Geschiedenis en achtergronden

Het eerste krantje van Polen Merkuriusz Polski Ordynaryjny kwam op 3 januari 1661 uit in Krakow in het Pools-Litouwse rijk. Als spreekbuis van het hof schreef het over de Europese en binnenlandse situatie van die tijd in Pools vermengd met Latijn; de taal van de szlachta (landadel),. Het krantje verscheen 1 of 2 keer p/w tot in juli in 41 edities met oplagen van 100 tot 200 stuks. Het blad Monitor, dat bestond tussen 1765-1785, wordt gezien als het eerste Poolse tijdschrift. Het werd ook gesteund door het hof, ditmaal van koning Stanislav August Poniatowski en werd gesticht door aartsbisschop en verlichtingspoëet Ignacius Krasicki en toneelschrijver en taalkundige Franciszek Bohomolec. Het rationalisme en de religieuze tolerantie van de toenmalige Engelse krant Spectator diende als inspiratiebron. Het blad uitte kritiek op de vrijheden en levensstijl van de szlachta van destijds. Het wilde de landadel herinneren aan haar oorspronkelijke waarden en benadrukte het contrast tussen haar vroegere glorie en de heersende misère. Dit werd een hoofdthema van de Poolse romantiek en komt terug in moderne historische literatuur en in zang en toneel.

Tussen 1774 en 1935 verscheen onder diverse namen de rechts nationalistische, antisemiti­sche en anti-Duitse krant Gazeta Warszawska (Warschau Gazette). Tussen 1910 en 1916 was leider en oprichter van de nationaal democraten (de voorlopers van de latere Poolse ge­zinsliga) Roman Dmoski hoofdredacteur. In 1935 werd de krant weggesaneerd door de poli­tieke beweging van Jozef Pilsudski om in 1939 opnieuw uit te komen onder de naam Wars­zawski Dziennek Narodowy (Nationaal Warschau dagblad). Tussen 1821 en 1939 was Ku­rier Warszawski een populaire krant. Daarom noemden de Nazi’s hun Poolse bezettingskrant Nowy Kurier Warszawski. Een belangrijke ondergrondse krant was toen het wekelijkse In­formatiebulletin van het verzet. In 1894 zag de ondergrondse socialistische krant Robotnik (arbeider), waar Pilsudski aanvankelijk veel aan bijdroeg, het levenslicht. Na 1915 werd de krant bovengronds en ze bleef bestaan tot 1939. Tussen 1983 en 1990 gaf de vakbond Soli­dariteit een krant uit onder dezelfde naam.

In 1920 verscheen Rseczpospolita (republiek; een Poolse verbastering van res publica; publieke zaken) als orgaan van de rechtse christelijk nationale partij. Ze ontwikkelde zich tot kwaliteitskrant en werd weldra onafhankelijk. In 1930 fuseerde ze met een rechtse roomse krant. De huidige krant met die naam ontstond in 1944 in het door de communisten bevrijde deel van Polen. Om goodwill te wekken bij de in meerderheid anticommunistische bevolking koos men de naam van het voormalige rechtsroomse blad. In 1949 en 1950 verscheen ze als communistische regeringskrant naast partijkrant Trybuna Ludu (Volkstribune). Omdat er sprake was van een éénpartijstaat werd de krant opgeheven om na 1982 vanwege haar populaire titel opnieuw uit te komen als regeringskrant naast de Volkstribune. Na de omwenteling van 1989 werd de krant onafhankelijk. In 1991 werd ze uitgegeven door de Frans-Poolse joint venture Presspublica SA waarin de Noorse Orkla Mediagroep in 1996 een meerderheidsbelang kreeg. De Trybuna Ludu leefde na het communisme voort als de Trybuna van de Verenigde Poolse Arbeiderspartij.

Begin 2005 leidde de publicatie door Rseczpospolita journalist Bronislaw Wildstein van de namen van 240.000 informanten en slachtoffers van de geheime politie tot verhit politiek debat en de journalist werd ontslagen. In 2006 werd Rseczpospolita samen met de Britse Guardian uit 389 mededingers gekozen tot best ontworpen krant ter wereld. Ook nu wordt het liberaal rechtse dagblad in Polen alom gerespecteerd als kwaliteitskrant.

