Inleiding

In ieder land en iedere cultuur overal ter wereld speelt mentale programmering een be­langrijke rol. Waarden en normen van de maatschappij waarin we opgroeien worden ons van jongs af aan via ouders, opvoeding, onderwijs en media met de paplepel ingegoten. Van daaruit raken we geconditioneerd en we starten allemaal vanuit de illusie dat onze vanzelfsprekende kijk op de samenleving de kijk van iedereen is. Hieronder zullen een aantal praktische gevolgen worden geschetst van een Grieks perspectief en van de wijze waarop dat zich kan uiten binnen de samenleving. Veel van het hier beschrevene geldt voor andere collectivistische culturen evenzeer (bijv de Turkse en de Marokkaanse). Ook onder wetenswaardigheden/ cultuurdimensies van Hofstede staat de nodige info.

Algemeen

Een aantal omgangregels en een paar woorden Grieks (onder Greek phrases) zijn te vinden op http://www.kwintessential.co.uk/resources/country-profiles.html.

Vooral jongere Grieken spreken tegenwoordig wel Engels. Op Rhodos, Kos en Patras wordt ook wel Italiaans gesproken.

Ouderwetse charme t.o.v. dames wordt gewaardeerd. Griekse mannen zijn t.o.v. vrou­wen meestal erg beleefd, charmant en voorkomend.

Vrouwen die met hun vakan­tieadonis trouwden ondervonden vooral vroeger echter vaak dat hij zich nadien als een ouderwetse macho ging gedragen. Bij jongere Grieken is dit minder het geval, zij zijn bijv. reeds gewend aan het tweeverdienerschap.

De uitgebreide familie en familieeer zijn erg belangrijk. Men heeft al snel het gevoel dat de hele familie op het eigen gedrag wordt gekeken.

Men vindt het vanzelfsprekend dat familieleden elkaar helpen bij emotionele nood en aan baantjes. De term vriendjespolitiek vindt men geen recht doen aan de zaak.

Het deel dat bij financiële nood steun zou zoeken bij familie week in 2003 nauwelijks af van het Eu gemiddelde. Trost speelt hier waarschijnlijk een rol.

Traditionele mijlpalen en familiegebeurtenissen als doop, verloving, huwelijk en begrafenis zijn in Griekenland erg belangrijk.  

In Griekenland worden gastvrijheid en een persoonlijke benadering belangrijker gevonden dan in NL.

De keerzijde van gastvrijheid is gekrenkte trots. Eer en persoonlijke integriteit liggen erg gevoelig.

Men wil ten koste van alles voorkomen dat men binnen de eigen groep een figuur slaat. Men stelt uitspraken van een aanwezige niet publiekelijk ter discussie.

Niet iedere toezegging moet in Griekenland letterlijk worden genomen. Men drukt spon­tane waardering vaak uit door het doen van concrete toezeggingen. Dit is welis­waar een teken van goodwill, maar nog geen aanwijzing dat men er al aan toe.

Zelfs bij zakelijke besprekingen is men tolerant voor interrupties en men praat vaak door elkaar heen.

Omdat de persoonlijke ver­standhou­ding zo belangrijk is, heeft men een andere invulling van het begrip effectief dan in meer onpersoonlijke culturen.

In Griekenland wordt gezag meer gekoppeld aan personen en aan de persoonlijke verstand­houding en opstelling dan aan posities.

Regels moeten ondubbelzinnig en consequent worden gesteld. Wie over de schreef gaat dient langs deze lijn gestraft te worden en goed gedrag moet zo worden beloond.

Tegelijk heerst een “het komt, zoals het komt” mentaliteit. Plannen en vooruitzien wordt minder belangrijk gevonden dan het contact hier en nu en dat contact wil nog wel eens uitlopen. Deadlines stellen werkt averechts en kan een eind aan contacten betekenen. 

Zonder woorden

Griekenland kent een expressieve cultuur met veel lichaamstaal. In Griekenland bete­kent (evenals in delen van India) het hoofd langzaam naar beneden doen aan één kant en “ne” zeggen “ja”. Ook kan men echter ja knikken en de hand op het hart leggen.

Nee knikken met een vragende blik is een verzoek om nadere uitleg.

