Gedrukte media

Geschiedenis en achtergronden

In de 17e eeuw verspreidden roomsen en protestanten schandaalvlugschriften en spotpren­ten over elkaar. Na de in 1620 verloren slag op de witte berg werd de Tsjechische identiteit onderdrukt door de Habsburgse heersers. Toch doken sporadisch periodieken op in het Tsjechisch zoals Ukázka pražských periodických novin in 1664 en Český Postilión in 1719.  Tussen 1780 en 1790 stond keizer Jozef II in Praag het Tsjechischtalige nieuwsbulletin Schónfeldské cisařské královské poštovni noviny (Schönfelds keizerlijk koninklijke Postkrant) toe. In 1789 begon Václav Matéj Kramerius, die bij deze krant werkte, zijn eigen krant Pražské Poštovské Noviny (Praagse Postkrant), in 1791 omgedoopt tot Krameriusovy c.k. vlastenecké noviny (Vaderlandskrant van Kramerius). Deze krant, die de Tsjechen qua nati­onale identiteit een hart onder de riem stak, werd populair en daardoor kon Kramerius in 1795 zijn eigen uitgeverij Česká Expedice beginnen. Vrijwel gedurende de hele 19e eeuw had de nationalistische beweging veel last van Habsburgse censuur. Ze gaf desondanks di­verse literaire en cultuurtijdschriften uit. Vanaf 1825 publiceerde František Palacký bijv het Boheemse literaire blad Časopis Českého Museum (Boheems Museumblad). Tussen 1834 en 1847 verscheen de krant Česká Včela (Tsjechische bijen) die vanaf 1847 Pražskych No­vin (Praagse krant) heette. Karel Havliček Borovský, een voorman van de nationale beweging die bij de krant werkte, veranderde in 1848 de naam in Narodni Noviny (Nationale Krant). Onder deze naam werd de krant erg populair onder vrijdenkende Tsjechen. In 1850 werd ze echter verboden en hetzelfde gebeurde in 1852 met een tijdschrift dat Havliček pu­bliceerde.

Het in 1861 opgerichte Norodni Listy (Volksblad) overleefde de censuur en werd tijdens de 1e republiek een krant van de intelligentsia. De in 1883 begonnen conservatieve krant Norodny Politika zou bestaan tot 1945. Tot de uitgaven van de uit de nationalistische beweging voort­gekomen Nationaal Sociale partij behoorden České Slovo (Tsjechisch woord), de 1e Tsjechi­sche roddelkrant Pražský ilustrovaný zpravodaj, het dagblad Večerni Slovo en het weekblad Svobodný Zítřek. Beide laatste publicaties haalden oplagen boven het miljoen. České Slovo werd na 1945 herdoopt in Svobodne Slovo (Het vrije woord). In de communistische tijd werd het dagblad als één van de 2 toegestane niet communistische partijkranten veel gelezen. Net als bij de partijkrant Lidova Democracie van de Tsjecho-Slowaakse volkspartij kwamen de oplagen rond 250.000. In 1967 werd de naam tijdelijk veranderd in Melantrich (naar de uitge­ver) en in 1996 in Slovo (Woord). Na 1967 gingen de oplagen achteruit.

Het balkon van het gebouw van uitgever Melantrich aan het Praagse Wen­ceslausplein diende in 1989 als sprekerstribune bij de fluwelen revolutie. De uitgever gaf er in tien jaar later de brui aan en nu zit er een chique hotel restaurant in het pand.

Svĕtozor was een groot geïllustreerd tijdschrift dat bestond van 1834-1936 en van 1867 tot 1939. Andere grote persuitgaven uit de 1e republiek waren de onafhankelijke dagbladen Tri­buna en Lidové Noviny (Volksnieuws, sinds 1893) en de door de regerende democratische partij gesponsorde politiek culturele periodiek Přitomnist (Aanwezigheid). Tijdens de 2e we­reldoorlog collaboreerde dit blad, maar na 1945 werd het door voormalig redacteur Ferdi­nand Peroutka, die het nazi-concentratiekamp Buchenwald had overleefd, herdoopt in Dnešek (Vandaag). In deze nieuwe creatie verzette Peroutka zich in zijn redactionele com­mentaar tegen het gedrag van Tsjechen die de Sudetenduitsers dwongen om de wijk te ne­men. Na 1948 werd Peroutka balling in Angelsaksische landen en hij overleed in New-York.