In maart 1945 verscheen de eerste editie van de roomse krant Tygodnik Powszechny (Uni­verseel Weekblad). Reeds in de communistische tijd vormde de krant een tamelijk liberale roomse spreekbuis en de latere paus Karol Wojtyla schreef er veel in. Het in 1957 begonnen opinieweekblad Polityka bleef kritisch binnen de door de regering toegestane marges. Door­dat het consumentencommunisme van Gierek na 1976 was mislukt vanwege de oliecrisis kwamen de beweging voor de mensen en burgerrechten ROBCiO en het arbeider verde­dingscomité KOR op. Beide groepen gaven veel ondergrondse kranten en tijdschriften uit en ze waren voorlopers van vakbond Solidariteit. In de periode dat Solidariteit ondergronds was waren er zo’n 100 ondergrondse uitgevers. Onder de paar honderd illegale tijdschrifttitels was Tygodniik Masowze één van de grotere (oplage tussen 20.000 en 50.000) en Tygodnik Solidarność (Solidariteitsblad) behoorde tot de grote illegale kranten. In 1991 werd de krant legaal en tegenwoordig staat ze bekend als behoudend. In de communistische tijd stond de pers 40 jaar lang onder controle van de coöperatieve arbeidersuitgeverij RSW.

Een aantal grote kranten van nu zijn na de val van het communisme begonnen. Daartoe behoren de boulevardkrant Super Ekspress (sinds 1991, nu van uitgever MediaEkspress) en de sociaal liberale Gazeta Wyborczá (1989), qua oplage de 2^e krant van het land en vlaggenschip van uitgeverij Agora. Het links satirische en antiklerikale weekblad Nie (Nee) met Jerzy Urban als hoofdredacteur verscheen  in 1990. Tussen 1990 en de periode rond 2000 daalde het aantal dagbladtitels en het aantal periodiekentitels ging t/m 1999 flink omhoog. Daarna werd het beeld wisselend. In 2001 waren er aan titels 400 weekbladen, 254 2wekelijkse edities, 1916 maandbladen en 1720 andere periodieken. De oplagen van kranten die 2 tot 6 keer p/w verschenen halveerden tussen 1988 en 2001, maar daarna stegen ze weer. In 1995 waren de oplagen van periodieken 68% hoger dan in 1988 om te dalen tot +142% in 1999. Daarna volgde opnieuw een crescendo naar 157% van het 1988 niveau (74,6 miljoen issues per editie van alle titels in 2001).

Met het in 2007 opgeheven Nowy Dzién (Nieuwe dag) deed Agora in 2005 en 2006 een po­ging om terrein terug te winnen op de sinds 2003 uitkomende boulevardkrant Fakt van Axel Springer Polska die maar 1 Zloty: (€0,27) kostte. In 2007 werden 2 gratis lokale edities van de gratis krant Metro, die in 2006 waren gelanceerd, eveneens opgeheven vanwege tegen­vallende advertentie-inkomsten. De prijs van Super Ekspress is intussen ook verlaagd naar 1 Zloty. In 2006 werden volgens het EJC 5400 perstitels uitgegeven in Polen. Daartoe behoor­den 167 landelijke en regionale dagbladen, 827 weekbladen, 2401 maandbladen en de no­dige vakbladen. De verkoop van landelijke en regionale dagbladen en opinieweekbladen zou licht dalen volgens deze bron. WAN meldde in haar World Presstrends overzicht van 4 juni 2007 voor 2006 voor dagbladen echter een oplagestijging van 2,1% in Polen en voor de pe­riode 2002-2006 een stijging van bijna 25% (de op 2 na grootste stijging binnen de EU). In Polen zijn de grote kranten vaak van rechtse en de grote opinieweekbladen vaker van linkse signatuur. De meeste kranten en tijdschriften worden in het land los verkocht. Alle kranten en tijdschriften van enige importantie hebben tegenwoordig een website; meestal in het Pools. De grote uitgevers hebben er dikwijls een Engelstalige versie bij. Op de oorspronkelijke web­sites van Duitstalige uitgevers is vaak ook informatie te vinden over hun Poolse publicaties.

De Warsaw Voice (oplage 12.500) is de belangrijkste Engelstalige krant en de Warsaw business journal is een dito zakenkrant. Polen am Morgen is een Duitstalig dagblad. De Engelstalige versie heet Poland A.M. Het 2talige “Schlesisches Wochenblad” (oplage 6500) is een Poolse weekkrant voor na de oorlog in Silezië achtergebleven etnische Duitsers. Polen Rundschau is een landelijke Poolse maandkrant in het Duits in een oplage van 5000.

