Inleiding

In ieder land en iedere cultuur overal ter wereld speelt mentale programmering een be­langrijke rol. Waarden en normen van de maatschappij waarin we opgroeien worden ons van jongs af aan via ouders, opvoeding, onderwijs en media met de paplepel ingegoten. Van daaruit raken we geconditioneerd en we starten allemaal vanuit de illusie dat onze vanzelfsprekende kijk op de samenleving de kijk van iedereen is. Hieronder worden een aantal praktische gevolgen geschetst van een Duits perspectief en van de wijze waarop dat zich kan uiten binnen de Duitse en Nederlandse samenleving.

Sfeertekening

Naast een pogen tot voortdurende verbetering en modernisering bestaat in Duitsland  hart voor tradities. Zo lopen jagers er nog steeds in het groen, schoorsteenvegers in het zwart met bijpassende hoeden en menig Beier hijst zich bij gelegenheid nog in de van­ouds gebruikelijke lederwaren. Ook wordt het land nogal eens geassocieerd met ambte­lijkheid en formaliteiten. Om een hengeltje uit te mogen gooien heeft men bijv. naast een visvergunning een diploma nodig. Het protestantse noorden is echter wat formeler dan het katholieke zuiden. M.n. in de voormalige DDR is men nog niet zo gewend aan toe­risten. Oudere Duitsers blijven vaak lang afstandelijk. Ze spreken elkaar consequent aan met Herr en Frau (gevolgd door de achternaam), tenzij ze ooit overeen komen om elkaar te “dutzen”. Dit laatste wordt dan bezegeld met een toast en een handdruk. Mensen van de jongere generaties zijn weer een stuk vrijer en losser. Wie tegen hen erg formeel of beleefd doet om in de smaak te vallen loopt kans uitgelachen te worden.

Zonder woorden

Duitsers hebben een hekel aan non-conformisme en excentriek gedrag. Dit geldt in alle lagen van de samenleving, dus ook in z.g.n. alternatieve jeugdculturen (iedereen be­hoort dan op dezelfde manier anders te doen). Dit maakt het land trendgevoelig.

Hierdoor komt excentriek groepsgedrag veel voor. De uitwassen daarvan in de 2^e wereldoorlog zijn bekend, maar er bestaan gelukkig onschuldiger vormen.

Bij operavoorstellingen e.d kan chips of popcorn eten leiden tot onmiddellijke verwijde­ring en is hoesten uit den boze. Kuchen of onrustig in de stoel heen en weer bewegen wordt bedenkelijk gevonden.

In Duitsland groet men elkaar terloops van nabij. Een kennis aan de overkant van de straat toeroepen en dan wuiven kan gêne oproepen en aanstoot geven indien men door betrokkene of omstanders te oud wordt geacht voor dit gedrag.

In het restaurant zoekt men zelf een plek en het is normaal dat een onbekende aan­schuift als er nog stoelen vrij zijn. De rekening moet men zelf opvragen.

In Duitsland is men stipt. Op tijd komen wordt prettig gevonden en wordt uitgelegd als teken van betrouwbaarheid en als vermogen om goed te plannen.

Duitsers die bij een onbekende thuis zijn uitgenodigd en 5 minuten te vroeg komen blijven vaak liever in de buurt rondhangen tot het tijd is dan dat ze aanbellen. Bijv omdat hun auto veraf geparkeerd stond waren ze vast maar naar het adres van bestemming gelopen om in ieder geval zeker te stellen dat ze niet te laat zouden komen.

Bij een afspraak buitenshuis met wachtgelegenheid kan men wel te vroeg komen. Wie onverhoopt meer dan een kwartier verlaat is telefoneert even.

Op de tijd letten weegt ook zwaar. Men rekt een verblijf niet uit respect voor de privacy. Wanneer de Duitse gastheer/ vrouw op het horloge kijkt wordt het tijd om op te stappen.

De begroeting bij onbekenden die goed valt is een korte, stevige handdruk onder oogcontact.

