Geschiedenis en achtergronden

De eerste kranten in Oostenrijk waren weekkranten die verschenen onder de naam Ordinari Zeitungen. In 1621 werden ze in Wenen uitgegeven door drukkerij Formica/ Costerovius en in 1630 doken ze op in Linz. Tot op de dag van vandaag zet de “Amtlichte Linzer Zeitung” de traditie voort. Vanaf 1622 verschenen in de hoofdstad vanuit dezelfde drukkerij tevens met onregelmatige tussenpozen weekkranten als “Ordentlichen Postzeitingen”. In de 17^e eeuw kwamen ook weekkranten uit in Graz, Innsbruck, Bregenz en Salzburg, vaak onder dezelfde namen. De krant van Salzburg vertegenwoordigde destijds een soeverein rijksdeel en het werd in de 18^e eeuw onder de naam “Oberdeutsche Staatszeitung” de 1^e regiokrant. In de 1^e helft van de 18^e eeuw werd dit  één van de 19 politieke landelijke kranten. De Wiener Zeitung verscheen in 1703 als “Wienerisches Diarium” en daarmee als eerste dagblad. In 1789 werd het de Wiener Zeitung. In 1812 werd deze krant staatsblad en sinds 1858 wordt ze gedrukt in de staatsdrukkerij. In 1998 ging de staatsdrukkerij over in Mediaprint. De gebeurtenissen rond de vlucht van Metternich in 1848 worden in Oostenrijk vaak omschreven als een revolutie. Ze mondden uit in meer persvrijheid en in de oprichting van zo’n 300 kranten en tijdschriftentitels, waaronder 86 dagbladen. “Die Presse” vertegenwoordigde daarbij met haar lichte en onderhoudende schrijfstijl een nieuw publicitair concept vanuit Frankrijk dat aansloeg. In 1861 en 1862 leverde Karl Marx zijn bijdrage als correspondent in Londen en zionist Theodor Herzl was tussen 1891 en 1904 literatuurcriticus en Parijs correspondent voor die Presse. Thans is de krant meer zakelijk. Ze wordt gesponsord door de kamers van koophandel. In 1869 kwam in Graz de eerste katholieke persvereniging van de grond en daarmee was ook uitgeverij Styria geboren (thans de 2^e uitgever van het land).

Na 1890 kwamen partijkranten op. Daartoe behoorde de in 1889 als opvolger van de verboden krant Gleichkeit opgerichte sociaal-democratische Arbeiderskrant. Andere goedkope en toegankelijk kranten waren de in 1900 in Wenen begonnen geïllustreerde Kronen Zeitung (zo genoemd vanwege de toenmalige prijs) en de in 1904 in Graz gestichte Kleine Zeitung (nu de grootste betaalde regiokrant). Na de 1^e wereldoorlog en tijdens de 1^e republiek (1918-1934) hadden het opkomende nationalisme en de toenemende spanningen tussen links en rechts hun weerslag in de pers. Wenen werd de krantenstad bij uitstek. Er werden zo’n 140 kranten uitgegeven die 80% van de oplagen in heel Oostenrijk dekten. Na 1933 werd het parlement opzij gezet en nationaal-socialisme en antisemitisme zegevierden. Er werden perscensuur en verplichte nieuwsopname ingevoerd, linkse en joodse kranten werden verboden en joodse redactieleden werden ontslagen. In 1940 waren er nog 9 van de 16 Weense kranten over. Naziekranten die er bij waren gekomen gaven de toon aan. De Kronen Zeitung bleef onder het Nazi-regime verschijnen en werd in 1944 opgeheven.

In mei 1945 werd in alle 4 geallieerde zones begonnen met een algemeen persverbod. Vervolgens mocht de krant van de voormalige regering in ballingschap Neues Österreich uitkomen. De 4 bezettingsautoriteiten richtten daarnaast in hun regio ieder minstens één krant op (de “Heeresgruppenpresse” die ook bestond in Duitsland). Deze kregen weldra een Oostenrijkse redactie. De (Wiener) Kurier uit de Amerikaanse zone werd in 1954 opgekocht door een Oostenrijkse industrieel en haalde een oplage van een half miljoen. Later werd de krant kleiner. Ook de krant Welt am Montag uit de Britse zone bestaat nog. Ze kreeg een socialistische inslag en ging in 1967 over in Weense SPÖ boulevardkrant Neue Zeitung. Voor eigen titels moesten de Oostenrijkers toestemming vragen. Vaak ging het hier om politieke partijkranten en regionale kranten. Een aantal kranten werden heropgericht, waaronder de door de Nazi’s verboden die Presse (met steun van de KvK), de roomse Kleine Zeitung en de socialistische Arbeiterzeitung. Zo kon het gebeuren dat politieke partijkranten in 1954 rond 60% van de oplagen haalden. In 2002 was daar nog maar 2% van over, verdeeld over 3 kranten (2 van de ÖVP en 1 socialistische regiokrant). In 1959 kocht redacteur Hans Dichant van Kurier het recht op de titel Kronen Zeitung. Binnen 10 jaar was het opnieuw de grootste krant van Oostenrijk. Ze bleef dat, mede door het fuseren met andere kranten, tot nu toe.

