Gedrukte media
Geschiedenis en achtergronden
In de 17e eeuw verspreidden roomsen en protestanten schandaalvlugschriften en spotprenten over elkaar. Na de in 1620 verloren slag op de witte berg werd de Tsjechische identiteit onderdrukt door de Habsburgse heersers. Toch doken sporadisch periodieken op in het Tsjechisch zoals Ukázka pražských periodických novin in 1664 en Český Postilión in 1719. Tussen 1780 en 1790 stond keizer Jozef II in Praag het Tsjechischtalige nieuwsbulletin Schónfeldské cisařské královské poštovni noviny (Schönfelds keizerlijk koninklijke Postkrant) toe. In 1789 begon Václav Matéj Kramerius, die bij deze krant werkte, zijn eigen krant Pražské Poštovské Noviny (Praagse Postkrant), in 1791 omgedoopt tot Krameriusovy c.k. vlastenecké noviny (Vaderlandskrant van Kramerius). Deze krant, die de Tsjechen qua nationale identiteit een hart onder de riem stak, werd populair en daardoor kon Kramerius in 1795 zijn eigen uitgeverij Česká Expedice beginnen. Vrijwel gedurende de hele 19e eeuw had de nationalistische beweging veel last van Habsburgse censuur. Ze gaf desondanks diverse literaire en cultuurtijdschriften uit. Vanaf 1825 publiceerde František Palacký bijv het Boheemse literaire blad Časopis Českého Museum (Boheems Museumblad). Tussen 1834 en 1847 verscheen de krant Česká Včela (Tsjechische bijen) die vanaf 1847 Pražskych Novin (Praagse krant) heette. Karel Havliček Borovský, een voorman van de nationale beweging die bij de krant werkte, veranderde in 1848 de naam in Narodni Noviny (Nationale Krant). Onder deze naam werd de krant erg populair onder vrijdenkende Tsjechen. In 1850 werd ze echter verboden en hetzelfde gebeurde in 1852 met een tijdschrift dat Havliček publiceerde.
Het in 1861 opgerichte Norodni Listy (Volksblad) overleefde de censuur en werd tijdens de 1e republiek een krant van de intelligentsia. De in 1883 begonnen conservatieve krant Norodny Politika zou bestaan tot 1945. Tot de uitgaven van de uit de nationalistische beweging voortgekomen Nationaal Sociale partij behoorden České Slovo (Tsjechisch woord), de 1e Tsjechische roddelkrant Pražský ilustrovaný zpravodaj, het dagblad Večerni Slovo en het weekblad Svobodný Zítřek. Beide laatste publicaties haalden oplagen boven het miljoen. České Slovo werd na 1945 herdoopt in Svobodne Slovo (Het vrije woord). In de communistische tijd werd het dagblad als één van de 2 toegestane niet communistische partijkranten veel gelezen. Net als bij de partijkrant Lidova Democracie van de Tsjecho-Slowaakse volkspartij kwamen de oplagen rond 250.000. In 1967 werd de naam tijdelijk veranderd in Melantrich (naar de uitgever) en in 1996 in Slovo (Woord). Na 1967 gingen de oplagen achteruit.
|
Het balkon van het gebouw van uitgever Melantrich aan het Praagse Wenceslausplein diende in 1989 als sprekerstribune bij de fluwelen revolutie. De uitgever gaf er in tien jaar later de brui aan en nu zit er een chique hotel restaurant in het pand. |
Svĕtozor was een groot geïllustreerd tijdschrift dat bestond van 1834-1936 en van 1867 tot 1939. Andere grote persuitgaven uit de 1e republiek waren de onafhankelijke dagbladen Tribuna en Lidové Noviny (Volksnieuws, sinds 1893) en de door de regerende democratische partij gesponsorde politiek culturele periodiek Přitomnist (Aanwezigheid). Tijdens de 2e wereldoorlog collaboreerde dit blad, maar na 1945 werd het door voormalig redacteur Ferdinand Peroutka, die het nazi-concentratiekamp Buchenwald had overleefd, herdoopt in Dnešek (Vandaag). In deze nieuwe creatie verzette Peroutka zich in zijn redactionele commentaar tegen het gedrag van Tsjechen die de Sudetenduitsers dwongen om de wijk te nemen. Na 1948 werd Peroutka balling in Angelsaksische landen en hij overleed in New-York.
