Cultureel erfgoed

De Cyprioten zijn, van zowel Turkse als Griekse kant, erg trots op hun culturele erfgoed. Beide bevolkingsgroepen zijn gedurende de 20^e eeuw steeds meer nadruk gaan leggen op de eigen identiteit, waardoor modernere cultuuruitingen vaak uitgesproken Grieks of (Anatolisch) Turks zijn. De 9000 jaar oude klassieke culturele erfenis op Cyprus wordt  echter door de beide overheden gekoesterd en ook door particuliere organisaties in stand ge­houden. Monumentenzorg heeft een hoge prioriteit en men is zeer terughoudend met het verlenen van vergunningen voor opgravingen. Overblijfselen uit de klassieke oudheid van na 300 v. Chr. zijn Griekse tempels en Romeinse amfitheaters en mozaïeken en uit de middeleeuwen zijn veel fresco’s nagelaten. Volgens de overlevering waren Aphrodite (de Griekse godin van de liefde en symbool van het eiland), Barnabas (de metgezel van de apostel Paulus) en de filosoof Zeno (de stichter van de Stoïcijnse school) afkomstig van Cyprus. De klassieke kunst vormt een inspiratiebron voor de meeste eigentijdse kunste­naars. In 2009 beschikte Cyprus over 3 Unesco werelderfgoed objecten. Deze waren de neolithische nederzetting Choirokoita uit het 7^e tot het 4^e millennium v Chr., de kerken met iconen in de buurt van de Troödosbergen en het archeologisch erfgoed rondom Pafos met mozaïeken en de ruïne van de Aphrodite tempel.

Beeldende kunst, volkskunst en film

Naar beeldende kunst worden iconen gezien als belangrijkste vorm van kunstexpressie. De eigen stijl van Cyprus (Maniera Cypria) heeft als kenmerken veel rood in kleding en huidskleur (blosjes op de wangen van de heiligen) en een achtergrond van bladzilver vermengd met oker. Onder de internationaal bekende beeldende kunstenaars valle Telemachos Kanthos (1910-1993, beeldde bijv het lijden door de Turkse bezetting uit), schilder/ beeldhouwers Stass Paraskos (geb. 1933, in 1966 in het VK veroordeeld tot en boete van £5 wegens obsceen werk), Arestesís Stasí (1940; veel restauratie en iconen), schilder en illustrator Chris Achilleos (1947) en arte Povera kunstenares Helena Black (1972). Volkskunst is erg belangrijk voor Cyprische dorpsvrouwen en voor hen werd in 1975 de “Cyprus handicraft service” opgericht. Dorpen zijn vaak gespecialiseerd in een bepaalde kunst­vorm. Belangrijke voorbeelden daarvan zijn borduren, tapijt weven, kantbewerking (m.n in Lefkara), pot­tenbakken, edelsmeden van zilver (kaponisty) en (uiteraard) koper (bijv de familie Kalopedis die al generaties lang Grieks Byzantijnse iconen smeed), de bewerking van edelstenen, het decoreren van kalebassen (kaloki) en het vervaardigen van vierkante krukjes (anathrika). De filmmaker van Grieks Cypriotische afkomst Michael Cacoyannis (geb. 1922) is ook de grootste Griekse filmer. Hij werd 5 keer genomineerd voor de Academy Award en verfilmde Zorba de Griek en Griekse drama’s. M.b.t Cyprus werden zijn documentaire film over de Turkse bezetting Attillas ’74; The rape of Cyprus en zijn Cyprisch Italiaanse dramafilm The Wastrel het bekendst.

Muziek en theater

Rond 1400 werd Cyprus qua klassieke muziek vanuit Frankrijk een centrum van de Ars Subtilior. Deze muziekstijl kent meerstemmige zang waarbij elke stem ritmisch bijna onafhankelijk is van andere stemmen. In de bibliotheek van Turijn ligt een codex met 200 seculiere en gewijde meerstemmige composities uit Cyprus. Tot de internationaal bekende Cypriotische componisten behoren de veelzijdige Nicolas Economou (1953-1993; klassiek, jazz, rock, pop; o.m pianist), Evagoras Karageorgis (geb. 1957; tevens tekstschrijver en luitspeler) en Yannis Kyriakides (1969) uit Amsterdam. Turkse klassieke muziek kent Arabische (het maqam toonstelsel) en Perzische invloeden. Zowel Grieks als Turks Cyprus hebben een filharmonisch orkest dat westerse klassieke muziek speelt.