Ook in Oostenrijk sloeg vanaf de 70er jaren de persconcentratie toe. Het aantal landelijke titels nam tussen 1946 en 2006 af van 35 naar 7 en in 2003 was de hele krantenmarkt in handen van 5 uitgevers. Daarmee kent Oostenrijk de grootste concentratie binnen Europa. Boulevardbladen namen de leidende positie over van politieke kranten. De Duitse uitgevers WAZ en Bertelsmann kreeg veel in de melk te brokkelen. De grootste uitgever Mediaprint is in 1988 gecreëerd als dochteronderneming toen het Duitse uitgeversconcern WAZ zich inkocht bij Kronen Zeitung en Kurier. In 2004 verscheen Heute als 1^e gratis landelijke krant, in 2006 gevolgd door Oberösterreichs Neue en OK. In dat jaar kwam ook de goedkope krant Österreich voor het eerst uit in een oplage van 250.000 (in weekenden hoger). In 2005 telde het Oostenrijkse CBS 258 krantentitels en 2791 tijdschriftentitels.

Kranten

Volgens het Oostenrijkse CBS fluctueerde tussen 1960 en 2005 het totale aantal krantentitels nogal. Tussen 1999 en 2004 nam dit aantal volgens deze bron toe van 185 naar 260. In 2005 lag het op 258, waaronder 32 dagbladen (17 landelijk, 15 regionaal) en 226 kranten met een lagere verschijningsfrequentie (het vaakst advertentieweekkranten). De 951 miljoen kranten die minstens 4 keer p/w van de persen kwamen resulteerden in een omzet van €1,07 miljard (+7% t.o.v 2004). De landelijke dagbladen bereikten rond 75% van de Oostenrijkers (de Kronen Zeiting alleen al rond 45%). De Oostenrijkse statistici baseerden zich op gegevens van het VÖZ die op haar beurt het Pressehandbuch als bron gebruikte. In 2007 maakte de website van het VÖZ melding van 18 verkoopdagbladen, 4 gratis dagbladen en 226 al dan niet betaalde regionale en lokale (week)kranten. Bij de oplagecijfers werden door het VÖZ de gegevens van het Oostenrijkse oplagekantoor ÖAK gebruikt. Sinds 2007 levert de grootste uitgever mediaprint echter geen gegevens meer aan het ÖAK, hetgeen ook de oplagelijst van het VÖZ voor dat jaar incompleet maakt. De uitgevers News Verlag en Mediapront brengen nu hun gegevens onder bij oplagebureau MAK. De totale oplage van de 18 betaalde dagbladen lag in 2007 rond 3 miljoen en die van de 4 gratis dagbladen rond 1 miljoen. De gratis advertentiebladen haalden per keer een totaaloplage rond 7,3 miljoen.

De meeste landelijke en regionale dagbladen komen 6 x p/w uit. De grote boulevardkranten Kronen Zeitung, Kurier en Österreich kennen daarnaast een zondagseditie. De kranten Medianet en Wiener Zeitung verschijnen van dinsdag t/m vrijdag en de 4 gratis dagbladen op maandag t/m vrijdag. Sommige grote kranten hebben regionale edities. De Kronen Zeitung had er 9, Kurier 5, Heute 4 en de Kleine Zeitung, Salzburger Nachrichten en OK ieder 2. De meeste dagbladen werden, op enkele kleinere regionale uitzonderingen na, in 2005 het meeste gelezen door mannen. De oplagecijfers in de lijst hieronder zijn bij benadering. Bij sommige kranten zijn bijv de weekendedities aanzienlijk hoger dan de doordeweekse edities. Zo telt de weekendeditie van Österreich een oplage tot 600.000. De Kleine Zeitung wordt als grootste regiokrant verspreid in Karinthië, Stiermarken en Oost-Tirol. Ook de Oberösterreichische en de Salzburger Nachtrichten en de Tiroler Tageszeitung zijn grote regiokranten. Der Standard en die Presse zijn beide kwaliteitskranten. De eerste krant is relatief liberaal en vrij sterk op Wenen gericht en die Presse is meer burgerlijk conservatief.

