Geschiedenis en ontwikkeling van de omroep tot 1990

De 1^e experimentele radio-uitzending in Polen vond plaats 1-2-1925. Op 18 augustus van dat jaar werd de Poolse publieke radio-omroep PRSOO opgericht door Zygmunt Chamiec en Tadeusz Sulowski en op 18 april 1926 begonnen de reguliere radio-uitzendingen met de woorden “Halo, halo Polskie radio Warszawa, fale 480”. De omroep had in die tijd een exclusief uitzendrecht. Vanaf 1930 werden in Polen zelf radio’s gemaakt. Vanaf mei 1931 was de radio in heel Polen te ontvangen via een 200 m hoge zendmast in het Silezische Lazy (destijds de hoogste in Europa). Tussen 1927 en 1938 kwamen er naast de landelijke zender 9 regionale zenders. Reeds in 1935 werd het Staats communicatie-instituut PIT ingesteld om samen met de Poolse radio een TV dienst op te zetten. Tot aan de Duitse bezetting maakte men flinke vorderingen, maar na de oorlog kon men helemaal opnieuw beginnen.

Tijdens de Duitse bezetting werden radio’s in beslag genomen en stond de doodstraf op het luisteren naar het medium. Op 20 november 1944 werd Polskie Radio staatsomroep. In 1948 werd de omroep onderdeel van het Centrale radiobureau CUR (Centralny Urząd Radiofonii) dat later het radiocomité Komitet ds. Radiofonii werd. In 1949 kwam er een 2^e landelijke zender, in 1958 een 3^e en in 1976 een 4^e. Op 25 oktober 1952 was de 1^e TV uitzending van de Poolse publieke omroep Deze was alleen in Warschau te ontvangen. In september 1957 kreeg Polen als één van de eerste landen ter wereld een experimentele geluidsstudio voor radio, TV, filmmakers en componisten. Op 3 december 1957 begon in zuid Polen Telewisja Katowice als eerste regiozender. Er zouden nog 15 volgen. Sinds 1 juli 1958 heet de publieke TV omroep TVP (Telewizja Polska). In juli 1961 was de 1^e radio-uitzending in stereo. Vanaf 1974 was de Poolse radio via de 646 m hoge zendmast in Konstantinow (toen de hoogste ter wereld) te ontvangen in heel Europa, de Sovjet-Unie en Noord-Afrika. In 1991 viel de mast om door fouten van onderhoudsmonteurs en ze is niet weer herbouwd. De radio bleef tot in de 70er jaren het belangrijkste uitzendmedium. Er waren in 1970 nog geen 3 miljoen TV toestellen in Polen en de TV zond maar een paar uur per dag uit. In oktober 1970  ging TVP2 in de lucht en in maart 1971 volgde de eerste uitzending in kleur. Eind 70er jaren kwam de regionale TV zender TV3. De communistische regering liep tegen de beperkingen van de TV als propagandamiddel op. Dit bleek vooral in juni 1979 toen de staatsomroep de populariteit van paus JPII bagatelliseerde bij diens bezoek aan zijn vaderland. De verontwaardiging hierover mondde uit in algemene scepsis ten opzichte van de staatsomroep.

Na de val van het communisme in 1989 werd de censuur afgeschaft en er kwamen commerciële zenders. Die waren aanvankelijk illegaal omdat er geen wettelijke voorziening was. In 1992 sloot de Poolse publieke omroep zich aan bij de Europese uitzendclub EBU en de op het buitenland gerichte zender TV Polonia werd in het leven geroepen. Eind 1992 kwam via een nieuwe omroepwet de daarna veel bekritiseerde uitzendraad KRiTT tot stand. Via de nieuwe wet werden de uitzendmedia geprivatiseerd. De publieke omroep werd eigendom van de staatskas, de publieke TV en radio werden van elkaar gescheiden en commerciële omroepen werden wettelijk mogelijk. Alle omroepen mochten reclame uitzenden. In 1994 werden via een publieke veiling de eerste commerciële zendvergunningen verdeeld aan Polsat en een paar lokale clubs. Een jaar later werd overgegaan op het westerse PAL kleurensysteem.  In 1997 kregen TVN en Nazja Telewisja een zendmachtiging. In 2006 telde Polen volgens het EJC 74 TV zenders en 235 radiozenders. Volgens “Television across Europe in 2005” boden de 600 kabelbedrijven in Polen 400 buitenlandse kanalen aan. De publieke omroep heeft naar EU maatstaven een groot marktaandeel (TV 52% in 2005, hoogste EU; radio 35%). In 2004 was van de omzet van de publieke TV van €416 miljoen 32% afkomstig uit omroepbijdragen, 56% uit reclame en 12% uit andere bronnen. De omroepbijdragen lagen in 2006 rond €50 p/j, qua prijspijl het op 4 na hoogste binnen de EU. Daarvan krijgt de TV 60%. 

