Gedrukte media

Geschiedenis en achtergronden

In 1645 werd door koningin Kristina en kanselier Axel Oxenstierna Ordinari Post Tijdender (Regelmatig Postnieuws) in het leven geroepen als 1e nieuwsbulletin van Zweden. Het nieuws werd geleverd door hoofden van de postdienst in de regio en het bulletin werd door koeriers over het land verspreid om opgehangen te worden op publieke plaatsen. In 1791 gaf koning Gustav II de publicatie en distributie over aan de Zweedse academie (die nu de Nobelprijzen verdeelt en de krant nog steeds uitgeeft). In 1821 fuseerde de krant met Inrikes Tidningar (Binnenlandse Tijdingen) tot Post och Inrikes Tidningar. Gedurende de 17e en 18e eeuw was het de toonaangevende nieuwsbron van Zweden, maar in de loop van de 19e eeuw werd de concurrentie van andere kranten groter en in 1992 werd het de staatscourant. Het is de oudste nog bestaande krant ter wereld (en nog steeds staatskrant), maar sinds begin 2007 bestaat de krant slechts op het internet. Het satirisch literaire tijdschrift “Then Swänska Argus” (1e editie in 1732 van dichter Olof von Dalin), de roman Röda Rummet (Rode kamer, in 1879 geschreven door August Strindberg) en een spellingshervorming van 1906 worden gezien als markeringspunten in de ontwikkeling van het hedendaagse Zweeds.

De meeste grote landelijke en regiodagbladen van nu dateren uit de 19e eeuw. In hun begintijd waren het vaak nog geen dagbladen. Veel ervan werden dat pas in de 20e eeuw. De meest Zweedse kranten noemen zich liberaal, waarbij veelal moet worden gedacht aan D66 liberaal. De liberale regiokrant Göteborg Posten (GP) bestaat al sinds 1813 met een intermezzo tussen 1822 en 1850. Tot de weinige toonaangevende kranten uit de 19e en 20e eeuw die er niet meer zijn behoort de (eveneens liberale) Göteborgs Handels och Sjöfartstidning (GHT) die bestond van 1832 tot 1985. De krant moest niks hebben van Nazi’s en was tijdens de 2e wereldoorlog tegen de neutrale opstelling van Zweden. Toen werden dikwijls oplagen door de regering in beslag genomen (hierin werd de krant slechts overtroffen door de communistische Arbeter Tidninge die bestond tussen 1924 en 1974). GHT rouleerde als verzetskrant in Denemarken en Noorwegen en de BBC citeerde er vaak uit. Na 1974 verscheen ze door de concurrentie van Göteborg Posten eens p/w en 11 jaar later gaf men de pijp aan Maarten. De onafhankelijk liberale krant GT (Göteborgs Tidningen) zag tussen 1902 en 1973 het levenslicht. De krant was van GHT, maar werd in 1973 opgekocht door GP. Sinds 1998 wordt ze door uitgever Bonnier uitgebracht als lokale editie van roddelkrant Expressen. Deze in 1944 begonnen centrumrechtse krant van Bonnier noemt zich ook al onafhankelijk liberaal. De Zuid Zweedse editie ervan heet Kvällsposten (De Avondpost; opgericht in 1948 als behoudend liberale krant, sinds 1998 onderdeel van Expressen).

Tot de belangrijkste kranten behoort het in 1830 door Lars Johan Hierta (1801-1872) opgerichte Aftonbladet (Het Avondblad). Hierta was voorvechter van politieke en sociale hervormingen en wordt wel beschouwd als de vader van de vrije pers in Zweden. Voordat hij Aftonbladet oprichtte schreef hij voor “Then Swänska Argus” en de in 1778 opgerichte Stockholmsposten (De Stockholm Post, waar nu alleen een internetversie van bestaat). In zijn tijd werd de krant enkele keren verboden door de koning. Tijdens de beide wereldoorlogen was ze conservatief liberaal en pro-Duits. In 1956 werd ze verkocht aan de vakbond en sindsdien is ze sociaal democratisch. Filmer Ingmar Bergman was niet over het epistel te spreken omdat het hem dusdanig het vuur aan de schenen legde over vermoede financiële malversaties dat hij zich gedwongen zag domicilie te kiezen in München. Sinds 1990 is het dagblad voor 49,9% van Noorse uitgever Schibstedt en voor de rest van de vakbond. Deze bepaalt ook wat er in komt. Aftonbladet heeft nu de op één na grootste oplage van de Noord-Europese dagbladen. Schibstedt heeft ook het sinds 1884 bestaande conservatief liberale Svenska Dagbladet (SD; vergelijkbaar met NRC) in het fonds (wordt veel gelezen in Stockholm e.o).

