlanders) erg voorzichtig en indirect met kritiek. Men wil de ander niet in zijn eer aantasten en de relatie geen schade toebrengen. Italianen zelf vatten inhoudelijke kritiek vaak persoonlijk op.

Bezoek en dineeretiquette

Wanneer bij een uitnodiging wordt vermeld dat de kleding informeel is, komen mannen toch vaak in colbert en stropdas en vrouwen in elegante kleding.

Bij een dineetje mag men een kwartier te laat komen en bij een feestje een half uur. Wie bloemen wil sturen zorgt dat ze vooraf reeds bezorgd zijn

Gasten nemen in Italië ook vaak cadeautjes mee voor de gastvrouw. Chocola, tabak of bloemen worden ingepakt overhandigd en direct geopend.

Wat men geeft en waarin steekt nauw. Zwart papier staat voor rouw en paars papier voor pech of ongeluk.

Men geeft een even aantal bloemen, maar niet 12 of 6. Ook 17 geldt als een ongeluksgetal. Chrysanten zijn begrafenisbloemen, rode bloemen indiceren geheimhouding en gele bloemen jaloezie. Bij wijn telt kwaliteit.

Bij een dineetje blijft men staan tot men plaats wordt gewezen. De gastvrouw geeft aan wat de anderen moeten gaan doen. De gastheer geeft de 1^e toast.

Hooggeëerde gasten beantwoorden de toast. Vrouwen mogen dat ook doen. Tijdens maaltijden geen handen op schoot of ellebogen op tafel.

Wie als volwassene in Italië spaghetti wil eten wordt geacht het niet klein te snijden of met behulp van een lepel rond een vork te wikkelen. Sommige buitenlanders zien de kunst van de Italianen af.   

Kaas wordt met de punt van een mes van het plankje gepakt en niet met de vingers. Wie geen wijn meer wil laat het glas bijna vol staan. 

Zakencontacten: voorbereiding

Iedereen in Italië heeft wel familie in het buitenland en daardoor staat men open voor internationale contacten en handel. Velen beheersen het Engels redelijk tot goed.

Zakelijke afspraken worden 2 à 3 weken tevoren schriftelijk gemaakt en nadien bevestigd via fax of e-mail (in het Italiaans wordt wel erg gewaardeerd).

In het noorden is men bij zakelijke afspraken op tijd. Men ziet hier tijd meer als geld en men komt na een korte informele kennismaking al ter zake.

Werk en privé lopen in Italië sterk door elkaar en de familie (vooral la mamma) speelt in het leven van vrijwel iedere Italiaan een hoofdrol.

Een eerste ontmoeting dient m.n in het zuiden om te kijken wat voor vlees men in de kuip heeft en om respect en vertrouwen te ontwikkelen.

In zijn algemeenheid wordt geadviseerd om tempo en overgangen te laten bepalen door de Italiaanse gesprekspartners.

Een goede eerste indruk is essentieel. Informeren naar persoonlijke interesses en familie etc en daar dat de tijd voor nemen werkt bevorderlijk.   

Op het juiste niveau binnenkomen in een netwerk is erg belangrijk. Men steekt liever wat te hoog dan te laag in.

Geïntroduceerd (willen) worden is heel gebruikelijk en Italianen maken daar vooraf veel werk van. Investeren in kruiwagens die aanzien genieten dient als voorbereiding.

Het opbouwen van netwerken vergt een tijdsinvestering. Eén van de winstpunten is dat men voor informatie op anderen kan terugvallen.

In Italië heerst een sterkere hiërarchie dan in Nederland, Scandinavische of Angelsaksische landen.

Het valt niet altijd mee om in contact te komen met de padrone, degene die de oertypische vaderrol vervult in een organisatie. Alleen deze persoon neemt de beslissingen.

Delegeren en medezeggenschap van lager geplaatsten zijn in Italië weinig gangbaar. Vaste gesprekspartners en duidelijke posities en bevoegdheden kunnen bevorderlijk zijn.

Respect tonen voor ouderen en personen met netwerken behoort tot de Italiaanse nor­men. Ook zakelijk succes en uit een goede familie komen tellen. Vaderfiguren en collectieve zorg (vakbonden) staan hoog in aanzien.

In Italië tutoyeert men niet snel. Titels worden zowel mondeling als schriftelijk gebruikt. Om respect te tonen noemt men iemand, al dan niet terecht, vaak dottore.