Huidige TV: ontvangst,  zenders en programma-aanbod

In 2006 had volgens Eurobarometer 97% van de Poolse huishoudens TV (EU27 gemiddelde), 88% (EU 75%) had één gewoon toestel, 6% (EU 16%) was in het bezit van een standaard en een breedbeeld TV en 3% (EU 6%) had alleen een breedbeeld TV. Het gedeelte huishoudens met de traditionele antenneontvangst (55 om 45%) was groot naar EU maatstaven, het gedeelte met kabelontvangst lag op het EU gemiddelde (35%) en alle andere ontvangstvormen lagen daaronder (satellietschotel 12 om 21%, digitale aardeontvangst 1 om 7%, telefoon + modem 1 om 2%). Huishoudingen met meer communicatiediensten in één pakket waren er naar EU maatstaven ook niet zoveel (14 om 20%). Voor 2006 meldde IP international 46% aardeontvangst, 37% kabel en 20% satellietaansluitingen. Omdat er meer TV’s per huishouden kunnen zijn, zijn meerdere ontvangstvormen per huishouden mogelijk.

Volgens het jaarverslag van 2006 van de uitzendraad KRiTT beschikt de publieke omroep over de zenders TVP1 en 2 (bijna 100% ontvangst), 16 regiozenders die onder TVP3 vallen met een landelijke ontvangstbereik van 76,5% en de satelliet, DSL en/of kabelzenders TVP Polonia (met een selectie uit TVP programma’s voor Polen in den vreemde, kijkaandeel 2006 in Polen: 0.8%), TVP Historia en TVP Kultura (een themakanaal voor hoogbeschaafde Polen). In het najaar van 2006 kreeg de publieke omroep vergunning voor nog 3 themakanalen. Dit zijn TVP sport (sinds 18/11-06 in de lucht), TVP Rozrywka (amusement) en TVP Film. Men wilde toen ook themakanalen openen voor documentaires, Witrussen, wetenschap en parlement. De publieke omroep van Polen had medio november 2007 alleen een website in het Pools. De TVP zenders 1 en 2 hebben een algemeen programma. Op de Engelstalige wikipedia presenteert TVP1 (kijkeraandeel 2006: 24%, primetime 16%) zich uitsluitend met buitenlandse series en dito kinderprogramma’s, terwijl TVP2 (20%, 14%) in haar presentatie het accent ruimer legt (nieuws en actualiteit, documentaires, talkshows, Poolse komedie en amusement, Poolse en buitenlandse series). TV3 (kijkaandeel 2006: 5%) is op 6 oktober 2007 omgedoopt tot TV info. Op de 16 kanalen worden dagelijks gedurende enkele uren regioprogramma’s uitgezonden. Daar zitten programma’s tussen in minderhedentalen. Daarnaast had men in 2007 parlementaire debatten en veel sport op het menu staan.

De grootste commerciële zender is TVN van de ITI groep (landelijk bereik 86%, kijkaandeel 2006: 17%, primetime 30%). Ze is sinds 1997 in de lucht. De zender heeft naast wat nieuws en actualiteiten (bijv in de vorm van talkshows) en documentaires veel Poolse en buitenlandse series en amusement, het laatste vooral in de vorm van spelletjes en (reality)shows. Naast TVN beschikt de ITI groep over een 13tal themazenders. Tot de belangrijkste behoren TVN Sieder (de opvolger van het tussen 1996 en 2002 bestaande RTL7; kijkaandeel 2006 2,1%) met buitenlandse series en de nieuwszender TVN24 (kijkaandeel 1,7%) met als vlaggenschip het programma Fakty (feiten) dat nogal eens de kijkcijfertop10 haalt en als subzender het weerkanaal TVN Meteo. De interactieve betaalzender voor Polen in het buitenland van TVN, iTVN, heeft keus uit veel thema’s. Het in 1992 opgerichte Polsat (bereik 2003: 97%; kijkaandeel 2006 ruim 16%) is de oudste commerciële TV omroep. Qua menu ligt de nadruk op vermaak (shows als de Poolse Idols en spelletjes), Poolse en buitenlandse series en kinderprogramma’s. In 2006 had Polsat naast keus uit veel betaalkanalen 5 themakanalen. De grootste daarvan is het op 1 april 2000 uit een fusie van Nasza TV en Polsat2 ontstane TV4 (marktaandeel rond 2%). Polsat heeft een satellietkanaal voor Polen in het buitenland met een gevarieerd programma-aanbod, waaronder ook nieuws en actualiteit (Polsat2 International). De streng Roomse aan radio Maryja gelieerde TV Trwam van stichting Lux Veritas is een kleine speler (0,15% aandeel). Alle kleine spelers samen hadden een kijkaandeel van 10,5%. Onder de 36 themakanalen die men eind 2006 telde haalde de top15 per zender tussen 0,6 en 0,1% binnen. De tabel die nu volgt biedt informatie over de programmagenre verdeling bij de 6 grootste zendgemachtigden in 2003 in %. De items educatie en adviezen zijn samengevoegd bij de commerciële zenders Polsat, TVN en TV4.

