Geschiedenis en ontwikkeling van de omroep

Op 2 augustus 1926 begon Radio Bratislava als onderdeel van de Tsjecho-Slowaakse radio-omroep met regelmatige uitzendingen. Drie jaar later werd het Slowaakse Radio Symfonieorkest opgericht. Voor de 2^e wereldoorlog was sprake van abonneeradio. Vanaf 1948 stond de radio als staatsmedium onder controle van de Tsjecho-Slowaakse communistische partij KSČ. In 1953 kwam er een Slowaaks radiokinderkoor. Ook begon de Tsjecho-Slowaakse TV in dat jaar met uitzenden. In 1956 werd voor het eerst TV uitgezonden vanuit Bratislava en 3 jaar later begonnen dagelijkse TV uitzendingen. Tijdens de 3 maanden durende Praagse lente van 1968 was de censuur tijdelijk opgeheven, maar nadien werd ze opnieuw ingesteld volgens de perswet van 1966. In 1970 kwamen vanuit Bratislava de 1^e TV uitzendingen in kleur en er werd een 2^e net geopend met afzonderlijke programma’s voor de beide deelrepublieken. Een in 1980 geopend 3^e net zond in het hele land Sovjet programma’s uit. In de communistische tijd kon ongehinderd worden geluisterd en gekeken naar de vrije uitzendmedia uit Oostenrijk en West-Duitsland. De weinigen die Engels kenden luisterden ook wel naar de BBC of de Voice of America. Anders dan Radio Free Europe werden deze zenders weinig gestoord. Bij de uitzendmedia van Tsjecho-Slowakije was de censuur relatief mild. Daarbij waren de Slowaakse radio en TV minder dan hun Tsjechische evenknieën gericht op politieke stellingname en meer op consolidering, normalisering en het volgen van de partijlijn. Meer dan in Tsjechië zond men milde kritiek uit die werd gekoppeld aan nationalisme.

Rond de Praagse lente werd een Tsjechische uitzending van een parlementair debat afgebroken door de Slowaakse TV toen er beslissingen werden genomen die tegen de communistische partijlijn in gingen. Hetzelfde gebeurde op 20 januari 1969 bij de Tsjechische uitzending van de herdenking van Jan Palach die zich tijdens het legeringrijpen, dat een eind maakte aan de Praagse lente, uit verzet in brand had gestoken. Ook werden de Slowaken veel beelden en radioverslagen van demonstraties onthouden.

Vanaf de instelling van de Slowaakse republiek in 1993 kwamen er naast de publieke omroep commerciële media. Wel deed de publieke omroep er lang over om zich los te weken van de staat. T/m 1998 mochten commerciële media officieel geen politiek gekleurd nieuws uitzenden. In dat jaar besteedde de publieke TV 47% van haar nieuws aan de regeringspartij, 17% aan coalitiepartijen en een vrijwel uitsluitend met kritiek gevulde 13% aan de oppositie. De publieke radio besteedde 55% van haar tijd aan de regering, 36% aan parlement en andere overheidsinstellingen en een kleine 10% aan de oppositie. Wel ging ze daarbij genuanceerder te werk. In de vroege 90er jaren maakten de nieuwe private omroepen gebruik van de bestaande radio-infrastructuur van de staat. De Frans Slowaakse Fun radio begon toen haar activiteiten met gemêleerde muziek en een niet partijgebonden politiek programma. De door acteur Andy Hirc opgerichte rockmuziekzender Twist kreeg een flink marktaandeel. Dit zakte na 2000 in door dubieuze eigendomsmanipulaties en daarmee samenhangende veranderingen in de programmaopbouw. In april 2006 werd de naam van de zender veranderd in radio Viva. De in 2000 begonnen Radio Express (thans de meest beluisterde commerciële zender) werd in 2005 verkocht aan de Amerikaanse investeringsgroep Emmis.

In 1996 ging Markiza als eerste commerciële TV zender de lucht in. Ze werd al snel marktleider en bleef dat tot op de dag van vandaag. De zender is opgericht door de voorman van de liberale ANO partij (“ja” partij) Pavol Rusko die tussen 2001 en 2005 minister van economische zaken was. Omdat ze teveel functioneerde als spreekbuis van zijn partij moest Rusko zich er formeel uit terugtrekken. In 2005 werd Markiza onderdeel van het CME netwerk en de eigendomsstructuur bleef tamelijk ondoorzichtig. Zenders van de publieke omroep zijn 2^e op de TV en radiomarkt. De commerciële TV zender JOJ (sinds 2002 de opvolger van TV Global) werd opgericht door ex politicus Milan Kňaško en ze bezet de 3^e plek op de TV markt. De nieuwszender TA3 van de Grafobol groep begon haar uitzendingen met een verslag van de AL Qaeda aanslag van 11-9-2001 op het WTC in New-York. Ivan Kmotmik is mede-eigenaar van JOJ en via anderen deelnemer in TA3.