In 1864 begon uitgever Rudolf Wall DN (Dagens Nyheter: Nieuws van de dag) omdat er nog geen ochtendkranten waren. De onafhankelijk liberale krant (volgens de Nederlandse ambassade in Stockholm vergelijkbaar met de Volkskrant) zit nu in het fonds van Bonnier. Het is het grootste ochtendblad van Zweden en wordt door opinieleiders vaak gekozen voor het publieke debat. De in 1848 in Malmö als Südsvenska dagbladet Snellposten opgerichte ochtendkrant Südsvenska dagbladet (meestal afgekort tot Südsvenskan of SDS) is de grootste krant van de relatief dichtbevolkte zuidpunt van Zweden Skåne (Schonen in het Nederlands, maar dat weet bijna niemand; via trekkers en vrachtwagens werd de Engelse naam Scania bekender). De krant zit eveneens in het fonds van Bonnier en noemt zich ook al onafhankelijk liberaal. Tot de kleine landelijke ochtendkranten behoren de sinds 2001 bestaande conservatief christelijke krant Världen Idag (de wereld van vandaag) en het in 1945 opgerichte Dagen (De Dag; pinkstergemeente). Het sinds 1976 bestaande financiële dagblad Dagens Industrie van Bonnier presenteert zich als de meest winstgevende krant van Zweden. Sinds 1990 verschijnt de krant 6 leer p/w. Ze kent zusteredities in 8 andere landen.

Op 14 februari 1995 werd de gratis onafhankelijke krant Metro als eerste in zijn soort verspreid in de metro van Stockholm. Thans opeert Metro International SA in 21 landen. In Zweden geeft men 4 edities uit; één in Stockholm, Gotenburg en Schonen en een landelijke editie die op 67 plaatsen wordt verspreid. Stockholm City is een grote gratis krant in Stockholm die sinds 2002 bestaat. Het in 1867 opgerichte Helsingborgs Tidning werd in 1892 als 1e krant van Zweden dagblad en heet sindsdien Helsingborgs Dagblad. De krant fuseerde in 2001 met 2 andere Zuid-Zweedse regiokranten en is nu de grootste regiokrant van Zweden. Andere grote regiokranten zijn Nerikes Allehanda (sinds 1848) uit Örebro (waar schrijver dezes begin 70er jaren eens na middernacht in de stromende regen vrijwel platzak terugliftend naar Nederland werd afgezet en na enig overleg met een dienstdoende agent op eigen verzoek de rest van de nacht in een politiecel mocht doorbrengen), Upsala Nya Tidning (sinds 1890) en de conservatieve kranten Östgöta Correspndenten (sinds 1838) en Nya Wärmlands Tidningen (sinds 1837). De grootste uitgever van regiokranten Stampen bestaat sinds 2005. Tussen 2004 en 2006 gingen bijna alle kranten over op klein formaat (meestal tabloid). Veruit de meeste kranten en tijdschriften vinden in Zweden hun weg naar de gebruiker via abonnementen (bij tijdschriften opvallend vaak via het werk of het lidmaatschap van een club).