Programmagenre	Zenders
	TVP1	TVP2	TV3	Polsat	TVN	TV4
Nieuws	7,5	7	34	5	3	3
Politieke discussie	17	12	11	2	4	4
Films	41	40,5	21	39,5	33	50
Documentaires	7	8	14	0,5	1,5	2
Vermaak	3	6	0,5	14	26	9,5
Educatie	1,5	1	–	3	7	0,3
Adviezen	2	3,5	1
Sport	5	4,5	3,5	4	1	3
Religie	1,5	1	0,5	1	–	–
Klassieke muziek	0,1	1	0,5	–	–	–
Popmuziek	3	4,5	2.5	14	1	12
Theater	1	1	–	1	–	–
Zelfpromotie	4	3	4,5	6	5	7
Betaalde reclame	7	6	7	12	18	9

In de kijkcijfertoptien zitten doorgaans 8 á 9 programma’s van de publieke omroep, waaron­der veel nieuws, actualiteit, weer en sport. Voetbal komt in Polen op TVP2. Het kijkaandeel bij de top10 varieert in een doorsnee week in het winterhalfjaar tussen 25% (9 miljoen kij­kers) en 15% (5 miljoen kijkers). ’s Zomers is het wat lager. De (komische) series “na dobre i na zle” (Pools voor GTST) en M jak Milośź (L voor Liefde) op TVP2 zaten in 2007 steevast bovenaan in de top10 en de muziekquiz “Jaka to Melodia” scoort goed voor TVP1.

Radiozenders

In 2007 telde de Poolse Publieke Omroep Polskie Radio (P.R.) S.A naast 5 landelijke, 17 regionale, 4 lokale en één Oekraïenstalige minderhedenzender een zender voor Polen en in Polen geïnteresseerden in den vreemde (Radio Polonia). Deze zendt uit in 7 talen, waaronder hebreeuws. Program 1 Polskyga radia of Radiowa Jedynka had in 2006 een luisteraandeel rond 15%. Het station biedt m.n de Polen die in hun eigen land zijn informatie en lichte muziek. Het radiohoorspel Matysiakowi (de Matysiaks) op deze zender beleefde in 2006 een 50jarig jubileum hetgeen in de rest van de EU ongekend is. Het hoorspel gaat over de wijze waarop een Poolse familie doorsnee de politieke en maatschappelijke ontwikkelingen beleeft en wordt op zaterdagen uitgezonden. Het vergelijkbare hoorspel W Jezioranach (in Jeziorany) over de wederwaardigheden van een plattelandsfamilie begon in 1960. Program 2 van de Poolse radio (radio Dwójka; luisteraandeel 0,7%) is gespecialiseerd in klassieke muziek, cultuur en kunst. De Poolse radio heeft een eigen symfonieorkest. Program 3 (Radio Trójka; aandeel 6%) is de popzender van de publieke omroep. Polskie radio Bis (0,7%) is een educatieve jeugdzender. Verder is er nog radio parlament. De publieke zenders zijn te beluisteren via http://www.polskieradio.pl/ (pr dla zahranici resulteert in een meertalige versie).

De Duitstalige wikipedia pagina Polskie radio geeft links naar de 17 publieke regionale om­roepen (gezamenlijk luisteraandeel rond 5%). Op deze pagina staan 5 commerciële uitzend­groepen met 3 landelijke zenders, een 15 tal zenders die in meerdere regio zijn te ontvangen en 4 van de ruim 200 commerciële lokale zenders die in 2006 samen 23% van de luisteraars aan zich bonden. In de grote steden opereerden 90 daarvan onder de noemer radio netwer­ken. Van de 6 radiogroepen heeft Eska de meeste zenders (37), gevolgd door Agora 29, Ad.point 14, Plus 11, Vox 8 en Multimedia 10. Er waren 52 onafhankelijke lokale zenders, 26 zenders van de kerk, 8 universiteitszenders en 8 gemeentelijke radio-omroe­pen. Tot de grootste interregionale zenders behoren de informatieve zender TOK FM van Agora (0,8%), de informatieve jongerenzender radio Stacja van Eurozet (0,6%) en het onaf­hankelijke geva­rieerde station (met wel alleen Poolse muziek) radio WAWA (0,8%). De 3 landelijke commer­ciële zenders zijn popzender RMF FM van het in Krakau gevestigde Bro­ker FM (met 21% de meest beluisterde Poolse radiozender), de universele radio Zet van Eu­rozet die in Warschau zit (voorheen Radio Gazeta/ radiokrant; luisteraandeel 19%) en room­ser dan de paus zender Radio Maryja van de puissant rijke pater Tadeusz Rydzyk die ope­reert vanuit Toruń (luister­aandeel 2,5%). In september 2007 liep deze zender vanwege haar antisemitische opstelling €15 miljoen aan EU steun mis en ze is ook al gebrouilleerd met het Vaticaan. Van de 1 à 2 miljoen Polen die er regelmatig naar luisteren is 70% boven de 60.