Inleiding

In ieder land en iedere cultuur overal ter wereld speelt mentale programmering een be­langrijke rol. Waarden en normen van de maatschappij waarin we opgroeien worden ons van jongs af aan via ouders, opvoeding, onderwijs en media met de paplepel ingegoten. Van daaruit raken we geconditioneerd en we starten allen vanuit de illusie dat onze vanzelfsprekende kijk op de samenleving de kijk van iedereen is. Hierna wordt gepoogd een aantal praktische gevolgen te schetsten van een Roemeens perspectief en van de wijze waarop dat zich kan uiten binnen de samenleving. Ook onder wetenswaardigheden/ cultuurdimensies van Hofstede staat de nodige info m.b.t. communicatie.

Bronnen

Op http://wikitravel.org/en/Romania (meer toegespitst op jongeren en studenten) staan veel van de communicatietips onder respect.

Op http://www.kwintessential.co.uk/resources/country-profiles.html en op Roemenië: zakencultuur zijn omgangregels te vinden.

Romania’s Cultural DO’s and DON’Ts in Business – 2cbc.net valt onder de meest uitgebreide bronnen (o.m. met motieven achter omgangsregels). 

http://www.expat-blog.com/ destinations/ Romania bevat o.m. een forum rond do’s en don’ts.

Roemeense werknemers

Volgens http://www.geert-hofstede.com/hofstede_dimensions.php kent Roemenië een collectivistische, licht feminiene cultuur met een grote onzekerheidvermijding en machtsafstand.

Van daaruit stelt men zich vanuit wellevendheid voorzichtig en bescheiden op bij onbekenden. Gunstig stemmen is (anders dan in NL) belangrijker dan zich poneren.

Roemenen hebben respect voor ouderen, hoger geplaatsten en titels. Bij hoger geplaatsten is men tamelijk onderdanig en weinig direct. Men mijdt contact met hoger of lager geplaatsten.

Onder gelijken in stand zijn Roemenen vaak expressief, levendig en luidruchtig. Ze laten elkaar vaak niet eens uitpraten en de fysieke ruimte is klein.

Iemand met gezag moet zich onderscheiden, bijv. door niet met stemverheffing te spreken, rustig te blijven en fysiek voldoende afstand te houden. 

Onder een stevige betrokken vaderfiguur die tevoren duidelijk is over wat wel en niet kan en zich aan beloften en afspraken houdt worden Roemenen harde werkers en loyale & betrouwbare werknemers.

Roemenen willen niet opvallen binnen de groep van gelijken. Lof of kritiek kan men richten aan de groep als geheel. Kritiek moet opbouwend worden verpakt (eergevoel).

Waar het individuen betreft kan men lof of kritiek het beste onopvallend met de betreffende Roemeen(se) onder 4 ogen bespreken.

Familie is voor Roemenen veel belangrijker dan voor Nederlanders. Daarom is vrij geven voor een familiegebeuren (begrafenis of trouwerij) essentieel.

Een aanbod wordt uit beleefdheid eerst een paar keer geweigerd. Men vindt het dan evenzeer beleefd dat de aanbieder aandringt.

Ook de info hierna (bijv. onder gespreksonderwerpen) biedt ingangen om de verhouding met Roemeense werknemers goed te doen zijn.

Algemeen, zakelijk en privé

In eigen land zijn Roemenen veelal sociaal, vriendelijk en gastvrij maar bij vreemden wat kat uit de boom kijkerig.

Men rijdt, zeker naar Amerikaanse maatstaven, ruig (veel verkeersongelukken). Vooral stedelingen) zijn gek op showen met snelle auto’s. Voetgangers moeten uitkijken.

Corruptie (geld toestoppen) kan soms voorkomen bij politie en in publieke ziekenhuizen (in privéklinieken minder). Een internationale zorgpas is geldig.

M. n. jongeren spreken vaak Engels en vinden het leuk om te oefenen. Frans of Italiaans ligt Roemenen beter en wordt steeds meer gesproken. M.n. in Transsylvanië kan men (behalve met Hongaars) soms nog met Duits uit de voeten.