In formele situaties stelt men zich dan voor met Herr/ Frau (+ eventuele titel) + achternaam. In een huiskamer gebeurt dit bij iedereen, kinderen incluis. Bij een groep wacht men tot men door de introductiepersoon wordt voorgesteld.

De persoonlijke ruimte van Duitsers is vrij groot; zonder geldig excuus de stoel naar ie­mand toeschuiven om dichter bij te gaan zitten kan als beledigend worden ervaren. Ook de eigen auto hoort bij het privé-terrein van de Duitser.

Duitsers zijn erg op hun privé-bezit. Wie een bekende vraagt om het kopieerapparaat even te mogen gebruiken kan wenkbrauwgefrons ontlokken wanneer het niet om ge­meenschappelijke zaken gaat.

Dineetjes, cadeautje, attenties, toasten

Wie bij iemand thuis te eten wordt uitgenodigd kan gerust chocola, bloemen of een fles niet Duitse wijn meenemen en/ of de volgende dag een bedankje sturen. Cadeaus mogen wel persoonlijk, maar niet te intiem zijn. Ze worden direct opengemaakt.

Anjers, lelies en chrysanten horen voor velen bij begrafenissen of condoleance en rode rozen bij romantiek. Parfum, zeep en kleding geeft men hooguit cadeau aan intimi.

In Duitsland doet men graag zaken tijdens het eten. Een uitnodiging voor een lunch of diner is vanzelfsprekend en sluit aan bij de Duitse gastvrijheid. Aan tafel kan ge­praat worden over zaken of over koetjes en kalfjes, maar niet over persoonlijke dingen.

Bij etentjes/ diners wacht men tot men wordt uitgenodigd ergens te gaan zitten.

In Duitsland zijn de tafelmanieren van het Europese continent gangbaar (niet beginnen voordat gastheer/vrouw “guten Appetit ” heeft gewenst, geen ellebogen op tafel, handen boven tafel, met mes en vork eten, vork boven mes gekruist op bord indien uitgegeten).

De gastheer/ vrouw geeft een eerste toast. Deze wordt later door geëerde gasten beantwoord. Bij wijn toast men met “Zum Wohl” en bij bier met “Prost”.

De vork is erg belangrijk. Men vouwt en prikt er sla mee en men deelt het eten er zoveel mogelijk mee ten teken aan de kok dat het mals is. (Stok)brood wordt met de hand gebroken; het bord wordt helemaal leeg gegeten.

Beginnende zakelijke contacten

Duitsland is de grootste handelspartner van Nederland en uit onderzoek is gebleken dat Nederlanders liever zaken doen met Duitsers dan met andere Europeanen, bijv. omdat ze hen betrouwbaar vinden. Toch onderschatten Nederlanders vaak de cultuurverschil­len. Respect voor de Duitse etiquette bepaalt in belangrijke mate het zakelijk succes.

De Duitse maatschappij is veel meer gesegmenteerd dan de Nederlandse. Rollen, func­ties, verantwoordelijkheden, bevoegdheden en werktijden zijn sterk afgebakend.

In Duitsland maakt men een afspraak 1 à 2 weken tevoren en dan het liefst schriftelijk. Na een telefonische afspraak verwacht men in ieder geval een schriftelijke bevestiging.

Brieven worden gericht aan de topfiguur in het functionele vakgebied omdat dit degene is die kan beslissen (aanhef: Sehr geehrte Herr./ Frau + titel + achternaam).

Vooral in schriftelijke zakelijke communicatie is het gebruik van titels vaak belangrijk. Bij de follow-up na een 1^e contact wordt veel gebeld, gemaild en gefaxt.

Ruim op tijd aankomen en van tevoren zelf nog even ergens een kop koffie bestellen is de norm. Daarna te vroeg op de afspraak komen hindert niet, te laat komen wel.

Duitse zakenmensen hebben meestal een hekel aan kauwgom, veel make-up of deodorant en ju­welen en opschepperij over geld, bezit en prestaties.