Kranten

Volgens de website van het perscentrum van de universiteit van Krakow telde Polen in 2001 rond 20 uitgevers van dagbladen. Tussen 1990 en 2002 daalde het aantal landelijke dagbladen van 12 naar 5. Wel werden de kranten die overbleven steeds dikker. Ze gingen gemiddeld van 7 naar 70 blz. In augustus 2007 waren er volgens het oplagebureau 11 landelijke titels. Het aantal krantentitels dat 2 tot 6 keer p/w uitkwam daalde tussen 1992 en 2001 van 80 naar 45. In augustus 2007 stonden er 46 ingeschreven bij het oplagebureau. In augustus 2007 bereikten al deze titels per uitgave een gedrukte oplage van 94,7 miljoen en een verkochte oplage van 67.4 miljoen. Volgens het Poolse statistische bureau GUS liep tussen 1995 en 2006 het totale aantal krantentitels terug van 108 naar 60. Hun jaaroplage behaalde in 2000 een dieptepunt (1,15 miljard) maar lag in 2006 weer op 1,349 miljard (gemiddeld 6285 per uitgave per titel). In 2001 hadden de 5 grootste uitgevers 82% van de krantenoplagen in handen. Net als elders kennen Poolse regio en steden hun gratis huis aan huis weekkranten. Tot de bekendste daarvan behoren Dzièn Dobry (goeie dag) en Nasze Miasto. In de tabel hieronder staat informatie over de grote landelijke en regionale dagbladen. Bij de oplagen gaat het om gedrukte oplagen. De verkochte oplagen liggen 25 tot 30% lager.

Landelijke dagbladen augustus 2007
Titel	Uitgever	Aard/kleur	Oplage
Fakt	Axel Springer Polska	Boulevard	701.000
Gazeta Wyborcza	Agora S.A	Centrumlinks	583.000
Echo Miasta	Polskapresse	Gratis krant	334.000
Super Ekspress	Media Ekspress	Boulevard	327.000
Dziennik. Polska Europa Swiat	Axel Springer Polska	Centrumrechts	272.000
Rseczpospolita	Presspublica	Centrumrechts	213.000
Nasz Dziennik	Spes	Rechts rooms	150.000
Przegląd Sportowy		Sportkrant	132.000
Gazeta Prawna	Infor S.A.	Zakenkrant	95.000
Regiokranten
Titel	Uitgever	Regio	Oplage
Dziennik Zachodni	Polskapresse	Silezië	120.000
Gazeta Pomorska	Eigen beheer/ GP media	Kujavië Pommeren	97.000

Rseczpospolita wordt door de Polen alom gewaardeerd als kwaliteitskrant. Dziennik Polska Europa Swiat (Dagblad Polen Europa Wereld) kwam voor het eerst uit in 2006 en is een Poolse versie van de Duitse krant Die Welt. In ieder geval de top6 van de lijst verschijnt in een klein formaat zodat de kranten met wind gemakkelijker buiten zijn te lezen. Naz Dzien­nek is de aan radio Maryja verwante rechts nationalistische en antisemitische roomse krant. De grootste regiokrant Dziennik Zachodni (Westerse Krant) fuseerde in 2004 met Trybuna Szlaska en heeft bijna iedere dag een vaste themabijlage. Ook de grote landelijk kranten kennen vaak dergelijke bijlagen. Een voorbeeld daarvan is Tele Magazyn, de TV bijlage bij 11 regiodagbladen en 3 regioweekbladen van Polskapresse (oplage augustus 2007: 1,37 miljoen). Teleprogram.sp van Polska Poligrafia (oplage 1,2 miljoen) is waarschijnlijk ook zo’n bijlage, maar er is op het internet slechts informatie over in het Pools. Gazeta Wyborcza heeft naast een dagelijks themasupplement 20 lokale edities. Polen kent weinig zondags­kranten. De Gazeta Prawna (wetsblad) komt 2 keer p/w uit en wordt gelezen door onderne­mers, managers, financiële mensen en HR beroepsbeoefenaars. De andere kranten in de lijst verschijnen 6 keer p/w. De gratis krant Echo Miasta kwam uit in 7 steden. Gratis krant Metro is in januari 2007 gedeeltelijk gestopt in Polen. Het oplagebureau meldde voor au­gustus 2007 echter een Metro oplage van 437.000 op naam van uitgever Agora. In oktober 2007 lanceerde Polskapresse het dagblad Polska, een samenvoeging van 6 regiokranten.

