Geschiedenis en achtergronden

In 1829 verschenen de eerste 2 kranten in het Roemeens. In het Moldavische culturele cen­trum Iasi (waar destijds veel joden woonden) publiceerde de stichter van een landelijke Roemeense taalschool Gheorghe Asachi de 2dagelijkse ” Albina Romăneăsca” (de Roe­meense Bij) en de gedreven nationalist en schrijver Ion Heliade Rădulescu bracht in de regio Muntenia de cultuurkrant Curierul Romanesc (De Roemeense Koerier) uit. Gheorghe Bariţiu deed in 1838 in Transylvanië de 1^e krant Gazeta Transilvaniei het levenslicht aanschouwen. Nationalisme en gerichtheid tegen de Ottomaanse bezetting speelden een hoofdrol in de 19^e eeuwse Roemeense pers. Ook kwamen er al literaire tijdschriften op. Tot de oudste daaron­der behoort het in 1865 begonnen Familia uit Transsylvanië. Het blad bestond met inter­mezzo’s tot op de huidige dag. Veel toonaangevende figuren in de Roemeense pers zijn ook nu nog literatoren. Via de grondwet van 1923 kwam er volledige persvrijheid. Hoewel deze na 1930 geleidelijk aan werd ingeperkt, kwamen tussen 1923 en 1938 meer dan 1300 kran­ten en 2250 tijdschriftentitels uit. Sommige daarvan bestaan nog, deels omdat ze na de val van Ceausescu werden heropgericht. Er waren echter ook kranten die alles overleefden.

Eén van de oudste nog bestaande dagbladen is România Liberă (Vrij Roemenië, opgericht in 1877). In de communistische tijd was het de 2^e krant na Scǐnteia (de Vonk; Scănteia in de nieuwe Roemeense spelling) en het was destijds de enige krant die mocht adverteren. Direct na de revolutie van 1989 behaalde men de hoogste oplage ooit (1,5 miljoen). In 2000 werd de krant opgekocht door Duitse uitgever WAZ. Thans komt de oplage niet boven 40.000. Hoewel de naam anders doet vermoeden, bestond een krant met de titel Adeverul (de Waarheid; huidige spelling Adevarul) al lang voordat de communisten het voor het zeggen kregen. De 1^e versie ver­scheen tussen 1888 en 1916 en de 2^e van 1909 tot 1937. Een 3^e linkse en antimonarchisti­sche versie kwam uit van 1946 tot 1951. De huidige variant begon in 1989 als opvolger van partijkrant “Scǐnteia” en veranderde onder leiding van Dimitru Tinu van een duffe communis­tische krant in een modern links dagblad. Na zijn overlijden in 2003 nam zijn dochter de krant over. Omdat die veranderingen wilde doorvoeren in beleid en re­dactie nadat de PSD de ver­kiezingen van 2004 verloor stapten 80 redacteurs en journalisten er in 2005 uit om dagblad Gândul (de Gedachte) op te richten. Deze krant staat onder leiding van 2 literatoren, oprich­ter Mircea Dinescu en persvoorman Cristian Tudor Popescu.

Tot de kranten die het bij de korte bloeiperiode van de vrije pers na de val van ijzeren garde dictator in 1944 erg goed deden behoren Democratul, Jurnalul de Dimineata en Curierul (oplage september 1944: 350.000). De nieuw opgekomen democratische partijen hadden hun eigen pers. Toen de communisten aan de macht kwamen werd de persvrijheid via een sovjet con­trolecommissie sterk ingeperkt. Kritische kranten werden verboden en ook persbe­richten en publicaties uit het buitenland werden gecensureerd. Een aantal dagbladen werden uit de roulatie gehaald, waaronder de Gazeta Transilvaniei. In 1945 en 1946 werd de staatsinvloed versterkt en er bleven maar 26 dagbladtitels over. Om de schijn van persvrij­heid op te hou­den mochten aanvankelijk 2 kranten van de nationale boerenpartij en 2 libe­rale kranten nog blijven verschijnen. Sociaal democratische kranten waren al verboden en 2 jaar later ge­beurde hetzelfde met de 4 niet communistische partijkranten en met 5 onafhan­kelijke dag­bladen. In 1948 werd de volksrepubliek uitgeroepen en aan de belangrijkste 3 communisti­sche kranten werden 11 titels toegevoegd. De totale dagbladoplage van de 14 titels (waar­onder een Hongaarstalige en een Duitstalige) kwam uit rond 2,7 miljoen.