“Ochi” zeggen, een wenkbrauw optrekken, het hoofd subtiel of duidelijk naar achteren doen en met de tong klikken betekenen allemaal “nee”.

Met de handpalm naar beneden en gespreide vingers wuiven betekent “kom hier”. Het vervolgens aantikken van de onderlip betekent “ik wil je wat zeggen”. 

Het meest botte dat men een Griek aan kan doen is de handpalm voor diens gezicht houden. Ook als grapje wordt het niet gewaardeerd.

Vooral kinderen moet men niet te lang aanstaren (boze oog: zie bijgeloof onder het kopje religie).

Tot de Griekse normen behoort dat men bedekt en bijv. niet in korte broek kloosters of kerken binnengaat en dat men in kerken niet achter de iconen kijkt waar zich het altaar bevindt. Dit heilige der heiligen is bestemd voor de ogen van de priesters.

Grieken slaan vaak een kruis in de kerk, voordat ze gaan eten, als ze een compliment krijgen (afweren van het boze oog) en als iemand iets vreselijks vertelt.

Kleding, kennismaking en begroeting

Bij een eerste kennismaking geeft men een stevige handdruk met een glimlach en onder oogcontact. 

Begroetingen tussen bekenden verlopen enthousiast en lijfelijk. Men kust elkaar op beide wangen en mannen slaan vaak een arm om elkaars schouder.

Met netjes gekleed ergens heen gaan drukt men respect uit voor degene door wie men is uitgenodigd.

Zakenkleding is net als in de meeste Eu landen. Mannen dragen in de regel donkere pakken en vrouwen dragen ook donkere of subtiel gekleurde kleding. 

Gespreksonderwerpen en omgaan met kritiek

Grieken zijn erg trots op hun cultureel erfgoed en hun historische bijdrage aan het westerse denken en de wereldbeschaving. Hierop terugvallen kweekt goodwill.

Grieken die elkaar ontmoeten worden altijd erg enthousiast als ze ervaringen kunnen delen over hun streek van afkomst. Familie is in Griekenland veel belangrijker dan in NL.

Gemeen­schappelijke kennissen uit een (geboorte)streek is uiteraard een uitstekend onderwerp bij de kennismakingsfase. Ook de betekenis van iemands voornaam vindt men interessant. Sport behoort tevens tot de gespreksonderwerpen die altijd kunnen.

Politiek of ethisch gevoe­lige onderwerpen worden het liefst gemeden. Ook vinden veel Grieken het minder prettig wanneer hun land een Balkanland wordt genoemd.  

Kritische vragen om iets grondig uit te zoeken liggen gevoelig. Ze worden vrij snel als persoonlijke kri­tiek ervaren.

Anders dan in Nederland is men erg voorzichtig en indirect met kritiek. Men wil de ander niet in zijn eer aantasten en de relatie geen schade toebrengen.

Men is bescheiden over prestaties e.d en men vermijdt confrontaties die in de sfeer liggen dat één van de partijen fout zit of iets niet onder ogen ziet (krenking van de trots). Dit alles vormt een belangrijk onderdeel van het opbouwen van vertrouwen.

Verduidelijking geven via zicht op lichaamstaal kan dan helpen. Ook iemands mening moet men vaak afleiden uit lichaamstaal.

Eten, bezoek en dineeretiquette

Eten doet men graag en vaak en men neemt er de tijd voor. Het contact tijdens het eten is min­stens zo belangrijk als het eten zelf. Men dineert veel later dan in Nederland.

Van bijna iedere Griek die men leert kennen krijgt men een alcoholische of zoete ver­snapering aangeboden.

Grieken eten graag buitenshuis. De gezelligheid en de gesprekken zijn belangrijker dan bijv. de exclusivi­teit van gerechten (de Griek staat in de regel enigszins wantrouwend tegenover wat vreemd en onbekend is).

Bij een dineetje bij iemand thuis mag men best een half uur te laat komen.

Grieken geven elkaar vaker cadeautjes op naamdagen (de dag die in de orthodoxe kalender gewijd is naar de heilige naar wie men is vernoemd) dan op verjaardagen.

Persoonlijk is belangrijker dan duur bij het geven van cadeautjes. Duur kan als belastend worden gevoeld.