|
Het in 1912 opgerichte Tsjechische tijdschrift Loutkář (Poppenspeler) is het langst levende theatertijdschrift ter wereld. |
Het dagblad Lidové Noviny (Volksnieuws) was in de 2e wereldoorlog en de communistische tijd verboden. Tijdens de 1e republiek was het een dagblad van de intelligentsia. In 1987 maakte de krant een illegale herstart (samizdad pers) en in 1989 werd ze weer legaal. Ze wordt nu uitgegeven door Rheinische Post en is populistischer geworden. Rheinische Post heeft sinds 1994 ook het in 1945 als communistische jeugdkrant opgerichte Mladá Fronta Dnes (Jeugdfront vandaag) in het fonds. Dit dagblad bleef na de Praagse lente in de ogen van de communistische partij de kantjes er af lopen en het werd na de fluwelen revolutie populairder. Nu is het qua oplage de 2e betaalde krant. Schrijverzoon Ivan Olbracht (1882-1952) begon in 1910 de krant Pravo Lidu (Volksrecht). Hij werd communist en in 1921 kwam hij terecht bij de in 1920 van Pravo Lidu afgesplitste Rudé Pravó (Rode Wet). Deze communistische krant werd tijdens de 1e republiek gecensureerd. In 1938 werd ze verboden en tijdens de Duitse bezetting ging ze ondergronds. Na 1948 was het de officiële partijkrant met dagoplagen rond 1 miljoen. De krant bleef na de Praagse lente gematigd kritisch over de partijlijn. Na 1989 kreeg het dagblad een nieuwe redactie, de toon werd wat gematigd en de naam werd veranderd in Právo (wet). Het is ook nu nog één van de grote betaalde kranten. Het dagblad Sport is ook een erfenis uit de communistische tijd. De krant werd in 1952 opgericht als Československý Sport en is nu qua oplage 5e bij de betaalde kranten.
Het cultuurtijdschrift Literarny Noviny speelde een belangrijke tol in de beweging rond de Praagse lente. Nadat het blad was verboden werd het vervangen door het weekblad Listy van de Tsjecho-Slowaakse schrijversbond dat oplagen haalde rond 250.000 (Literarny Noviny kwam in 1990 opnieuw uit). Ook de vakbondskant Práce (Werk) functioneerde rond die tijd als luis in de pels van de overheid. Het weekblad Reporter van de journalistenbond maakte het zo bont dat het nu en dan werd verboden. Na de Praagse lente kreeg het weekblad Politika van het Central comité van de CP een verschijningsverbod omdat het te vooruitstrevend was, maar het blad Tribuna van het partijbureau kreeg vanwege het omgekeerde moeite om het daglicht te aanschouwen. Het etaleerde dusdanig conservatieve ideeën dat Praagse drukkers het weigerden te zetten. Andere populaire vooruitstrevende periodieken waren het weekblad Zitrek van de Socialistische Partij en de 2wekelijkse Obroda van de Tsjecho-Slowaakse volkspartij. Ook enkel studentenbladen trokken een publiek dat groter was dan hun oorspronkelijke doelgroep (zie ook http://archiv.ucl.cas.cz/index.php). Cultuurbladen of politieke partijbladen met oplagen boven 25.000 zijn tegenwoordig zeldzaam.
Ontwikkelingen na 1989
Na de fluwelen revolutie van 1989 liet de komst van buitenlandse (m.n Duitse) persuitgevers niet lang op zich wachten. In 1990 arriveerde Burda en Verlagsgruppe Passau richtte VLP (Vltava-Labe-Press) op. De Tsjechische poten van het Zwitserse Ringier (Ringier CS) en het Duitse Bauer (Bauer CS) bestaan sinds 1991 en het in 2002 in het leven geroepen Sanoma Praha is een nakomertje. Door al die buitenlanders werd bij de perspublicaties het scala en spectrum van tijdschriften een stuk breder. Verder springen bij de nieuwkomers roddelkranten en bladen en gratis kranten sterk in het oog. Wat dit betreft vallen de grote roddelkranten Blesk (Bliksem) van Ringier (1992), Šip (Pijl) van VLP (2005) en Aha! (2006; in 2007 overgenomen door Ringier) en de grote gratis kranten Metro (1997), 24 Hodin (24uur) van Ringier (2005) en Metropolitni Express van Mafra/ Rheinische Post (2006) op. Nieuwe opinieweekbladen waren het in eigen beheer uitgegeven Respekt (1990) en Tyden (Week; 1994). Volgens het jaarboek 2006 van het Tsjechisch CBS (http://www.czso.cz/) groeide het aantal perstitels tussen 2000 en 2005 (met een inzinking in 2003) van 3295 naar in 4392 (116 dagbladen, 217 weekbladen, 1030 2wekelijkse en maandbladen en 3035 andere periodieken).