De voornaamste krant Scǐnteia was in 1931 opgericht als clandestiene spreekbuis van de communistische partij. Vanaf 1944 kende de krant de jeugdeditie Scinteia Timeretului. Tij­dens het regime van Ceaucescu ging de inhoud van Scǐnteia terug van 8 naar 4 bladzijden (op zaterdag 6) en de artikelen in de krant werden gekopieerd naar provinciale en winkel­kranten en nieuwsbrieven van staatsbedrijven. In Romania Libera, de andere grote krant, lag meer nadruk op lokaal nieuws. Een andere belangrijke krant was weekkrant Munca. In de regeerperiode van Ceauceşcu daalde het aantal dagbladtitels van 51 naar 36 en het aantal titels van weekkranten bleef rond 24 han­gen. Het aantal periodiekentitels ging tussen 1969 en 1985 van 581 naar 422. Alle perspublicaties stonden onder supervisie van de propaganda en mediasectie van het centrale comité van de partij. Het in 1949 opgerichte persagentschap Agerpress, dat uiteraard ook onder volledige controle van de partij stond, verzamelde en verdeelde alle nieuws voor binnen en buitenland. Na de revolte van 1989 hield dit pers­agentschap samen met de meeste communistische kranten en tijdschriften op met bestaan.

De dagbladen Adevarul en Romania Libera haalden kort na de revolte beide tijdelijk een op­lage van 1,5 miljoen. Evenementul Zilai (Nieuws van de Dag) kwam in 1993 op bijna 700.000. Een aantal titels van voor 1940 werden in ere hersteld, bijv het dagblad Cotidianul. In 1992 kwam Ringier op de Roemeense markt met de krant Capital en eind 2006 was Rin­gier Romania met een marktaandeel van 56% de grootste speler bij de dagbladen. In 1998 begon Edipresse Romania haar activiteiten en in 2002 bundelde men deze met die van Axel Springer. In 1999 volgden Burda en SMH van het Finse Sanoma en het Britse Hearst en in 2001 begon WAZ met een aandeel in Romania Libera. In 2006 veranderde de eigendoms­structuur in de Roemeense pers nogal doordat Roemeense zakenmensen bij de dagbladen een marktaandeel van zo’n 25% opeisten.

Volgens het EJC telde Roemenië in 2006 rond 2000 perspublicaties, waaronder 70 dagbla­den met een totale oplage rond 2 miljoen. Volgens het landelijke statistische bureau INSSE (http://www.insse.ro/) steeg het totale aantal perstitels tussen 2001 en 2005 van 1923 naar 2124. Het aantal dagbladtitels vertoont een grillig verloop. In 2005 telden de statistici 80 dagbladen (7 in minderhedentalen) en 2044 periodiekentitels (124 in minderhedentalen). Eind 2007 stonden in de dagbladenlijst van de Roemeenstalige wikipedia 45 landelijke (41 Roemeenstalige en 4 Hongaarstalige) en 120 regionale krantentitels. Verder was er een lijst met maar liefst 75 titels van literaire tijdschriften. Ook satirische tijdschriften zijn al langer dan vandaag opvallend aanwezig in het Roemeense perslandschap. Met 5000 op 22 miljoen Roemenen zijn verkooppunten dun gezaaid en het distributienetwerk is gebrekkig. Bij be­taalde kranten is de abonneeverkoop vrij aanzienlijk en bij tijd­schriften geeft losse verkoop de toon aan. Eind 2006 lag volgens de even overzichtelijke als actuele En­gelstalige media­site http://www.comanescu.ro/) de totaaloplage van landelijke dagbladen rond 950.000.