Tijdschriften

Volgens het Poolse statistische bureau GUS liep het aantal tijdschriftentitels tussen 1995 en 2005 op van 4340 (oplage per keer 77,7 miljoen) naar 6652 (oplage p/k 81 miljoen), maar in 2006 lag het op 6317 (oplage p/k 78,6 miljoen). De bij het Poolse oplagebureau geregistreerde aantallen bedroegen in augustus 2007 echter: 207 publiekstijdschriften met een totale gedrukte oplage p/k van ruim 73 miljoen en een verkochte oplage van ruim 50 miljoen, 21 vaktijdschriften (762,000/ 683.000), 25 gratis tijdschriften (16,5 miljoen/ 11,3 miljoen) en 8 gratis vakbladen (260.000/ 259.000: nieuwste gegevens op http://www.teleskop.org.pl/). Van de grote uitgevers zijn er 6 Duitstalig. Hiertoe behoren Wydawnictwo Bauer (de grootste tijdschriftenuitgever van Polen met 66% van de markt in 2005) Axel Springer (8,7%), Edipresse Polska uit Zwitserland (7,8%), G+J Polska van Bertelsmann (6,8%) en de vakbladuitgevers Vogel International Verlag en Deutscher Fachverlag. De belangrijkste Poolse uitgevers van periodieken zijn Agora (marktaandeel 2,4), Polytika (2,1%) en Wprost (1,8%). De oplagen in de onderstaande tabel zijn gebaseerd op de teleskop cijfers voor augustus 2007. Daarvan werd gemiddeld zo’n 70% verkocht of gedistribueerd. Afkortingen opinieweekbladen: prolib progressief liberaal, conlib conservatief liberaal,  cere centrumrechts.

Naam	Edities p/j	Uitgever			Oplagen
TV bladen
Tele Tydzień	52	(Wydawnictwo) Bauer			1,31 miljoen
To & Owo	52	W Bauer			538.000
Super TV	52	W Bauer			373.000
Rele Swiat	52	W Bauer			359.000
Tele max	52	W Bauer			345.000
Dames en roddelbladen
Zycie na Goraco	52	W Bauer			1.03 miljoen
Tina	52	W Bauer			530.000
Rewia	52	W Bauer			523.000
Twoje Imperium	52	W Bauer			514.000
Chwila dla Ciebie	52	W Bauer			484.000
Pani Domu	52	Springer			465.000
Naj	52	G+J Polska			432.000
Claudia	12	G+J Polska			700.000
Swiat Kobiety	12	W Bauer			629.000
Dobre rady	12	Burda Polska			624.000
Viva	26	Edipresse			310.000
Avanti	12	Agora SA			230.000
Ouderblad
Dziecko (kind)	12	Agora SA			93.000
Mannenbladen
Smart	12	Agora SA			120.000
Playboy	12	VIPress			120.000
Jeugdbladen
Bravo	26	W Bauer			327.000
Bravo girl	26	W Bauer			216.000
Dziewzyna	12	Springer			350.000
Opinie en actualiteit
Naam	Edities p/j	Uitgever	Politieke kleur			Oplage
Angora	52	Westa-Druk	rechts			441.000
Polityka	52	Polityka SP	Prolib			240.000
Wprost (direct)	52	AWR Wprost	Conlib			239.000
Newsweek Polska	52	Springer	Cere			235.000
Nie	52	URMA SP	Links			191.000
Przekrój	52	Edipresse	centrum			125.000
Automoto
Naam	Edities p/j	Uitgever		Oplage
Auto Swiat	52	Springer		198.000
Motor	52	W Bauer		180.000
Computerbladen
PC Format	12	W Bauer		180.000
Computer Swiat	12	Springer		143.000
Woonblad
Cztery Katy	12	Agora SA		98.000

Het winkelblad voor vrouwen Avanti bestaat sinds 2004. Smart, het equivalent voor mannen kwam in oktober 2007 voor het eerst uit. Het in 1945 opgerichte Przekrój (dwarsdoorsnee) is het oudste opinieweekblad van Polen. Auto Swiat (Autowereld) en Computer Swiat zijn de Poolse edities van het Duitse Auto Bild en Computer Bild. Cztery Katy betekent Woondesign.