Huidige kranten en hun achtergrond
Uit de informatie van de uitgeversbond (http://www.uvdt.cz/) blijkt ondermeer dat in de 2e helft van 2007 Tsjechië 8 betaalde landelijke dagbladen telde met een totale verkochte oplage rond 1,3 miljoen, 3 landelijke gratis kranten (totale oplage rond 660.000) en 9 betaalde regiokranten onder de verzamelnaam Denik (Dagblad; oplage rond 320.000). De betaalde en gratis landelijke kranten kennen meerdere lokale edities. Alle betaalde landelijk kranten hebben weekbijlagen met oplagen die aanzienlijk groter zijn dan de reguliere dagoplagen. Verder waren er een kleine 100 lokale krantentitels. De meeste lokale en regionale titels (73, incl. 26 weekkranten in 2007) zijn in handen van Vltave Labe Press (VLP). Deze geeft ook de landelijke krant Šip uit. De enige landelijke kranten in Tsjechische handen zijn Pravo en de communistische Haló Noviny. Qua landelijke kranten is bij de roddelkranten en de sportkrant losse verkoop gangbaar. Abonneeverkoop overheerst bij de zakenkrant Hospodarske Noviny (75%) en bij de Denik kranten (rond 60%). Roddelkrant AHA! kent een zondageditie en een aantal landelijke kranten heeft zondagbijlagen. Gratis landelijke kranten en de zakenkrant Hospodářské Noviny komen uit op werkdagen. In de navolgende lijst staan titels, uitgevers, karakteristieken en (verkochte) oplagen van de grote landelijke kranten (2e helft 2007).
|
Titel |
Uitgever |
Kenmerk |
Oplagen |
|
Blesk |
Ringier ČR |
Roddelkrant |
461.000 |
|
MF Dnes |
Mafra a.s./RP |
Neutraal |
294.000 |
|
Denik |
VLP |
Regiokranten |
320.000 |
|
Metro |
Metro international |
Gratis |
288.000 |
|
24Hodin |
Ringier |
Gratis |
189.000 |
|
Metropolitní Expres |
Mafra/ RP |
Gratis |
184.000 |
|
Pravo |
Borgis a.s. |
Links |
151.000 |
|
Aha! |
Ringier |
Roddelkrant |
125.000 |
|
Šip |
VLP |
Roddelkrant |
73.500 |
|
Sport |
Ringier |
Sportkrant |
70.000 |
|
Lidové Noviny |
Mafra/ RP . |
Neutraal |
69.500 |
|
Hospodářské Noviny |
Economia a.s. |
Zakenkrant |
60.000 |
Mafra/ RP verwijst naar Tsjechische poot van Rheinische Post. Volgens deze uitgever viel in 2007 het merendeel van de lezers van MF Dnes (25%) onder de leeftijdsgroep van 40 t./m 49 en 18% behoorde tot de 20-30 jarigen. Verder is de krant relatief populair bij de wat hogere inkomensgroepen en in en rond de hoofdstad. De uitgever Economia van Hospodářské Noviny (Economiekrant) is onderdeel van het Duits Amerikaanse Dow Jones- Handelsblatt.
|
Het Engelstalige internetdagblad Britské Listy (http://www.blisty.cz/) trekt rond 135.000 unieke bezoekers p/m (voor 80% mannen). De krant krijgt iedere maand van gemiddeld 120 lezers rond €800 in totaal toegestopt, in Tsjechië voor een doorsnee huishouding net genoeg om van te leven. |
De grootste dagbladbijlage is TV magazine van Astrosat die in kranten van VLP verscheen (oplage 2e helft 2007: 708.000), gevolgd door Blesk magazin (706.000). Dnes kent de magazines Dnes+TV (530.000) en Ona Dnes (341.000) en Pravo heeft Pravo+TV (450.000) en woonbijlage Dům en Bydleni (180.000). De Aha! bijlagen Laska, sex & penize en Aha! TV hadden beide een oplage van 204.000. Van de Lidové Noviny bijlage Patek Lydovic Novin verschenen wekelijks 152.000 exemplaren en Sport magazin van Sport kwam uit in een oplage rond 105.000. Hospodářské Noviny kende de bijlagen Vikend (87.000) en In (74.000).