De krantenmarkt van 2006/2007

Volgens mediasite http://www.comanescu.ro/ wordt een betaalde landelijke krant levensvat­baar in Roemenië bij een oplage boven 50.000 (op een bevolking van ruim 21 miljoen). De makers van de site verdelen de dagbladmarkt in de groepen sexy jongvolwassen; midlifecri­ses en gekwelde dwergen. Onder de 1^e groep rekent men kranten met een oplage boven 65.000. In 2006 betrof dit 2 roddelkranten, 2 sportkranten en 2 algemene dagbla­den. Voor de als 1^e in Boekarest gelanceerde gratis krant Compact van Ringier Romania maakt men het voorbehoud dat ze nog moet bewijzen ad­vertenties te kunnen verkopen. Dat in februari 2007 62% van de lezers jonger bleek dan 35 en vaak geen andere kranten lazen pleit wellicht in het voordeel van de nieuw­komer die op werkdagen verschijnt. Voor het overige gaat het in deze groep om kranten van 12 tot 16 jaar oud die tussen 1998 en 2006 hun huidige vorm kregen. Romania Liberă, Găndul (De Gedachte), Adevărul, Ziua (de Dag) en Cotidanul vor­men de midlifecrises groep. De in 2005 gelanceerde Găndul uitgezonderd zijn deze kranten ongeveer van dezelfde leeftijd en qua opzet (lange teksten en een mix van opinie en infor­matie) hoort Găndul er bij. Vanwege de lage oplagen en de strijd om te overleven is in deze categorie regelmatig sprake van wijzigingen in het management en van facelifts die weinig zoden aan de dijk zetten. De kranten Curentul, Curierul naţional, Cronica Romana en Atac staan geboekstaafd als voorbeelden van gekwelde dwergen. Qua verkochte oplagen, repu­tatie van eigenaars, leiding en beleid mag hun overle­ven een klein mirakel heten.

Van de 11 dagbladen bij oplagebureau BRAT waren er 9 eigendom van 4 spelers. Ringier Romania haalde in 2006 met ondermeer Libertatea, Compact, Pro Sport en Evenimentul Zi­lai een marktaandeel van 56% binnen. De Intact groep van Dan Voiculescu kwam via zijn Intact Media met Jur­nalul naţional en Gazeta Sportutilor op 15%, Dinu Patriciu haalde ruim 5% op met Averea (de Weelde) en Adevarul (de Waarheid) en Adrian Sirbu kwam op bijna 5% met Găndul en Zialrul Financiar. Samen met Sorin Ovidiu Vintu (marktaandeel rond 4% met Cotidianul en Ziua) vormen ze de Grote Vijf van de Roemeense dagbladenmarkt. Ook bij de regionale en lokale pers treedt thans concentratie op (bijv via Ringier Romania).

De Roemeense kranten beconcurreren elkaar fel. Hun oplagen wisselen sterk door campag­nes die ze verzinnen om de verkoop op te krikken. Vaak werken die tijdelijk en dan meestal ten koste van kranten die geen campagne voeren. Ook lopen regelmatig journalisten over en soms begint een groep journalisten een nieuwe krant. De enorme groei van Averea in 2006 is bijv te danken aan het overlopen van 50 tot 60 medewerkers van Libertatea. De navol­gende tabel bevat gegevens over de belangrijkste landelijke dagbladen. Onder “oplagen” staan verkochte oplagen per editie in de 1^e helft van 2007. Onder tendens gaat het om het verschil in oplagen tussen 2005 en 2006. De oplagen van Libertatea, Jurnalul National, Ade­varul en Averae gingen in de 1^e helft van 2007 (bron http://www.brat.ro/) dankzij campagnes als krasloterijen e.d. flink omhoog. De beide grote sportkranten verloren veel ten opzichte van 2006. Kleine formaten zijn tamelijk populair. Een aantal dagbladen kent een zondags­editie. De belangrijkste zakenkrant is Ziarul Financiar van Media Pro met een dagoplage in 2006 rond 16.000 (+10%). De grootste regiokrant Gazeta de Sud haalt oplagen rond 30.000. Grote kranten hebben tegenwoordig dikwijls week en/of maandbijlagen (vaak een TV bijlage).

Landelijke dagbladen in 2006
Titel	Uitgever	Aard/kleur	Oplage	Ten­dens
Libertatea	Ringier	Roddelkrant	269.700	+5%
Compact bucaresti	Ringier	Gratis	155.000	–
Jurnalul naţional	Intact Media	Conservatief	84.300	-31%
Gazeta Sporturilor	Intact Media	Sportkrant	71.400	+14%
Pro Sport	Ringier	Sportkrant	65.400	+14%
Evenimentul Zilei	Ringier	Sensatiekrant	62.500	-8%
România Liberă	(WAZ/Adamescu)		55.000	-8%
Averea	Patriciu		32.000	+1738%
Gândul	Sirbu		28.000	-27%
Adevarul	Patriciu	Centrumlinks	27.000	-60%
Ziarul	Ziarul C.N.		20.000	-11%

Nine o‘ Clock is een in 1991 begonnen Engelstalige Roemeense krant. De Allgemeine Deut­sche Zeiting für Rumänien is een dagblad voor de Duitse minderheid dat in 1993 voor het eerst verscheen. Új Magyar Szó (Nieuwe Hongaarse Wereld) hoort bij de grotere Hon­gaarsta­lige kranten. Het is de opvolger van een Hongaarstalige krant die in 2005 failliet ging.