Gasten worden vorstelijk behandeld. Ze nemen vaak een kleinigheid mee wanneer ze te eten worden uitgenodigd. Het wordt ingepakt overhandigd en uitgepakt in aanwezigheid van de gever. Ook stuurt men vooraf wel een bos bloemen.

Complimenten maken over het huis en de gastvrouw aanbieden om te helpen met voorbereiden en afruimen etc. horen ook bij de rituelen rond gastvrijheid.

Bij een dineetje blijft men staan tot men plaats wordt gewezen. De gastheer geeft de 1^e toast. Eregasten beantwoorden de toast later.

Men proost met yamas of “stinygiasou” (op de gezondheid) in informele situaties en met “eis egian sas” in formele situaties.

proosten en één nipje of één hapje nemen volstaat dan voor wie niet dronken of te dik wil worden.   

De oudste gast wordt in de regel het eerst bediend. De gastvrouw begint met eten. Een 2^e keer laten opscheppen wordt gevoeld als compliment.

Tijdens maaltijden geen handen op schoot of ellebogen op tafel. Een etentje wordt gezien als gelegenheid bij uitstek voor gezelligheid en discussie.

Eten uitwisselen van elkaars bord mag en gebeurt regelmatig. Men eet het bord leeg. Saus/ jusresten soppen in (stok)brood is daarbij gebruikelijk.

Men geeft aan dat men uitgegeten is door mes en vork naast elkaar op het bord (handvat rechts) en het servet naast het bord te leggen. 

Beginnende zakelijke contacten

Aannemelijk maken hoe een product of dienst de goede naam kan bevorderen of heeft bevorderd werkt goed in Griekenland.

Handelscorrespondentie en onderhandelingen worden vaak in het Engels gevoerd.

Dubbelzijdig Grieks/ Engels bedrukte visitekaartjes zijn gebruikelijk bij het internati­onale zakendoen. Men geeft het altijd met de Griekstalige kant bo­ven.

Uit angst voor gezichtsverlies zal men niet snel toegeven dat men iets niet begrijpt doordat er bijv Engels wordt gepraat.

Afspraken worden in de regel 1 of 2 weken tevoren gemaakt, maar het kan ook eerder. Ze worden daags tevoren telefonisch bevestigd. Tussen 1 en 3 is het lunchpauze.

Het is handig en verstandig om bij beginnende zakelijke contacten de periodes van orthodoxe feestdagen te mijden (zie onder feestdagen en folklore).

Bij zakelijke besprekingen is correcte kleding belangrijk. Gedurende de zomer draagt men vaak lichte kleding in zachte kleuren; s’winters is de kleding net als in Nederland.

Persoonlijk contact is bij zakelijke onderhandelingen van doorslaggevende betekenis. Investeren in een vertrouwensband ook.

Daartoe wil men elkaar persoonlijk spreken en niet via de telefoon. Dat kan op kantoor, maar ook via etentjes en gezellige uitjes.

Aan het begin verlopen contacten beleefd en enigszins formeel, maar wel in een warme sfeer. Men heeft een afkeer van zowel pretentieus als afstandelijk.

Een 1^e sessie is vaak om persoonlijk kennis te maken, een 2^e om wederzijds respect en vertrouwen te scheppen en bij een 3^e wordt vaak pas inhoudelijk over zaken gepraat.

Bij zakelijke besprekingen strekt een meer gevorderde leeftijd van gesprekspartners tot aanbeveling.

Het voor wat, hoort wat principe is naast gezin en fami­lie een hoeksteen van de Griekse samenleving, ook bij het zakendoen.

In Griekenland helpt men elkaar. Wie een zakenpartner de kans geeft om een vriend (die bijv. hoteleigenaar is) te helpen heeft er twee vrienden bij.

Vanuit deze optiek zijn Grieken loyaal en bouwen ze hun netwerken en afzetterreinen op. Wie zich niet loyaal betoont ligt er uit.

Het opbouwen van netwerken vergt een tijdsinvestering. Eén van de winstpunten is dat men voor informatie op anderen kan terugvallen.

Op het juiste niveau binnenkomen in een netwerk is erg belangrijk. Men steekt liever wat te hoog dan te laag in.

Investeren in kruiwagens die aanzien genieten dient als voorbereiding. Dan kan men zich laten introduceren, want dat wekt vertrouwen.