De grootste kranten van 2007

In 2007 telde Zweden volgens Nordicom (http://www.nordicom.gu.se/ mediestatistik) 155 bij het oplagebureau geregistreerde krantentitels, waarvan 58 gratis titels (4 dagbladen en 54 die 1 tot 3 keer p/w uitkwamen, meestal advertentiekrantjes). De 96 titels die 4 tot 7 keer p/w verschenen vallen onder de noemer dagbladen. On­der de 58 titels met een lagere frequentie waren 51 weekkranten. Daarnaast waren er nog tussen de 300 en 350 ongeregistreerde titels (meestal in kleine oplagen). De be­taalde titels haalden een dagoplage van 3,84 miljoen (2007) en de gratis titels kwamen in 2005 op 3,1 miljoen (waarvan 1,1 miljoen advertentiekrantjes). De 18 titels met een zondageditie haalden in 2007 gemiddeld 2,2 miljoen. De 5 grootste uitgevers hadden 49,5% van de betaalde dagbladoplagen in handen (landelijke dagbladuitgevers Bonnier 27% met 9 titels en Shibstedt 17% met 2 titels; regio-uitgevers Stampen 16% met 17 titels; MittMe­dia Förvaltnings AB 6% met 12 titels en Nya Wermlandstidningen 5% met 9 titels). Het bereik van dagbladen (incl. gratis dagbladen) onder 8 tot 80 jarigen lag tussen 2002 en 2006 vast op 81% en het liep op met de leeftijd van 42 naar 91%. De opbrengst van de dagbladindustrie steeg tussen 2001 en 2006 van €1,80 naar €1,99 miljard. De meeste grote landelijke en regionale dagbladen met landelijk en internationaal nieuws kennen een zondageditie. Onder deze 16 titels zijn 12 ochtendkranten en 4 avondkranten.

EJC somt 5 segmenten op in de Zweedse krantenmarkt. De 4 betaalde segmenten zijn de ochtendkranten in de 3 grote steden Stockholm, Gotenburg en Malmö met 25% van de oplagen, de 2 grote roddeldagbladen Expressen en Aftonbladet in de 3 grote steden die 7 keer p/w uitkomen met veel entertainment en sport (20%), de regionale en lokale dagbladen die meestal 6 x p/w verschijnen (45%) en alle weekkranten (1 of 2 keer p/w: 10%) De gratis dagbladen Metro (6xp/w met 4 edities) en Stockholm City (5xp/w met 3 edities) vormen een aparte categorie. Hun gezamenlijke oplage per keer lag in 2007 op gemiddeld 871.000. De navolgende tabel geeft informatie over de landelijke pers. De gegevens komen van het Zweedse oplagebureau TS Boken (gemiddelde oplagen 2007) http://www.ts.se/ en van Nordicom. De politieke kleur etc staat hierboven beschreven onder het kopje geschiedenis en achtergronden. Bij de oplage van Expressen zijn de regio-edities Göteborgs Tidningen (GT) en Kvällsposten meegenomen en bij Hälsingborg Dagblad die van Nordwestra Skånes Tidningar en Landskrona Posten. O/A betekent ochtend/ avondkrant, onder edities bij gratis kranten: p/w = per week, N = aantal in het land.

Betaalde landelijke algemene dagbladen

Titel

Uitgever

O/A

Oplagen 2007

Weekdag

Zondag

Aftonbladet

Shibstedt/ vakbond

A

388.500

455.800

Dagens Nyheter

Bonnier

O

339.700

370.500

Expressen

Bonnier

A

303.100

404.200

Göteborgs Posten

Stampen

O

245.000

258.300

Svenska dagbladet

Shibstedt

O

195.200

204.400

Sydsvenskan

Bonnier

O

121.900

136.700

Dagens Industrie

Bonnier

O

118.500

Dagen

Dagengruppen

O

17.800

Världen Idag

Runt 900

O

8.700

Grote betaalde regiokranten

HälsingborgDagblad

Sommelius/ Ander

O

78.800

79.800

Nerikes Allehanda

Liberala Tidningar

O

65.300

65.100

Dalarnas Tidningar

Bengtsonns Tidgings

O

63.900

Östgöta correspondenten

Herenco/ Norrköpings Tidningar

O

58.400

Nya Wermlands Tjdningen

Familjen Ander

O

55.900

Upsala Nya Tidning

Axel Johanssons donation

O

55.500

55.300

Grootste gratis kranten

Titel

Uitgever

Edities

Oplage landelijk

P/w

N

Metro

Metro international

6

4

616.000

Stockholm City

Bonnier

5

3

255.000

Stockholms innerstads paket

Innerstadspress

1

1

186.100

Uppsalatidningen

Direkt Press Uppsala

1

1

104.500

Bij 18 van de 25 grootste betaalde dagbladtitels daalden de oplagen. Bij de gratis landelijke dagbladen gingen ze omhoog. De christelijke krantjes Dagen en Världen Idag komen 4 keer p/w uit en financiële krant Dagens Industrie 6 keer. De oplagen van de 25 grootste betaalde weekkranten varieerden van 26.400 naar 5.500. Hier daalden 15 van de 25 titels in oplage. The Local (http://www.thelocal.se/)is een Engelstalige internetkrant over Zweden die sinds 2004 in Zweden uitkomt. Sinds 2008 verschijnt de krant ook in een Duitse editie.