Het in 1912 opgerichte Tsjechische tijdschrift Loutkář (Poppenspeler) is het langst levende theatertijdschrift ter wereld.

Het dagblad Lidové Noviny (Volksnieuws) was in de 2e wereldoorlog en de communistische tijd verboden. Tijdens de 1e republiek was het een dagblad van de intelligentsia. In 1987 maakte de krant een illegale herstart (samizdad pers) en in 1989 werd ze weer legaal. Ze wordt nu uitgegeven door Rheinische Post en is populistischer geworden. Rheinische Post heeft sinds 1994 ook het in 1945 als communistische jeugdkrant opgerichte Mladá Fronta Dnes (Jeugdfront vandaag) in het fonds. Dit dagblad bleef na de Praagse lente in de ogen van de communistische partij de kantjes er af lopen en het werd na de fluwelen revolutie po­pulairder. Nu is het qua oplage de 2e betaalde krant. Schrijverzoon Ivan Olbracht (1882-1952) begon in 1910 de krant Pravo Lidu  (Volksrecht). Hij werd communist en in 1921 kwam hij terecht bij de in 1920 van Pravo Lidu afgesplitste Rudé Pravó (Rode Wet). Deze commu­nistische krant werd tijdens de 1e republiek gecensureerd. In 1938 werd ze verboden en tij­dens de Duitse bezetting ging ze ondergronds. Na 1948 was het de officiële partijkrant met dagoplagen rond 1 miljoen. De krant bleef na de Praagse lente gematigd kritisch over de partijlijn. Na 1989 kreeg het dagblad een nieuwe redactie, de toon werd wat gematigd en de naam werd veranderd in Právo (wet). Het is ook nu nog één van de grote betaalde kranten. Het dagblad Sport is ook een erfenis uit de communistische tijd. De krant werd in 1952 opge­richt als Československý Sport en is nu qua oplage 5e bij de betaalde kranten.

Het cultuurtijdschrift Literarny Noviny speelde een belangrijke tol in de beweging rond de Praagse lente. Nadat het blad was verboden werd het vervangen door het weekblad Listy van de Tsjecho-Slowaakse schrijversbond dat oplagen haalde rond 250.000 (Literarny Noviny kwam in 1990 opnieuw uit). Ook de vak­bondskant Práce (Werk) functioneerde rond die tijd als luis in de pels van de overheid. Het weekblad Reporter van de journalistenbond maakte het zo bont dat het nu en dan werd ver­boden. Na de Praagse lente kreeg het weekblad Politika van het Central comité van de CP een verschijningsverbod omdat het te vooruitstrevend was, maar het blad Tribuna van het partijbureau kreeg vanwege het omgekeerde moeite om het daglicht te aanschouwen. Het etaleerde dusdanig conservatieve ideeën dat Praagse drukkers het weigerden te zetten. An­dere populaire vooruitstrevende periodieken waren het weekblad Zitrek van de Socialistische Partij en de 2wekelijkse Obroda van de Tsjecho-Slowaakse volkspartij. Ook enkel studen­tenbladen trokken een publiek dat groter was dan hun oorspronkelijke doelgroep (zie ook http://archiv.ucl.cas.cz/index.php). Cultuurbladen of politieke partijbladen met oplagen boven 25.000 zijn tegenwoordig zeldzaam.