Vooral te midden van of tegenover vreemden behoort men zich bescheiden op te stellen. Westerse buitenlanders die rijkdom etaleren wordt dikwijls een poot uitgetrokken.

Vooral Britten en Amerikanen vinden de bediening in Roemenië bij winkels, restaurants en benzinestations ed. nogal eens chagrijnig. Een sigaret of een fooi verbetert de situatie vaak aanmerkelijk. Anderen geven juist weer hoog op over de gastvrijheid.

Op het platteland staat gastvrijheid hoog in de waardehiërarchie. In de stad geldt dit eveneens, maar dan wel bij bekenden onderling of via een bemiddelaar.

Respect voor ouderen is ook een belangrijke waarde. Ook volwassenen staan vaak op voor ouderen wanneer er weinig plek is. Velen koppelen ouderdom aan wijsheid. Van de oudste persoon worden besluiten verwacht waar de groep het meeste baat bij heeft.

Familiewaarden staan hoog aangeschreven. De familiebanden gaan op het platteland door tot op het niveau van achterneven/nichten. De vader wordt gezien als familiehoofd. Ook godsdienst staat hoog in de waardehiërarchie.

Titels worden belangrijk gevonden en gebruikt om respect uit te drukken. Bij goede bekenden combineert men zelfs de voornaam vaak met een titel. Onder familie en goede vrienden hoeft ook dat niet meer.

Persoonlijke relaties en vertrouwen zijn erg belangrijk en voor het opbouwen ervan neemt men de tijd. Men heeft het liefst vrienden als zakenpartner.

In Roemenië is naast het vermijden van onzekerheid het voor wat, hoort wat principe belangrijk. Bij vreemden kijkt men eerst de kat voorzichtig uit de boom.

Op http://www.omniglot.com/language/phrases/romanian.php staan frasen in het Roemeens (aanklikken voor de uitspraak). Ook pogingen kweken goodwill.

Begroeting en kennismaking

Bij vreemden schudt men onder oogcontact keurig de hand; vergezeld van een passende groet voor het moment van de dag (dat kan wat stijfjes overkomen). Wie in de winter buiten ter kennismaking handen schudt doet de handschoenen uit.

Het voorstel om elkaar bij de voornaam te noemen laat men in Roemenië in de regel van de gastheer/vrouw komen.

Qua begroetingen en fysieke afstand zijn de Roemenen onder eigen volk echt Romaans of mediterraan. De fysieke afstand is klein en begroetingen zijn vaak enthousiast en lijfelijk (stevige omhelzing, zoen op de wang ed.; ook bij mannen onderling).

Vreemdelingen worden in dorpen vaak door iedereen gegroet met buna ziua (goede dag) omdat men er vanuit gaat dat je wel bij een dorpsgenoot moet logeren en die wil men niet voor het hoofd stoten door diens gasten niet te groeten.

Bij oudere vrouwen kussen Roemenen vaak de hand, maar dit verwacht een oudere vrouw niet van een buitenlander.

Kleedcodes van (sub)culturen zijn belangrijk en worden gerespecteerd. Bij zakelijke afspraken ziet men veel pakken, stropdassen en mantelpakjes in zwart-wit.

Gespreksonderwerpen

Onder de populaire onderwerpen vallen natuur, voeding & wijn, geschiedenis en kunst & cultuur (bijv. opera) van Roemenië en verder sport (m.n. voetbal) en actualiteit. Men geeft complimenten voor gastvrijheid.   

De Roemenen zijn een trots volk. Eer van de persoon zelf, familie, vrienden, maar bijv. ook eigen streek of land liggen gevoelig. 

Besef dat het Roemeens een Romaanse en geen Slavische taal is. Roemenen willen veelal liever niet worden betiteld als Roma, ook al worden Roma zigeuners in Roemenië het minst gediscrimineerd in midden en Oost Europa (Roma in Romania).