Volgens het verslag Swedish trends 1986-2006 van de universiteit van Gotenburg (http://www.som.gu.se/english.htm) las het grootste deel van de lezers tussen 15 en 80 lokale ochtendkranten vanwege het plaatselijke nieuws (87%, -2% t.o.v 1996), gevolgd door radio en TV (60%,-11%), buitenlands nieuws (58%, -10%), familieberichten (56%, -5%), ingezonden brieven (48%, -13%), sport (43%, -1%) en cultuur (35%, -3%).

Periodieken: markt

In 2006 stonden volgens Nordicom bij het Zweedse oplagebureau 400 tijdschrifttitels ingeschreven met een gezamenlijke oplage per editie van 18,3 miljoen. Daaronder waren 152 consumententitels in een oplage van 9,4 miljoen (12 weekbladen: 1,9 miljoen; 139 maand/ kwartaalbladen 7,5 miljoen; 119 club en hobbybladen: 6 miljoen, 33 algemene titels: 3,4 miljoen) en 248 handels en technische titels (vakbladen) in een totaaloplage van 8,9 miljoen. In Zweden wordt de markt gedomineerd door vakbladen en gespecialiseerde titels. Het aantal titels met overheidssteun (cultuurtijdschriften) sprong van 2004 op 2005 van 307 naar 370. In 2006 beschikten 618 titels over een internetsite. Daarin hadden titels van overheden en juridische instelling het hoofdaandeel (17,1%), gevolgd door cultuurtijdschriften en vrijetijdsbladen (beide 10,3%). Qua jaaroplagen van 2006 pakte Aller (m.n algemene consumententitels met per jaar veel edities) met haar 22 titels de grootste hap (20%; 56% algemene consumententitels in 2007), gevolgd door uitgeversgroep Forma (11,2% met slechts 11 titels). Bonnier kwam met 36 titels (40% van de gespecialiseerde maand en kwartaalbladoplagen) op 10,1%; LRF media haalde met 12 titels 7.9% van de jaaroplage en 29% van de oplagen van vaktitels binnen en Egmont kwam met 8 titels (13% consumentenoplagen) op 4,3%. De andere 10 uitgevers van de top15 bleven steken tussen 2,5 en 0,6% (samen 11%). Qua omzet was Bonnier de grootste (rond €175 miljoen), gevolgd door de Deense uitgevers Aller (€135 miljoen in Zweden) en Egmont (€72 miljoen) en LRF (€33 miljoen).

Begin 2007 waren 16 buitenlandse uitgevers actief op de Zweedse tijdschriftenmarkt; 10 uit Scandinavië en Finland, 3 uit de VS en 3 uit respectievelijk Frankrijk, het VK en Nederland (de Telegraaf Media groep via TTG Sverige en TTG Hearst). Van de Zweedse tijdschriftuitgevers publiceerde Bonnier in 6 buitenlanden (Scandinavië, Finland, Polen, VS), FPG (Forma Publishing Group) in 4 buitenlanden (de 3 Baltische staten en Noorwegen), OK Förlaget in 3 landen (Noorwegen, Denemarken en Finland) en 2 andere uitgevers in 1 buitenland.