Anders dan in vrijwel alle andere EU landen bieden de Slowaakse radio en TV omroepen, mediaorganisaties en overheden op het internet niet of nauwelijks informatie aan over de uitzendmedia in het Engels of Duits. Ook staan er geen Engelstalige jaarverslagen van omroepen op het internet. Daardoor is recente inhoudelijke informatie voor buitenlanders erg moeilijk te vinden.

Minderhedenuitzendingen zijn voor de publieke omroep verplicht. Op TV worden ze ondertiteld. Ze bestaan m.n in het Hongaars en Oekraïens, maar ook in het Duits en in de Roma taal. Alleen de publieke radio beschikt over een internationale zender. De huidige publieke omroep bestaat van omroepbijdragen, belastinggeld en inkomsten uit reclame en andere bronnen. De publieke zenders hebben moeite om het hoofd boven water te houden. Commerciële zenders moeten rondkomen van reclame en sponsoring. In 2006 telde de Slowaakse publieke omroep 4 landelijke radiozenders en 2 landelijke TV netten. Daarnaast waren er aan commerciële zenders 23 radiostations (waarvan 8 multiregionaal), 3 algemene landelijke TV zenders en een aantal gespecialiseerde multiregionale zenders. Deze zijn vaak alleen via kabel of satelliet te bekijken (uiteraard zitten daar ook de nodige buitenlandse publieke en commerciële zenders op). Daarnaast waren er ruim 100 lokale TV zenders. In 2006 hadden de publieke zenders ruim 56.000 en de private zenders bijna 183.000 uitzenduren (bron Slowaakse CBS). De navolgende tabel geeft een indruk van de verdeling daarvan over genres in % van de zendtijd in 2006. Hiervoor bestaan in Slowakije tamelijk globale regels.

Genre	Publiek	Privaat
Nieuws	25,4	7,4
Educatie	1,2	0,3
Cultuur	0,6	0,1
Religie	0,8	1,3
Reclame	0,5	4,7
Entertainment	55,8	28,1
Diversen	15,6	58,2

Huidige TV: ontvangst,  zenders en programma-aanbod

In 2006 had volgens Eurobarometer 99% van de Slowaakse huishoudens TV (EU27 gemiddelde 97%), 81% (EU 75%) had één gewoon toestel, 11% (EU 16%) was in het bezit van een standaard en een breedbeeld TV en 7% (EU 6%) had alleen een breedbeeld TV. Het ge­deelte met digitale aardeontvangst (3%, EU 7%) en met satellietontvangst (12 om 21%) lag onder het EU gemiddelde en het deel met an­tenneontvangst (53 om 45%), kabelontvangst (39%, EU 35%) of ontvangst via telefoon + modem (4 om 2%) lag er boven. Huishoudingen met meer communicatiediensten in één pakket waren er relatief weinig (15%, Eu 20%). Voor 2006 meldde IP international 60% aardeont­vangst, 39% kabel en 13% satellietaansluitingen. Per huishouden zijn meer ontvangstvormen moge­lijk. In 2005 keken volgens IP 15plussers gemiddeld 208 minuten TV (Eu 227min). Pri­metime valt naar EU maatstaven vrij vroeg (20.45 om 21.08 uur). De landelijke TV zenders zijn het hele etmaal in de lucht.