De manier van zakendoen is informeel. Van buitenlanders verwachten Grieken dat ze op tijd op afspraken komen, maar zelf komen ze vaak te laat.

Behalve met de hecti­sche verkeerssituatie kan dit ook te maken hebben met de gewoonte om sterk in het hier en nu te leven. Aan spontane ontmoetingen of gebeurtenissen besteedt men ge­woonlijk veel persoonlijke aandacht.

Zowel bij aankomst als bij vertrek schudt men elkaar de hand en bij vertrek is uitwisse­ling van visitekaartjes ook wel gebruikelijk.

Grieken zijn, ondanks hun expressiviteit (anders dan Nederlanders) erg voorzichtig en indirect met kritiek. Men wil de ander niet in zijn eer aantasten en de relatie geen schade toebrengen. Grieken zelf vatten inhoudelijke kritiek vaak persoonlijk op.

Als een Griekse zakenpartner weinig meer zegt en zich wat terugtrekt is iets niet goed gevallen.

Bij zakelijke besprekingen met Grieken kan het zijn dat gesprekken vaak worden onder­broken door telefoontjes en passanten. Bordjes met het opschrift “niet storen, in bespreking” passen niet echt in de Griekse cultuur.

Zakelijke voortgang

Ook bij een gevorderd zakelijk contact wordt een zakengesprek meestal vooraf gegaan door een korte informele fase/ conversa­tie.

Een agenda wordt hooguit gezien als leidraad bij het begin van een bespreking. Bij besprekingen praat men vaak door elkaar heen.

Hoewel veel Grieken thans Engels kennen, kan bij serieuze besprekingen een goede tolk/ vertaler handig zijn. Ook zijn 2talige teksten (Engels en Grieks ) aan te bevelen.

Onderhandelingen duren in Griekenland lang en vragen geduld en doorzettingsvermogen. Vooral bij overheden is er vaak sprake van ondoorzichtige bureaucratie.

Grieken komen hun tijd door, maar ze gebruiken hun tijd niet. Ook bij zakelijke bespre­kingen hanteert men geen strakke tijdslimieten.

Griekse zakenmensen gedragen zich als geboren onderhandelaars. Men manoeu­vreert voorzichtig en probeert risico’s te mijden. Ook dingt men graag af.

Vergaderingen dienen meer om de stemming te peilen dan om beslissingen te ne­men. Meningen zijn er volop en die verdringen de feiten naar de achtergrond.

In Griekenland is vaak improvisatievermogen geboden. Praktische voorzieningen en ge­bruiken die in Noordwest Europa vanzelfsprekend zijn, zijn dat in Griekenland lang niet altijd. Vragen naar de bekende weg is vaak geen overbodige luxe.

Griekse zakenmensen stellen zich het liefst positief op en verkopen niet graag nee. Daarom mag men er niet te snel van uitgaan dat succes verzekerd is.

Om tot een schriftelijk contract te kunnen komen is eerst mondeling overeenstemming nodig. Deadlines worden gevoeld als motie van wantrouwen.

Op de duur koppelt men in Griekenland beloften aan concrete handvatten om ze ge­stand te doen. Volledige duidelijkheid wordt op prijs gesteld (onzekerheidsvermijding).

Wie een industrieel bedrijfje wil opzetten op het Griekse platteland vindt bij de burge­meester van de betreffende gemeente vaak een welwillend oor.

De dienstensector speelt zich voornamelijk af rond Athene en bij het opzetten van een toeristische on­derneming is voorzichtigheid geboden.

Als het echt belangrijk is doet men alleen zaken met de baas (vaak is dat in Griekenland het familiehoofd). Beslissingen worden ook aan de top genomen.

Contracten hoeven niet al te gedetailleerd (ook dat kan gevoeld worden als motie van wantrouwen) en worden achteraf vaak aangepast. 

Afhandeling

Omdat Grieken niet zo duidelijk als Nederlanders in afgebakende tijdseenheden le­ven, overschrijden ze soms betalingstermijnen.

Om hun gezicht te redden bedenken ze dan een acceptabele verklaring. In Griekenland informeert men zeer regelmatig of alle papieren al aangekomen zijn en of alles in orde is.