Voorgeschiedenis en huidige uitgeversconcerns

In 1605 kwam in Straatsburg in de Elzas het 1^e nieuwsbulletin met regelmaat uit. Dit was het weekblad “Aller Feuernemmen und gedenckwuerdigen Historien” van Johann Carolus. Het wordt door het in 1948 opgerichte WAN beschouwd als de 1^e krant ter wereld. In 2005 en 2006 werd het heuglijke feit van de oprichting door het Gutenberg museum in Mainz her­dacht met een expositie. Vanaf 15 januari 1609 kreeg de uitgave de titel “Aviso, Relation oder Zeitung” mee. Op 1 juli 1650 verscheen in Leipzig het 1^e Duitstalige dagblad “Einkom­mende Zeitungen” in een oplage van 200 stuks. De oudste nu nog bestaande Duitstalige krant is de in 1703 opgerichte Wiener Zeitung en de oudste nog bestaande Duitse krant de in 1705 begonnen Hildesheimer allgemeine Zeitung. In 1725 kwam het 1^e vrouwentijdschrift uit, dat “die vernünftigen Tatlerinnen” heette. In de 18^e eeuw waren er 300 kranten met de Ham­burgische Unpartheyische Correspondent (oplage 30.000) als grootste. De in 1798 door Jo­hann Friedrich Kotta opgerichte Allgemeine Zeiting groeide in de 19^e eeuw tot het belangrijk­ste Duitse dagblad. Voor het begin van de 1^e wereldoorlog telde Duitsland 4000 kranten. Door de ingestelde censuur tijdens en de armoede na de 1^e wereldoorlog nam dit aantal sterk af. In de Weimarrepubliek werden veel kranten uitgegeven door politiek partijen. Na verloop van tijd groeide het aantal uitgaven weer en in 1932 waren er ruim 4700 kranten met een totale oplage van 25 miljoen. Na de komst van de Nazi’s vielen veel kranten onder het Berufsverbot. In 1944 waren er nog maar 977 over. De NSDAP controleerde 37% van de dagbladen die ruim 82% van de dagoplagen uitbrachten. In 1945 kwamen aanvankelijk al­leen geallieerde militaire kranten uit in oplagen tussen 50.000 en 200.000 (de “Heeresgrup­penpresse”). Even later kregen Duitsers de kans om met toestemming van de geallieerden zelf kranten uit te geven (Lizenzzeitungen). Uit deze periode stammen veel grote publicaties van nu. Zo is in 1946 uitgeversgigant Axel-Springer Verlag en in 1949 het DPA opgericht.

De pers in de DDR werd op ideologische Sovjet leest geschoeid. De grootste kranten daar waren Die Junge Welt van de SED jeugd (oplage 1,6 miljoen in 1989) en de partijkrant van de SED Neues Deutschland (oplage rond 1 miljoen) De andere 38 dagbladen kenden een totaaloplage van ruim 7 miljoen. Daarnaast verschenen er zo’n 30 weekbladen in een totaal­oplage van 9 miljoen, waaronder het satirische weekblad Eulenspiegel. Na de Duitse hereni­ging in 1991 werd de Treuhandenanstalt ingesteld om de voormalige Oost-Duitse staatseco­nomie (incl. de staatsmedia) te privatiseren. Deze instelling, die tot 1994 bestond, gooide veel geld over de balk. Ze verkocht de Oost-Duitse kranten en tijdschriften aan uitgevers uit het voormalige West-Duitsland. In de praktijk handhaafden die veel titels uit de DDR tijd. Zo bleven Junge Welt en Neues Deutschland (oplage 46.000 in 2006) in sterk afgeslankte vorm voortbestaan. Er kwamen echter ook nieuwe uitgaven. De Schweriner Volkszeitung ver­scheen in 1995 als eerste krant online. In de BRD werd de opkomst van grote uitgeversgi­ganten als Springer Presse en Bertelsmann toonaangevend. Bertelsmann raakte meer ge­specialiseerd op de markt van boek en plaat, maar publiceert in Duitsland ook tijdschriften zoals het vrouwenblad Brigitte. Wereldwijd hoort men bij de 5 grootste uitgevers. In 1968 had Springer in de BRD 40% van de landelijke kranten, 80% van de regionale kranten, 90% van de zondagskranten, 50% van de weekbladen en 20% van de tijdschriften in handen. In 2005 lag met ondermeer Bild, Welt, Hamburger Abendblatt en Berliner Morgenpost het marktaan­deel op 22,4%. Andere grote concerns zijn de Westdeutsche Allgemeine Zeitung (WAZ, 6% marktaandeel in 2005), de Stuttgarter Zeitung Gruppe (5% aandeel), Dumont Schauberg in Keulen die bijv de Frankfurter Allgemeine Zeitung uitgeeft (4% aandeel) en de Ippengruppe (3,9% aandeel). Nadat het Oostblok was opgedoekt hebben diverse grote Duitse uitgevers zich op de Midden en Oost-Europese markt gestort.