Ontwikkelingen na 1989

Na de fluwe­len revolutie van 1989 liet de komst van buitenlandse (m.n Duitse) persuitgevers niet lang op zich wachten. In 1990 arriveerde Burda en Verlagsgruppe Passau richtte VLP (Vltava-Labe-Press) op. De Tsjechische poten van het Zwitserse Ringier (Ringier CS) en het Duitse Bauer (Bauer CS) bestaan sinds 1991 en het in 2002 in het leven geroepen Sanoma Praha is een nakomertje. Door al die buitenlanders werd bij de perspublicaties het scala en spectrum van tijdschriften een stuk breder. Verder springen bij de nieuwkomers roddelkranten en bladen en gratis kranten sterk in het oog. Wat dit betreft vallen de grote roddelkranten Blesk (Blik­sem) van Ringier (1992), Šip (Pijl) van VLP (2005) en Aha! (2006; in 2007 overgenomen door Ringier) en de grote gratis kranten Metro (1997), 24 Hodin (24uur) van Ringier (2005) en Metropolitni Express van Mafra/ Rheinische Post (2006) op. Nieuwe opinieweekbladen waren het in eigen beheer uitgegeven Respekt (1990) en Tyden (Week; 1994). Volgens het jaarboek 2006 van het Tsjechisch CBS (http://www.czso.cz/) groeide het aantal perstitels tus­sen 2000 en 2005 (met een inzinking in 2003) van 3295 naar in 4392 (116 dagbladen, 217 weekbladen, 1030 2wekelijkse en maandbladen en 3035 andere periodieken).

Huidige kranten en hun achtergrond

Uit de informatie van de uitgeversbond (http://www.uvdt.cz/) blijkt ondermeer dat in de 2e helft van 2007 Tsjechië 8 betaalde landelijke dagbladen telde met een totale verkochte op­lage rond 1,3 miljoen, 3 landelijke gratis kranten (totale oplage rond 660.000) en 9 betaalde regiokranten onder de verzamelnaam Denik (Dagblad; oplage rond 320.000). De betaalde en gratis landelijke kranten kennen meerdere lokale edities. Alle betaalde landelijk kranten heb­ben weekbijlagen met oplagen die aanzienlijk groter zijn dan de reguliere dagoplagen. Ver­der waren er een kleine 100 lokale krantentitels. De meeste lokale en regionale titels (73, incl. 26  weekkranten in 2007) zijn in handen van Vltave Labe Press (VLP). Deze geeft ook de landelijke krant Šip uit. De enige landelijke kranten in Tsjechische handen zijn Pravo en de communistische Haló Noviny. Qua landelijke kranten is bij de roddelkranten en de sport­krant losse verkoop gangbaar. Abonneeverkoop overheerst bij de zakenkrant Hospodarske Noviny (75%) en bij de Denik kranten (rond 60%). Roddelkrant AHA! kent een zondageditie en een aantal landelijke kranten heeft zondagbijlagen. Gratis landelijke kranten en de zaken­krant Hospodářské Noviny komen uit op werkdagen. In de navolgende lijst staan titels, uitge­vers, karakteristieken en (verkochte) oplagen van de grote landelijke kranten (2e helft 2007).

Titel

Uitgever

Kenmerk

Oplagen

Blesk

Ringier ČR

Roddelkrant

461.000

MF Dnes

Mafra a.s./RP

Neutraal

294.000

Denik

VLP

Regiokranten

320.000

Metro

Metro international

Gratis

288.000

24Hodin

Ringier

Gratis

189.000

Metropolitní Expres

Mafra/ RP

Gratis

184.000

Pravo

Borgis a.s.

Links

151.000

Aha!

Ringier

Roddelkrant

125.000

Šip

VLP

Roddelkrant

73.500

Sport

Ringier

Sportkrant

70.000

Lidové Noviny

Mafra/ RP .

Neutraal

69.500

Hospodářské Noviny

Economia a.s.

Zakenkrant

60.000

Mafra/ RP verwijst naar Tsjechische poot van Rheinische Post. Volgens deze uitgever viel in 2007 het merendeel van de lezers van MF Dnes (25%) onder de leeftijdsgroep van 40 t./m 49 en 18% behoorde tot de 20-30 jarigen. Verder is de krant relatief populair bij de wat ho­gere inkomensgroepen en in en rond de hoofdstad. De uitgever Economia van Hospodářské Noviny (Economiekrant) is onderdeel van het Duits Amerikaanse Dow Jones- Handelsblatt.

Het Engelstalige internetdagblad Britské Listy (http://www.blisty.cz/) trekt rond 135.000 unieke bezoekers p/m (voor 80% mannen). De krant krijgt ie­dere maand van gemiddeld 120 lezers rond €800 in totaal toegestopt, in Tsjechië voor een doorsnee huishouding net genoeg om van te leven.