 Periodieken: genres

Het grootste aandeel in de oplagen van consumententijdschriften hadden de huis en tuinbladen (33 titels met een totaaloplage van 5,86 miljoen, -0,2% t.o.v 2006; de meeste Zweden hebben een zomerhuis of stuga), gevolgd door eet en drinkbladen (11 titels; 2,56 miljoen; +3,1%), gezinsbladen (13 titels; 2,19 miljoen; -2.6%), damesbladen (23  titels, 2,06 miljoen; -10,7%) en hobby en vrijetijdsbladen (30 titels, 1,52 miljoen; -10,8%). Van de 18 titelgroepen bij het oplagebureau gingen er 3 in oplage vooruit. Naast eet en drinkbladen waren dat caravan en camperbladen (+2%) en ouder en kindbladen (+0,3%). Bij de vak en ledenbladen neemt de vakbondspers een opvallende plaats in. Vakbondslidmaatschap is in Zweden handig en nodig in verband met sociale voorzieningen en daardoor is het aandeel bondsleden onder de bevolking erg groot. De gezamenlijke jaaroplage van de ledenbladen van de 4 grote bonden lag in 2005 op 3,84 miljoen. Volgens het oplagebureau hadden bladen van diverse maatschappelijke diensten in 2007 met 35 titels een oplage van 3,78 miljoen; 3,1% minder dan in 2006. Onderwijsbladen kwamen met 24 titels op 1,79 miljoen (-2,3%), gevolgd door ondernemingsbladen (55 titels; 1,41 miljoen; +1,5%), ambtenarenbladen (19 titels, 1,26 miljoen; -2,7%) en gezondheidszorgbladen (33 titels; 1,2 miljoen; -2,1%). Hier stegen 3 van de 13 titelgroepen in oplage; naast de ondernemingstitels de titels rond energievoorziening (+3,2%) en van de financiële sector (+2,4%). Het oplagebureau heeft een aantal titels (waaronder enkele grote) bij meerdere genres ondergebracht.

Na 1995 daalde bij de cultuurbladen (bladen met staatssubsidie) het aantal algemene of gemengde titels scherp en specialisatie won terrein. In 2005 hadden onder de 370 gesubsidieerde titels de titels onder de noemer “”boek en bibliotheekwezen” het hoofdaandeel (24%; tussen 1995 en 2000 van 2 naar 18%), gevolgd door maatschappijwetenschap (17%), kunst, muziek, theater en film (15% en dalend), letterkunde (6%), religie (5%) en literatuurgeschiedenis (van 2004 op 2005 van 11 naar 5%).

Periodieken: lezers naar geslacht. leeftijd en opleiding

In 2006 las volgens Nordicom wekelijks gemiddeld 54% van de Zweden week of maandbladen (mannen 44%, vrouwen 64%). Het geslachtsverschil ten faveure van vrouwen kwam vooral op het conto van weekbladen (in een week gelezen door 24% van de Zweden tussen 8 en 80; 36% van de vrouwen en 13% van de mannen), vrouwen en mannenbladen (8%; v 13%, m 3%) en jeugdbladen (3%; v 5%, m 1%). Bij de special interesttitels (23% lezers; vaak hobby en vakbladen) en stripbladen (3% lezers) hadden lezers van mannelijke kunne echter een voorsprong (respectievelijk 26 om 19% en 3 om 2%). Qua leeftijd en opleidingsniveau sprongen bij de weekbladen verder de oudere leeftijdsgroepen (45-64j 30% lezers, 65-79j 45%) en de lager opgeleiden er uit (laag 41%, midden 26%, hoog 21%). Bij de gespecialiseerde titels gaat het m.n om middenleeftijden (25-65 jarigen 28%) die hoger zijn opgeleid (laag 14, midden 24, hoog 33%). Bij de mannen/ vrouwenbladen ligt een duidelijk accent op de wat jongere leeftijdsgroep (15-24j: 10%; 25-44j 12%, 45-64j 9%) die eveneens hoger opgeleid is (3, 10, 11%). Stripverhalen worden m.n gelezen door kinderen (9-14j 21%, 15-24j: 2%)  Het meest gelezen werd Kalle Anka (Donald Duck; oplage 2007: 92.000, -13%).

Wekelijks leest 33% van de Zweden (m 36%, v 31%) gespecialiseerde vaktijdschriften; bijv op het vlak van cultuur, politiek of wetenschap. Daarbij gaat het m.n om de midden en oudere groepen (15-24j 15%, 25-44j 35%, 45-64j 44%, 65-79: 34%) die hoger zijn opgeleid (26, 30, 49%). Hobbybladen (12% lezers) worden het meest gelezen door hoger opgeleide mannen die qua leeftijd bij de middengroep horen; bij beroepsgroepbladen (11%), verenigingsbladen (10%) en cultuurtijdschriften (4%) ligt eveneens een accent op hoger opgeleiden van de dezelfde leeftijdsgroep, maar geslacht maakt dan weinig tot niks meer uit.