De voormalige Securitate (geheime politie van Ceaucescu), huidige infiltra­ties van de geheime dienst, media-activiteiten van Roemeense oligarchen, corruptie en inbreuken op de persvrijheid zijn populaire onderwerpen in de nieuws en actualiteitenpers van Roemenië.

Tijdschriften

De Roemeense tijdschriftenmarkt is de laatste jaren qua diversiteit en aantal titels flink ge­groeid. Volgens de internationale federatie van periodiekenpers FIPP (http://www.fipp.com/) steeg het aantal titels van consumententijdschriften tussen 2003 en 2005 van 100 naar 164. Toch staat deze markt nog in de kinderschoenen. Grote problemen/ uitdagingen vormen het gemis van een promotionele instantie en het gebrekkige distributiesysteem (gezien de ar­moede van het land zullen hier buitenlandse investeerders moeten bijspringen). Persver­kooppunten zijn dun gezaaid en op het platteland worden bijna geen tijdschriften gelezen. Ook zijn de oplagen klein. Het kookmaandblad Practic in Bucatarie van Casa Lux was (bui­ten enkele gratis TV bijlagen van grote kranten) met een oplage rond 275.000 in 2007 de grootste en het aantal titels met oplagen boven 100.000 bedroeg minder dan 10. In dat jaar had 85% van de titels oplagen tussen 10.000 en 15.000. Tijdschriften kostten volgens FIPP tussen 2000 en 2004 gemiddeld rond €0,30; maar in 2005 vervijfvoudigde deze prijs naar ruim €1,50. Dit heeft bij veel periodieken geleid tot een flinke daling van de oplagen. Volgens FIPP bron lag in 2005 de totaaloplage bij de 8 grootste uitgevers op 4,7 miljoen tijdschriften. Daarvan kwam 41% op rekening van Ringier Romania, gevolgd door Publimedia Internatio­nal/PBR publishing 15%, Casa Lux (gelieerd aan Burda) 11%, SHR 10%, Cavencu en Burda Romania (beide 8%), Edipresse Romania 5% en Hiparion 2%. Nieuwkomer Intact Media van de dochters Camelia en Corina van Dan Voiculescu eiste in 2006 een flink marktaandeel op, m.n via bijlagen van de krant Jurnalul. De navolgende lijst met topperiodieken is gebaseerd op gegevens van FIPP over 2005, aangevuld met data van oplagebureau BRAT over de ver­kochte oplagen in het eerste halfjaar van 2007. De oplagen zijn per editie.

Naam	Edities p/j	Uitgever	Oplagen 2007
TV bladen
Libertatea weekend	52	Ringier	427.000
Evenementul Zila ghid TV	52	Ringier	124.000
Jurnalul National ghid TV	52	Intact media	120.000
TV Mania	52	Ringier	107.500
Pro TV magazine	52	Publimedia	78.800
Damesbladen
Libertatea Pentru Femei	52	Ringier	137.300
Lumea Femeilor	52	Ringier	49.800
Povestea Mea	52	Edipresse	39.800
Ioana	26	Burda	55.600
Ciao!	26	Revista Ciao!	44.000
Story	52	SHR	20.700
Tienermeisjesbladen
Bravo	26	Ringier	66.400
Bravo girl	26	Ringier	55.700
Mannenbladen
FHM	12	SHR	19.000
Playboy	12	Media Pro	16.600
Kookbladen
Jurnalul de Bucaterie	52	Editura Intact	77.000
Practic in Bucatarie	12	Casa Lux	274.200

Diversen
Naam	Edities p/j	Uitgever	Onderwerp	Oplage
Jurnalul de Sanatate	52	Intact	Gezondheid	66.800
Jurnalul Casie Mele	52	Intact	Wonen	59.700
Academia Catavencu	52	Catavencu	Satire/info	39.700
Capital	52	Ringier	Zaken	34.700
Readers Digest	12	Editura RD	Info	98.000

De oplage van de wekelijkse vrouwenbijlage van roddelkrant Libertatea, Libertatea Pentru Femei, lag in de 2^e helft van 2007 rond 125.500. Die van het mannenblad FHM ging tussen juli en december 2007 omhoog naar 35.000 per editie. In het voorjaar van 2007 is de uitge­verij Academia Caţavencu overgenomen door de controversiële zakentycoon Ovidiu Vintu.