De grootste dagbladbijlage is TV magazine van Astrosat die in kranten van VLP verscheen (oplage 2e helft 2007: 708.000), gevolgd door Blesk magazin (706.000). Dnes kent de maga­zines Dnes+TV (530.000) en Ona Dnes (341.000) en Pravo heeft Pravo+TV (450.000) en woonbijlage Dům en Bydleni (180.000). De Aha! bijlagen Laska, sex & penize en Aha! TV hadden beide een oplage van 204.000. Van de Lidové Noviny bijlage Patek Lydovic Novin verschenen wekelijks 152.000 exemplaren en Sport magazin van Sport kwam uit in een op­lage rond 105.000. Hospodářské Noviny kende de bijlagen Vikend (87.000) en In (74.000).

Tijdschriften

Ook op de Tsjechische markt van consumententijdschriften delen buitenlandse uitgevers de lakens uit. Tot de marktleiders behoren Sanoma (14 titels in 2007), Ringier (14 titels, waar­onder Blesk + 6 bijlagen daarvan), Bauer (17 titels), Burda (12 titels) en Axel Springer (7 ti­tels, waaronder 3 autobladen), maar ook het Franse Hachette Filipacchi (HF), het Ameri­kaanse Readers Digest (RD Výběr) en het Duitse Egmont hebben enkele grotere titels in handen. De navolgende lijst is m.n gebaseerd op gegevens van het oplagebureau ABC via de site van de Tsjechische uitgeversbond (http://www.uvdt.cz/). Het betreft het aantal edities p/j en de gemiddelde verkochte oplagen per editie in het 2e halfjaar van 2007.

Naam

Edities

Uitgever

Oplagen

Dames en modebladen en glossy’s

Svĕt ženy

12

Burda

257.000

Blesk pro ženy

52

Ringier

182.000

Chvilka pro tebe

52

Bauer

142.000

Tina

52

Bauer

120.000

Glanc (glossy)

26

Melinor

104.000

Katka

52

Burda

102.000

Vlasta

52

Sanoma

101.000

Překvapení

52

Sanoma

93.000

Claudia

52

Bauer

91.000

Joy (glossy)

12

Burda

84.000

Žena a život

26

Bauer

76.000

Society en roddelbladen

Rytmus života

52

Bauer

300.000

Nedĕlni Blesk

52

Ringier

280.000

Pestrý svĕt

52

Bauer

206.000

Readers Digest Výbĕr

12

Eigen beheer

117.000

Týdeník Kwĕti

52

Sanoma

110.000

Tiener(meisjes) bladen

Bravo

26

Bauer

72.000

Bravo girl!

26

Bauer

63.000

ABC

26

Ringier

63.000

Omroepbladen

TV Max

26

Bauer

287.000

TV Star

26

Astrosat

158.000

TV Pohoda

52

JIK05

141.000

TV Mini

26

Astrosat

131.000

Týdenik Televize

52

Bauer

109.000

Autobladen

Svét Motorů

52

Axel Springer

37.000

Autohit

26

Burda

23.000

ICT

Počitač pro každeho

26

Vogel Burda

37.000

Computer & CD/DVD

26

Computerpress

34.000

Hobby

Receptář

12

RD Výběr

83.000

Blesk Hobby

12

Ringier

62.000

Koken

Apetit

12

HF

53.000

Žena & Kuchyně

12

Sanoma

52.000

Opiniebladen

Týden

52

Mediascop

57.000

Respekt

52

Eigen beheer

23.000

Diversen

Naam

Edities

Uitgever

Kenmerk

Oplage

Readers Digest

12

RD Výběr

Diverse info

113.000

Blesk Zdravi

12

Ringier

Gezondheid

57.000

National Geographic

12

Sanoma

Populaire wetenschap

44.000

Nedělni Sport

52

Ringier

Sport

41.500

Maxim

12

HF

Mannen

41.000

Premiere

12

HF

Film

38.000

Euro

52

Euronews

Economie

24.000

Prager Zeitung

52

Prago Media

Duitstalig

19.000

Prague Post

52

Eigen beheer

Engelstalig

9.600