Periodieken: oplagen en uitgevers

De oplagen in de tabel (bronnen: http://www.ts.se/ en (http://www. nordicom.gu.se/). zijn verspreide oplagen van consumententitels; doorgaans per editie over heel 2007. Ed. p/j = Edities per jaar. Onder onderwerp: A autoblad; D Divers, G gezinsblad, GI General Interest, K Koken, M mode, PW populaire wetenschap, W wonen, WI woninginrichting. Bonnier RG staat voor Bonnier Responsmedier Group. Op de website van het oplagebureau staan lijsten (in het Zweeds) naar onderwerp (http://www.ts.se/). Daarbij wordt echter geen onderscheid gemaakt tussen consumententitels en ledenbladen en er staan geen uitgevers bij.

Naam

Ed. p/j

Uitgever

Onderw.

Oplagen

Gratis klantenbladen

H&M Magazine

4

H&M

M

2,42 milj.

Vi i Villa

10

Bonnier RG

W

2,04 milj.

Ett Hus

4

Forma

W

2,01 milj.

Buffé

12

ICA group

K

2 milj.

Villa Tidningen

6

?

W

965.000

IKEA family life

4

IKEA

WI

737.000

PS redpages

3

Dagens Media

D

501.000

Top10 betaalde consumentenbladen

Hemmets Journal

50

Egmont

G

229.000

Allers

50

Aller

G

220.000

Hemmets Vecktidning

50

Aller

G

211.500

ICA-Kuriren

45

Forma PG

G

185.000

Året Runt

50

Allers

G

172.700

Illustrirad Vetenskap

17

Bonnier

SI/PW

158.700

Vi bilägare

17

OK Förlaget

SI/A

142.200

Svensk Damtidning

51

Aller

R

139.000

Se & Hör

50

Aller

R

132.100

Allas

50

Aller

G

122.000

In de top25 van gratis (klanten)bladen steeg bij 16 titels de oplage. Ett Hus, H&M magazine en PS Redpages waren in 2007 nieuwkomers. De uitgever van Ett hus was eind maart 2008 zelfs nog niet eens op het internet te vinden. H&M magazine, Buffé (een soort Allerhande) en IKEA Family Life kunnen gratis worden meege­nomen en woonbladen worden vaak gratis toegestuurd naar huiseigenaren. Se & Hör is de enige onder de betaalde top10 die het meest los wordt verkocht. Bij de 25 toppers onder de voornamelijk los verkochte titels (oplagen 132.100 tot 15.600) ging bij de helft de oplage omhoog. Van de 25 toptitels met voornamelijk abonneeverkoop daalden er 23 in oplage. De 2 tijdschriften die hier stegen waren Allt om Mat (Alles over eten 120.600; +5500) en M-Magasin (83.200; +10.700).

De oplagen van vak en ledenbladen in de navolgende tabel zijn veelal verspreide oplagen per editie in 2007. Ed. p/j = Edities per jaar. Sector: DB Dienstenbond, G Gepensioneerden, GA gemeenteambtenaren, HB huurderbond, IW Industrie werknemers, O Onderwijs, Z zorg.

Top10 vak en ledenbladen 2007

Naam

Ed. p/j

Uitgever

Sector

Oplagen

Kommunalarbetaren

22

Kommunalarbetarenförbundet

GA

587.200

Hem & Hyra

8

Mediakraft AB

HB

532.000

Dagens Arbete

11

Dagens Arbete AB

IW

471.300

Hemma i HSB

8

Mediakraft AB

HB

437.200

Siftidningen

11

D.A Media

DB

341.600

PRO Pensionären

10

PRO

G

301.500

Henry

4

Röda Korset

Z

258.600

Lärarnas Tidning

20

Lärarförbundet

O

227.100

Pedagogiska Magazinet

4

Lärarförbundet

O

221.800

Studentliv

5

TCO

O

213.300

Svenska Kommunalarbetarenförbundet (de Zweedse bond van gemeente-ambtenaren) is de grootste vakbond van Zweden. De leden (voor 80% vrouw) werken bijv in de kinderopvang en ouderenzorg of bij het gemeentelijk vervoersbedrijf, de brandweer en het ziekenvervoer. PRO staat voor Pensionäremas Riksorganisation (de Rijksbond van gepensioneerden).