Via http://en.wikipedia.org/wiki/Music_of_Cyprus is Cypriotische muziek te beluisteren. De traditionele volksmuziek is sterk beïnvloed vanuit Griekenland of Turkije en klinkt evenals deze muziek vaak wat zwoel en gedragen. Samenspel van viool en luit (laouto; in het Turks ud) behoort tot de kenmerken en men hoort ook regelmatig accordeons, percussie en pithiavli fluiten. De TRNC kent een eenstemmig mengsel van klassiek, folk, Ottomaans militair, islamitisch en westers. Bekende dansstijlen zijn de tatsia (eigen Cypriotisch), de sousta en syrtos (Grieks) en de zeibebikos en kartsilamis (Grieks en Turks). Griekse invloeden in de popmuziek zijn de rebetika en de Laïka (een mengsel van traditioneel Grieks en westers). Ayia Napa bij Famagusta is behalve een populair vakantieoord voor gezinnen ook een muziek en uitgaanscentrum. Theater krijgt op Cyprus veel steun van de overheid. Grieks drama en ander klassiek theater neemt een voorname plaats in, ook omdat het toeristen kan trekken. De belangstelling voor het (openlucht)theater neemt in Grieks-Cyprus toe. In 2007/08 trokken de 277 op Cyprus getelde theatervoorstellingen ruim 91.000 bezoekers (in 2004/05 nog 81.000).  

Literatuur en dichtkunst

Het klassiek epische poëem Cypria uit de 7^e eeuw v Chr. is een onderdeel van de Trojaanse cyclus en wordt toegeschreven aan de Cyprioot Stasinus. De volksdichters Vasilis Michaelides (1849-1917) en Dimitri Lipertis (1866-1937) dichtten in het Grieks Cypriotische dialect. De auteurs Nicos Nicolaides (1884-1956; tevens icoonschilder), Loukas Akritas (1908-1965, tevens parlementslid), de door de Stoïcijnen geïnspireerde dichter en mysticus Stylianos Atteshlis (1912-1995) en dichter Kyriakos Charalambides (1940) verwierven internationale bekendheid. Os­man Turkey is een TurksCyprische dichter die genomineerd werd voor de Nobelprijs. Hetzelfde overkwam de meest gelauwerde Grieks Cypriotische dichter Montis Costas (1914-2004).

Cultuurbestedingen, betekenis en deelname

In Grieks Cyprus is de uitvoering van het cultuurbeleid in handen van de cultu­rele dienst van het ministerie van onderwijs, cultuur en sport. Ze publiceert jaarverslagen in het Engels via het internet. Op http://www.cyprusnet.com/ is onder arts & culture ook veel info te vinden over de stand van zaken op cultuurgebied, al is deze relatief gedateerd. Tussen 2001 en 2005 zakten de overheidsuitgaven aan recreatie, cultuur en religie van 1 naar 0,7% van het BBP per jaar (EU15 0,9 à 1% p/j, bron Eurostat). Volgens het ministerie beschikte haar afdeling culturele diensten in 2008 over een budget van €23,7 miljoen (in 2004 nog €12,5 miljoen). Het deel van het huishoudbudget voor recreatie en cultuur lag in 2005 met 6% onder de EU27 normaal (8,4%). Wel gingen deze huishouduitgaven tussen 2000 en 2008 sterk omhoog (+54%, EU +23% t/m 2006).

De Grieks Cyprioten associëren cultuur naar EU maatstaven sterk met traditie, talen, gewoonten, levensstijl en groepen die zich met een bepaalde vorm van cultuur bezig houden (kunstenaarscènes etc; bron EB 278, wave 67, veldwerk in 2007). Het volksdeel dat cultuur voor zichzelf belangrijk vond was met 91% het op één na grootst binnen de EU (EU 77%) evenals het deel dat muziek downloadde via internet (57 om 27%). Van hieruit wekt het geen verbazing dat het gedeelte voorstanders van gratis culturele activiteiten om cultuurdeelname te stimuleren (incl. bijv gratis kranten) ook relatief groot was (87 om 82%). Tegelijk lag de deelname (actief of passief) onder de EU normaal en het volksdeel dat tijdgebrek hiervoor als reden opgaf hoorde bij de EU top3 (52 om 27%). De tabel hieronder geeft info over cultuurdeelname (minstens eens p/j in %) in Griekenland, NL, België en de EU27 in 2007. Behalve bij theater, bioscoop en sportbezoek hoorde de passieve deelname in Grieks Cyprus tot de 5 laagste binnen de Eu27. Qua actieve deelname (vanaf muziekinstrument bespelen) zaten zelf muziek maken, fotograferen en tekenen, schilderen, ontwerpen bij de onderste 5 van de EU27.

Van de jaarlijkse cultuurevenementen op Cyprus staan er een aantal onder feestdagen en folklore. Daarbij werd het muziekfestival van Famagusta in de TRNC niet vermeld.