Tijdschriften
Ook op de Tsjechische markt van consumententijdschriften delen buitenlandse uitgevers de lakens uit. Tot de marktleiders behoren Sanoma (14 titels in 2007), Ringier (14 titels, waaronder Blesk + 6 bijlagen daarvan), Bauer (17 titels), Burda (12 titels) en Axel Springer (7 titels, waaronder 3 autobladen), maar ook het Franse Hachette Filipacchi (HF), het Amerikaanse Readers Digest (RD Výběr) en het Duitse Egmont hebben enkele grotere titels in handen. De navolgende lijst is m.n gebaseerd op gegevens van het oplagebureau ABC via de site van de Tsjechische uitgeversbond (http://www.uvdt.cz/). Het betreft het aantal edities p/j en de gemiddelde verkochte oplagen per editie in het 2e halfjaar van 2007.
|
Naam |
Edities |
Uitgever |
Oplagen |
||||
|
Dames en modebladen en glossy’s |
|||||||
|
Svĕt ženy |
12 |
Burda |
257.000 |
||||
|
Blesk pro ženy |
52 |
Ringier |
182.000 |
||||
|
Chvilka pro tebe |
52 |
Bauer |
142.000 |
||||
|
Tina |
52 |
Bauer |
120.000 |
||||
|
Glanc (glossy) |
26 |
Melinor |
104.000 |
||||
|
Katka |
52 |
Burda |
102.000 |
||||
|
Vlasta |
52 |
Sanoma |
101.000 |
||||
|
Překvapení |
52 |
Sanoma |
93.000 |
||||
|
Claudia |
52 |
Bauer |
91.000 |
||||
|
Joy (glossy) |
12 |
Burda |
84.000 |
||||
|
Žena a život |
26 |
Bauer |
76.000 |
||||
|
Society en roddelbladen |
|||||||
|
Rytmus života |
52 |
Bauer |
300.000 |
||||
|
Nedĕlni Blesk |
52 |
Ringier |
280.000 |
||||
|
Pestrý svĕt |
52 |
Bauer |
206.000 |
||||
|
Readers Digest Výbĕr |
12 |
Eigen beheer |
117.000 |
||||
|
Týdeník Kwĕti |
52 |
Sanoma |
110.000 |
||||
|
Tiener(meisjes) bladen |
|||||||
|
Bravo |
26 |
Bauer |
72.000 |
||||
|
Bravo girl! |
26 |
Bauer |
63.000 |
||||
|
ABC |
26 |
Ringier |
63.000 |
||||
|
Omroepbladen |
|||||||
|
TV Max |
26 |
Bauer |
287.000 |
||||
|
TV Star |
26 |
Astrosat |
158.000 |
||||
|
TV Pohoda |
52 |
JIK05 |
141.000 |
||||
|
TV Mini |
26 |
Astrosat |
131.000 |
||||
|
Týdenik Televize |
52 |
Bauer |
109.000 |
||||
|
Autobladen |
|||||||
|
Svét Motorů |
52 |
Axel Springer |
37.000 |
||||
|
Autohit |
26 |
Burda |
23.000 |
||||
|
ICT |
|||||||
|
Počitač pro každeho |
26 |
Vogel Burda |
37.000 |
||||
|
Computer & CD/DVD |
26 |
Computerpress |
34.000 |
||||
|
Hobby |
|||||||
|
Receptář |
12 |
RD Výběr |
83.000 |
||||
|
Blesk Hobby |
12 |
Ringier |
62.000 |
||||
|
Koken |
|||||||
|
Apetit |
12 |
HF |
53.000 |
||||
|
Žena & Kuchyně |
12 |
Sanoma |
52.000 |
||||
|
Opiniebladen |
|||||||
|
Týden |
52 |
Mediascop |
57.000 |
||||
|
Respekt |
52 |
Eigen beheer |
23.000 |
||||
|
Diversen |
|||||||
|
Naam |
Edities |
Uitgever |
Kenmerk |
Oplage |
|||
|
Readers Digest |
12 |
RD Výběr |
Diverse info |
113.000 |
|||
|
Blesk Zdravi |
12 |
Ringier |
Gezondheid |
57.000 |
|||
|
National Geographic |
12 |
Sanoma |
Populaire wetenschap |
44.000 |
|||
|
Nedělni Sport |
52 |
Ringier |
Sport |
41.500 |
|||
|
Maxim |
12 |
HF |
Mannen |
41.000 |
|||
|
Premiere |
12 |
HF |
Film |
38.000 |
|||
|
Euro |
52 |
Euronews |
Economie |
24.000 |
|||
|
Prager Zeitung |
52 |
Prago Media |
Duitstalig |
19.000 |
|||
|
Prague Post |
52 |
Eigen beheer |
Engelstalig |
9.600 |
|||