Voor vertrek laat men zich gaarne voorlichten door de zakenpartner over wat een goed hotel is, zodat men kan zeggen dat men daar verblijft.

In Italië helpt men elkaar. Wie een zakenpartner de kans geeft om een vriend te hel­pen heeft er twee vrienden bij. Vanuit deze optiek zijn Italianen loyaal en bouwen ze hun netwerken en afzetterreinen op. Wie zich niet loyaal betoont ligt er namelijk uit.

Veel zakelijke afspraken worden afgerond met een lunch (il  pranzo). Deze bestaat vaak uit een lichte warme maaltijd en men is daarbij niet meer zo sterk met het werk bezig.

Zakencontacten: eerste bijeenkomsten

Materiaal stuurt men in het Italiaans of in Engels en Italiaans. Wie het Italiaans niet beheerst neemt vaak iemand mee om te tolken.

Van buitenlanders verwacht men punctualiteit, maar Italianen zelf zijn vaak minder punctueel bij afspraken ed. Bij zakencontacten gaat het vaak tamelijk chaotisch toe.

Bij beide seksen is een handdruk als begroeting gangbaar. Vaak pakt men met de an­dere hand de arm beet van degene die men de hand schudt.

Voordat over zaken kan worden gepraat moet bij een nieuw contact ook hier in eerst instantie een wederzijdse begripsverstand­houding worden opgebouwd.

Men doet dit door er goed verzorgd uit te zien en com­plimenten te maken over uiterlijk, voertuigen, eten, wijn en het land. Familie, sport en eetcultuur zijn goede onderwerpen.

Overhandigen van visitekaartjes is gebruikelijk. Daar staan functie, eerste voornaam, initialen van volgende voornamen, achternaam en eventuele titels op vermeld.

Italiaanse zakenmensen hebben vaak twee soorten visitekaartjes, één voor privé-con­tacten en één voor zakelijke contacten.

Bij vergaderingen laat men elkaar niet altijd uitspreken en men praat ook wel door elkaar. Stemverheffing betekent niet dat men agressief of kwaad is.

De agenda van de vergadering  wordt niet strikt gevolgd. Ze dient vooral als kapstok voor discussiepunten. Vergaderingen zijn om te brainstormen en niet om te besluiten.

Zakelijke voortzetting en afhandeling

Zakenvergaderingen worden vaak gerekt. Zakenpartners onder druk zetten is uit den bozen en werkt averechts.

Ook bij de voorzetting wordt de belangrijkste informatie vaak uitgewisseld in de informele sfeer (bijv. een etentje; een dagje vissen, bospaddestoelen snijden of truffels zoeken met de hond of een golfpartij; al naar gelang van wat beiden leuk vinden)

Bij presentaties is een flitsend uiterlijk, een kleurige brochure en een levendige en ver­makelijke inhoud belangrijker dan veel vergelijkende cijfertjes.

Men houdt zich in Italië aan mondelinge toezeggingen. Qua kwaliteit ver­trouwt men iemand op zijn woord, maar wie beloftes niet waar maakt ligt er uit. Achteraf kan blijken dat men hoge eisen stelt.

De ander uit laten spreken is in Italië niet de norm. Wanneer Italianen iets geslaagd vin­den en zich ontspannen voelen, worden ze erg opgewonden en enthousiast. Ze praten dan allemaal door elkaar heen.

Men moet in Italië geen snelle acties en beslissingen verwachten. De bureaucratie en het wettelijke systeem werken traag.

Organisaties in Italië functioneren meer door middel van het opbouwen van persoonlijk vertrouwen via relaties dan door het schriftelijk vastleggen van zaken in regels, procedures en contracten.

Omdat Italianen niet zo duidelijk als Nederlanders in afgebakende tijdseenheden le­ven, overschrijden ze regelmatig betalingstermijnen. Om hun gezicht te redden be­denken ze dan een acceptabele verklaring.

Gesteggel over leveringstermijn en prijs hoort erbij. Beslissingen worden vaak meer gebaseerd op hoe de andere partij tegen je aankijkt dan op zakelijke doelen.

In Italië informeert men zeer regelmatig of alle papieren al aangekomen en in orde zijn. Men vergeet ook zeker niet degene die de betalingen doet vaak te bellen en tussen de regels door fijntjes te wijzen op diens verantwoordelijkheid.