Veel Roma willen op hun beurt liever niet “Țigani” worden genoemd, omdat ze dat als  scheldnaam voelen.

Ook wie beweert dat Roemenië deel was van de Sovjet Unie of Rusland schiet een bok (het was wel een Oostblokland). Verder vinden nogal wat Roemenen het onprettig wanneer men hun land een Balkan land noemt.   

Onderwerpen om voorzichtig mee te zijn of te mijden zijn religieuze en etnische spanningen (Roma, Hongaren in Transsylvanië), politiek, corruptie en belasting in Roemenië en stereotypen over het land.

Kritiek op Roemenië, het Roemeense voetbal of de Roemeense cultuur kan men het beste aan de gesprekspartner overlaten onder neutrale belangstelling.

Ook de keus van onderwerpen die op een meer persoonlijke band aansturen kan men het beste bij de gastheer/vrouw laten.

Privacy wordt gerespecteerd. Men begint niet gauw over beroep, inkomen of geloof en al helemaal niet over persoonlijke en relatieproblemen of geaardheid. Ook opscheppen over eigen prestaties of inkomen is uit den boze.

Nadere kennismaking, bij Roemenen thuis, etentjes

Bij afspraken komt de genodigde op tijd. Deze moet er het eerst zijn. Degenen die uitnodigt mag wat later komen. Er binnen de code van de subcultuur acceptabel uitzien wordt sterk gevoeld als blijk van respect.

Wanneer een vertrouwensband ontstaat worden Roemenen geleidelijk aan meer zichzelf (spontaan & expressief). Kameraadschap en een persoonlijke vertrouwensband zijn voor velen o.m. voorwaarde voor zaken doen.

Gesprekken tussen gelijken in stand die elkaar goed kennen verlopen doorgaans levendig. Stiltes tijdens zulke gesprekken voelt men al gauw als ongemakkelijk.

Bij eetafspraken komt men op tijd. Bij feestjes is een kwartiertje te laat geen punt. Dineergasten dienen met veel eer en respect te worden behandeld.

Vaak is het de gewoonte bij het binnen komen schoeisel uit te doen (het staat dan bij de deur). Pantoffels/ instappers meenemen is aan te raden.

Een kleine attentie (bijv. bonbons, bloemen, een paar flessen goede wijn, een stukje vakwerk uit eigen land) is welkom bij bezoek thuis, ook voor de kinderen. Paars geldt als kleur voor meisjesbaby’s.

Bloemen in een even aantal en witte anjers zijn (net als zak & handdoeken of zwart inpakpapier) voor begrafenissen en rode rozen voor de liefde. Giften worden bij overhandiging geopend.

Men wacht tot men een plek krijgt toegewezen. Het servet hoort op tafel en handen horen boven tafel.

Men begint nadat de gastvrouw/ heer “Poftă bună!” (smakelijk eten) heeft toegewenst. Men proost met “Noroc!” (het betekent ook “succes”).

Jus of saus dat op het bord achterblijft opzuigen in en naar binnen werken met (stok)brood is een heel gebruikelijke gang van zaken.

Het beste is om ruimte over te laten zodat de gastvrouw/ heer weer kan opscheppen. Dat dient men eerst een paar keer te weigeren en de ander moet dan aandringen.

Mes en vork gekruist op het bord geven aan dat je nog wel wat lust. Wie uitgegeten is legt de vork met de punten naar beneden naast het mes op het bord (handvat rechts).

Nadruk op zakelijk

Het hierboven beschrevene (incl. Hofstede dimensies) is ook in de zakelijke sfeer belangrijk.

Leeftijd, opleiding en titels worden hoger aangeslagen dan in NL. Men onderhandelt met gelijken van niveau en men delegeert niet of nauwelijks.

Een lagere in rang met veel bevoegdheid kan als beledigend worden ervaren en een jonge directeur kan twijfel of misverstand oproepen.