Grootste betaalde dagbladen 2006/ 2007
Naam	Oprichtings- jaar	Eigenaar	Oplagen	Tendens
(Neue) Kronen Zeitung	1959	Mediaprint	1 miljoen	+
Kleine Zeitung	1904	Styria	292.000	+
Kurier	1945	Mediaprint	254.000
Österreich	2006	Wolfgang Fellner	250.000
Österreich classic		Ósterreich Zeitungsverlag	207.000
Oberöstereichische nachrichten	1945	Wimmer & co	129.000	+
Tiroler Tageszeitung	1946	Moser	105.000	+
Die Presse	1848	Styria	103.000	+
Der Standard	1988	Oscar Bronner Süddeutsche Zeitung	100.000	–
Salzburger Nachrichten	1945	Eigen beheer	90.000	–

Gratis dagbladen medio 2007
Heute	2004	AHVV verlag	500.000
OK	2006	Styria	100.000
Oberösterreichs Neue	2006	Wimmer	60.000

Grootste betaalde weekkranten medio 2007
Naam	Uitgever	oplage
Kombi OO ‘RS Korrekt	Oberösterreichische Rundschau	277.000
Oberösterreichische Rundschau	Oberösterreichische Rundschau	236.000
NÖN	Niederösterreichisches Pressehaus	156.000

Grootste gratis termijnkranten medio 2007
Naam	Frequentie p/j	Uitgever	Oplage
Kombi Bezirksblätter	26	Print-Zeitungsverlag	1,25 milj.
Weekend Mag.	26	Weekend Magazin	1,11 milj.
OÖ so-RS	52	Oberösterreichische Rundschau	485.000
Wiener Bezirkszeitung	24	Mader Zeitschriftenverlag	705.000
Wiener Bezirksblatt	12	VWZ Zeitschriftenverlag	627.000
Woche Kärnten	52	Kärtner Wochezeitung	225.000

Bij de gratis termijnkranten gaat het doorgaans om advertentiebladen. Omdat deze in Oostenrijk nogal een negatieve naam hebben worden ze eufemistisch aangeduid als Kostenlose Wochenzeitung, Regionalzeitung of Bezirksblatt. Op de website http://www.vrm.at/ staan alle regionale uitgevers van dit soort bladen. Tot de grote supplementen behoort het TV programmatijdschrift Tele van uitgeverij Styria (supplement bij regiokranten, oplage 1,46 miljoen). TV Woche, de vrijdagse TV  bijlage van Kronen Zeitung en Kurier, heeft een vergelijkbare oplage. Active beauty is een aanvullend klantenmagazine van Styria (oplage 1 miljoen, 10 edities p/j). Styria geeft bijv de gratis huis aan huis weekkrant Woche uit in 8 regionale edities in een totaaloplage van ruim 735.000. Naast reclame staat er veel informatie in.

Tijdschriften

Volgens het Oostenrijkse CBS fluctueerde tussen 1960 en 2005 het totale aantal tijdschriftentitels nogal. Sinds 1999 lag het tussen 2750 en 2800 (2791 in 2005). De 494 miljoen tijdschriften en weekkranten die dat jaar van de persen gleden (2% minder dan in 2004) resulteerden in een omzet van €619 miljoen (vrijwel gelijk aan 2004). De grootste tijdschriftenuitgevers zijn Mediaprint, News Verlag en Styria dat medio 2007 Sport Magazin Gruppe er bij kreeg. In de lijst hieronder staan de tijdschriften met de grootste oplagen die te vinden waren op de websites van ÖAK en MAK (oplagen 2^e kwartaal 2007). Merkwaardig genoeg vielen daar bijv geen vrouwenweekbladen onder. De weekbladen van de Oostenrijkse KvK, waarvan de totale oplage is opgenomen, worden uitgegeven in provinciale edities (zie website ÖAK). Ze zijn te vinden onder de noemer “Fachzeitschriften”.

Naam	Uitgaven p/j	Type blad	Uitgever	Oplagen
Weekbladen/ 2wekelijkse bladen
Wirtschaftskammer- zeitungen Kombi	52	KvK leden	Wirtschafts- kammer	415.000
Die ganze Woche	52	Veelzijdig/opinie	Ganze Woche	394.000
TV media	52	Programmablad	News	287.000
News	52	Veelzijdig/opinie	News	252.000
Profil	52	Actualiteit	News	92.000
Sportwoche	52	Sport	Eigen beheer	83.000
Seitenblicke	52	Sterren/society	Bull Verlags	82.000
Woman	26	Vrouwen	News	232.000
E-media	26	Computerblad	News	100.000
Andere periodieken
Auto Touring	12	Autoblad	ÖAMTC	1,35 miljoen
Visa Magazin	6	Klantenblad	Falter Verlag	608.000
Unsere Generation	12	Ledenblad	Pensionisten-verband	264.000
Freie Fahrt	8	Ledenblad	Autoclub ARBÖ	386.000
Donauland Hauptkatolog	6	Ledenblad	Buch- gemeinschaftDL	418.000
Topic	11	Informatief jeugdblad	Kinderzeitung Zeitschriften	137.000
ÖRF Nachlese	12	Programmablad	ÖRF-Enterprise	105.000
Maxima	12	Klantenblad	Merkur Warenhandel	100.000
Gewinn	12	Economie	Wailand & Walstein	96.500
Trend	12	Economie	News	75.000
News Leben	12	Gezondheid	News	73.000
Autorevue	12	Autoblad	News	73.000
Gusto	12	Koken/eten	News	71.000