Kantoren hebben geen open deur beleid en kantoortuinen zijn niet zo populair. Men moet in Duitsland relatief vaak kloppen en op antwoord wachten.

Het hebben van een persoonlijke band is in Duitsland geen voorwaarde om zaken te kunnen doen.

In Duitsland wil men wel graag weten welke positie iemand in een organisatiestruc­tuur inneemt en wat voor bevoegdheden daarbij horen. Duitsers ervaren bij Nederlanders vaak onduidelijkheid over wie men nu precies waarop moet aanspreken en over de mate waarin toezeggingen betrouwbaar zijn. Dat kan hen erg irriteren.

Goede gespreksonderwerpen voor de koetjes en kalfjesfase zijn het schilderachtige Duitse landschap, het Duitse voetbal en de vooruitgang in de voormalige DDR. Een 1^e bijeenkomst wordt m.n gebruikt om te kijken wat voor vlees men in de kuip heeft.

Duitsers letten bij de eerste indruk op zowel presentatie als inhoud. Kleding, zorgvuldig taalgebruik en een respectvolle opstelling zijn belangrijk naast een gedegen en goed ge­schreven inhoud die gestaafd wordt met cijfermatig vergelijkingsmateriaal.

Georganiseerd, ordelijk, systematisch en technisch staan hoog in de Duitse waardehiërar­chie. Vak en productkennis zijn in het land sleutel tot geloofwaardigheid. Men stelt graag pittige technische vragen om deskundigheid uit te testen.

In de zakenwereld wordt een glimlach gebruikt om genegenheid te tonen en niet om te la­ten zien dat men iets grappig vindt. Men heeft het, zeker in een beginstadium, niet zo op humor in zakelijke gesprekken.

In Duitsland blijft men formeel en hoffelijk tot degene die in de rol van gastheer verkeert voorstelt om elkaar te “Dutzen”.

Wat jongere zakenmensen, m.n. uit artistieke en jongerensubculturen, zijn meestal veel informe­ler dan ouderen.

Werk en privé willen Duitsers graag duidelijk gescheiden houden. Ze nemen bijv zelden werk mee naar huis toe, duiden overwerken al snel als onvermogen om te plannen en vinden zakelijke telefoontjes naar huis dikwijls vervelend.

Zakenbesprekingen

In de traditionele zakenwereld is de kleding sober en conservatief (donkere pakken en mantelpakjes).

Bij het binnentreden bij zo’n zakenbespreking loopt de hoogste in rang of de oudste voorop en bij gelijke rang komen de mannen voor de vrouwen binnen.

Men wacht tot men een plaats wordt gewezen. Vergaderingen worden benut om de vergaderingstukken gezamenlijk uit te diepen.

Duitsers horen graag het meest pessimistische scenario. Ze geven de voor­keur aan voorzichtige en degelijk onderbouwde schattingen, gouden bergen beloven trappen ze niet in, nattevingerwerk wordt verafschuwd en complimenten worden gewan­trouwd (met uitzondering van complimenten voor echt unieke prestaties).

Geen nieuws is in Duitsland goed nieuws. Zwijgen betekent toestemmen. Verduidelijking vragen of bedenkingen tonen wordt begrepen en op prijs gesteld.

Wie een vergissing maakt wordt daar vriendelijk op gewezen. Het corrigeren van een hogergeplaatste wordt daarentegen niet op prijs gesteld. 

In Duitsland worden projecten en opdrachten niet besproken met mensen die lager in rang zijn.

Afdelingen werken vaak langs elkaar heen omdat men zuinig is op de eigen informatie en kennis. Competitieve zelfgenoegzaamheid van afdelingen komt veel voor.

Tijdens alle stadia van bespreking wordt alles zorgvuldig vastgelegd en rondgestuurd.

Duitsers moeten vaker dan Nederlanders hun baas raadplegen om te kunnen beslissen. Beslissen duurt op die manier lang, maar als de kogel door de kerk is komt er snel een contract. Daarin wordt exactheid en vastleggen van details erg belangrijk gevonden.