De naam van de beide zenders van de publieke STV is eind 2004 veranderd van STV 1 en 2 in simpelweg Jednotka (1; dagbereik 2006 35%, marktaandeel 2007 17-20%) en Dvojka (2: marktaandeel 5-6%). De 1^e zender had in 2004 een klassiek publiekrechtelijk aanbod en van het aanbod van de 2^e maakten sport, documentaires en minderhedenprogramma’s onderdeel uit. Het programma van STV 1 bestond voor 51% uit binnenlandse producties en voor 7% uit EU producties van buiten Slowakije. Voor het 2^e net lagen deze cijfers op respectievelijk 72% en 19%. In 2005 heeft men de structuur van beide zenders veranderd. Tot de veel bekeken programma’s van de publieke TV behoort de realityshow “Slowakije op zoek naar een superster’. De commerciële TV zender Markiza beschouwt zichzelf als een gezinszender. Ze wordt het meest bekeken (dagbereik 65%, marktaandeel 1^e helft 2007: 34%, begin 2008: 40%) en haalt ook veruit de meeste TV reclame inkomsten binnen. De top15 van de meest bekeken TV programma’s kwam begin januari 2008 bijv op naam van de zender. Het gevarieerde aanbod bestond in 2007 voor bijna de helft uit binnenlandse producten. Tot de meest bekeken programma’s behoren het journaal (Televizne noviny; vaak 80% kijkaandeel), het sportnieuws (Športové noviny), het dagelijkse magazine Reflex, Aj mudry Schybi (Vergissen is menselijk), de sitcom Susedia (buren) die in 2007 programma van het jaar werd en de amusementshows Vrijgezel en Let’s dance (beide meer dan 50% kijkaandeel).

In januari 2008 wist de 2^e commerciële zender JOJ van de J&T bank 16% van de kijkers aan zich te binden. In 2006 lag het dagbereik op ruim 30%, maar het is gestegen. Begin 2008 lag de Tsjechische publieke TV 4^e met 10% marktaandeel en haar Hongaarse evenknie 5^e met een marktaandeel van ruim 8%. Nieuwszender TA3 van de J&T financieringsgroep haalde toen ruim 1% van het kijkerspubliek binnen.  De lokale Tv zenders, die in handen zijn van de gemeenten of door gemeenten uitbesteed zijn aan particulieren, zenden meestal maar een paar uur per dag uit. De navolgende tabel op basis van info van het Slowaakse CBS geeft een indruk van de verdeling van de zendtijd over genres in % van de TV zendtijd in 2006 bij de landelijke TV zenders (totale zendtijd 16.082 uur) en de lokale en regionale zenders (totale zendtijd 498.368 uur).

Genre	Landelijk	Lokaal/regionaal
Nieuws	42,3	19,3
Educatie	1,4	0,1
Cultuur	0,1	0,1
Religie	1,0	0,1
Reclame	2,8	11,2
Entertainment	46,2	4,9
Diversen	6,2	64,3

Radiozenders

De marktaandelen van de Slowaakse radiozenders zijn te vinden op http://www.radia.sk/. De publieke radio-omroep Slovenský Rozhlas beschikte in 2007 over 6 zenders. De hoofdzender SRo1 of Slovensko (Slowakije, marktaandeel 2007 bij 15-80 jarigen: 18%) had het op één na grootste marktaandeel op de radiomarkt. Aanvankelijk bestond het aanbod vooral uit rockmuziek, maar in 2000 kwam daar andere muziek bij en in september 2004 werd het aanbod verbreed met ondermeer kunst en cultuurnieuws. Tegenwoordig richt de zender zich met m.n. nieuws en actualiteiten op een publiek tussen 25 en 50 jaar. De gezinszender SRo2 of rádio Regina beschikt over 3 regionale studio’s en verzorgt de regionale uitzendingen. In het aanbod zit veel folkmuziek. SRO3 of rádio Devin is de kunst, cultuur en klassieke muziekzender. Bij de jongerenzender SRo4 of rádio FM (marktaandeel 2007: 3,5%) ligt de nadruk op trendy popmuziek en wereldmuziek. In het aanbod van SRo5 of Patria zitten de programma’s voor minderheden. Rádio Slovakia International functioneert vrij onafhankelijk van de andere publieke zenders. Ze richt zich op Slowaken in het buitenland en via programma’s in 5 vreemde talen doet ze aan voorlichting over en promotie van Slowakije in de wereld. In 2006 heeft men vanwege geldgebrek de buitenlandse uitzendingen beperkt.       

Tussen de 23 commerciële radiozenders die het land in 2006 telde zaten 8 stations die in meerdere regio’s waren te ontvangen. Rádio Express was in 2007 met 928.000 luisteraars, die een marktaandeel van bijna 21% vertegenwoordigden, de populairste zender van het land. De zender kon in 87% van het land worden ontvangen en richt zich met korte nieuwsuitzendingen, verkeersinformatie en veel popmuziek m.n op automobilisten. Fun radio was qua marktaandeel (bijna 11%) de 3^e radiozender. De medio 2006 begonnen easy listening muziekzender Jemné Melódie van zakenman Ladislav Réhak van telecom groep Orange Slovensko stond in 2007 4^e met een marktaandeel rond 9%. De andere multiregionale commerciële zenders waren Okey (5,5%), Viva (2,3%), Lumen (2,8%) en 7.