In de zakenwereld gaat het vaak hiërarchisch toe. Een hoger geplaatste als ankerpunt kan erg helpen (deze is vaak ook al wat ouder). Bevoegdheden weten van een zakenpartner is belangrijk.

Men stuurt een lijstje mee van deelnemers met posities en titels. Jongeren in een delegatie richten zich niet rechtstreeks tot een hogere in rang die de beslissingen neemt. 

Roemenen vinden kameraadschap en een persoonlijke vertrouwensband ook belangrijk voor zakendoen en hebben graag vaste zakenpartners.

Onderhandelingspartners wil men tevoren het liefst persoonlijk leren kennen. Of je de moeite waard bent om te kennen of zaken mee te doen is vaak belangrijker dan de feitelijke details van een voorstel en verpakking gaat soms boven inhoud.  

Om één en ander op te bouwen zoekt men vooral aanvankelijk houvast in omgangsregels en etiquette. Deze laat men geleidelijk varen, maar dat kan niet worden geforceerd.

Zakelijke afspraken worden 2 of 3 weken tevoren gemaakt via telefoon of email en de dag tevoren bevestigd.

De 2 weken voor en na kerst, de week voor en na orthodox Pasen (List of dates for Easter) en juli en augustus (vakantiemaanden) moet men daarbij mijden.

Punctualiteit is ook bij zakendoen essentieel. Wie onverhoopt 5 minuten te laat dreigt te komen belt een paar minuten voor aanvang. Genodigden zijn op tijd en de andere partij mag wat te laat komen.

Uiterlijke presentatie is erg belangrijk. De zakelijke kleedcode is stijlvol en conventioneel en de sfeer formeel. Men doet het colbertje pas uit nadat de delegatieleider van de uitnodigende partij dat doet.

Engels komt er meer in als handelstaal (vooral bij jongeren), maar m.n. de o zo belangrijke ouderen spreken vaak liever Frans of Italiaans.

Men kan het beste een eigen tolk meenemen. Het laten vertalen en bij laten drukken van materiaal in het Roemeens in Roemenië zelf kweekt veel goodwill.

In de zakenwereld moet men op visitekaartjes titels, eigen positie en oprichtingsdatum van een bedrijf (indien ouder dan 50j) vermelden. Een achterkant met Roemeense tekst wordt aanbevolen.

Men heeft een heilig ontzag voor macht. Erg vooraanstaande Roemenen hebben bijna niks op hun visitekaartje staan (iedereen hoort het al te weten).

Bij de vergadering wacht men tot men wordt genodigd ergens plaats te nemen. Dat is vaak tegenover iemand in een vergelijkbare positie.  

Een eerste bijeenkomst is vooral bedoeld om gevoelens van onderling respect en vertrouwen te bewerkstelligen door een goede indruk te maken.

Ook presentatiemateriaal moet er aantrekkelijk en verzorgd uitzien. Presentaties zijn goed te volgen en feitelijk met cijfers ter ondersteuning en zonder overtrokken claims.   

Aandacht voor detail en logica gaat boven deadlines en efficiency. Iets simpels afronden kan veel tijd kosten.

Druk op de ketel en confrontatie werken desastreus. Te direct getuigt van slechte manieren. Een indirecte stijl van onderhandelen werkt beter.

Roemenen neigen er toe anderen te vertellen wat ze graag willen horen en lijken daardoor toegeeflijker dan ze zijn. Beslissingen worden makkelijk herroepen.

Feitelijk zijn het stugge onderhandelaars, bijv. om zich ervan te verzekeren dat de buitenlander hen geen poot uitdraait.

Omdat het geheel door veel hiërarchische lagen heen moet duren beslissingen erg lang. Men wil elk risico uitsluiten. De uiteindelijke beslissing neemt de bovenbaas.

Contracten worden beschouwd als intentieverklaring, zijn tamelijk globaal en worden aangepast als de omstandigheden veranderen.

Men raadt het gebruik van dependances van westerse banken en het goed juridisch vastleggen van betalingstransacties aan.