Dagbladen

In Duitsland is al vrij lang sprake van een afname van het contingent krantlezers, het sterkst onder jongeren en in de voormalige DDR. Tussen 1987 en 2006 ging het aandeel 14 tot 19 jarigen dat de krant las omlaag van 70 naar 47% en het aantal krantenabonnementen in de voormalige DDR halveerde tussen 1990 en 1996 van 10 naar 5 miljoen. Tussen 2002 en 2006 daalden de dagbladoplagen met 9,4% (-2,1% in 2006). Desondanks lag in 2006 het aantal kranten met 305 per 1000 inwoners van 14+ nog hoog naar EU maatstaven. In 2006 las driekwart van de Duitsers van 14+ regelmatig een krant gedurende gemiddeld een half uur. Daarmee stond men Europees op een 7^e plek. Traditioneel is het aandeel regelmatige lezers onder 40plussers het grootst (met de leeftijd oplopend van 76 naar 84% in 2006). In 2005 gaven 138 Duitse dagbladuitgevers 359 kranten uit (met inbegrip van alle lokale edities 1538). Van de 254 lokale (Heimatpresse) en regionale kranten hebben 18 een oplage boven 200.000. De 10 grootste uitgevers beheersen 56% van de markt. In 2006 lag de totale kran­tenoplage landelijk op 21,2 miljoen p/d. Voor het grootste deel gaat het behalve om abon­neepers om lokale en regionale kranten (oplage 14,8 miljoen). Deze groep kranten wordt het vaakst gelezen door vrouwen. De landelijke abonneekranten hadden een oplage van 1,6 miljoen. De rest van de kranten (4,7 miljoen) werd los verkocht. Beide laatste typen dagbla­den worden het meest gelezen door mannen. Onder de 10 à 20 landelijke dagbladen heeft boulevardblad Bild de grootste oplage (3,6 miljoen). Bij de Turkse bevolkingsgroep is Hür­riyet (vrijheid) met de meest gelezen krant (Duitse oplage ruim 70.000). In het 2^e kwartaal van 2006 hadden dagbladen volgens het BDZV een oplage van 27 miljoen; 21,2 miljoen doordeweekse dagbladen; 3,7 miljoen zondagskranten en ruim 2 miljoen weekkranten. In 2005 bedroeg de totale advertentieomzet €4,4 miljard (-0,6% t.o.v. 2004). Daarvan kwam 72% bij de regionale pers terecht en 5,5% (+5,6%) bij week en zondags­kranten.

In de tabellen hieronder zijn gegevens opgenomen over de belangrijkste dagbladen. Duitse kranten zijn wat terughoudend in het kleur bekennen en willen vooral gematigd overkomen. Voor zover mogelijk wordt toch kleuronderscheid gemaakt. Qua politieke kleur worden de categorieën rechts (re) centrumrechts (cere), liberaal (lib), links liberaal (lilib), centrumlinks (celi), en links (li) gebruikt.

Landelijke dag en boulevardbladen
Naam	opge­richt	kleur	Oplage 06/07	Uitgever
Bild	1952	cere	3,5 milj.	Axel Springer AG
Süddeutsche Zeitung	1945	celi	445.000	Süddeutschen Verlag
Frankfurter Allgemeine	1949	cere	356.000	Fazit Stiftung
Die Welt	1946	cere	265.000	Axel Springer AG
Frankfurter Rundschau	1945	lilib	154.000	Verlagshaus Frankfurt
Handelsblatt	1946	–	144.000	Eigen beheer
Financial Times DL	2000	–	100.000	Gruner + Jahr
Die Tageszetung	1976	li	59.000	Eigen beheer

Ook de kleine linkse kranten Neues Deutschland en Junge Welt uit de voormalige DDR; de Börsenzeitung en de SPD krant Vorwärts (oplage 2006: 515.000) worden wel onder de lan­delijke dagbladen gerekend omdat ze tevens in de losse verkoop zitten.

Grote regionale boulevarddagbladen
Naam	opge­richt	Regio	oplage	Uitgever
Express	1964	Ruhrgebied	230.000	Dumont Schauberg
Münchner AZ	1948	Zuid-Duitsland	225.000	Eigen beheer
B.Z.	1877	Berlijn e.o.	208.000	Axel Springer AG
Tz	2006	Beieren	191.000	Münchner Merkur
Berliner Kurier	1949	Berlijn e.o.	138.000	Deutsche Zeitungs­holding
Hamburger MoPo	1949	Hamburg e.o.	111.000	Deutsche Zeitungs­holding

Münchner Merkur is een uitgesproken conservatieve uitgever met roomse sympathieën. Tot slot volgt hierna nog een lijst van andere grote regiodagbladen.

Top 10 regionale dagbladen 2006
Naam	opge­richt	Kleur	Oplage	Uitgever
Krant WAZ	1948	Cere	580.000	WAZ
Rheinische Post	1945	Cere	397.000	Eigen beheer
Kölnische Run­schau	1946	Cere	349.000	Dumont Schauberg
Ruhrnachrichten	1949		290.000	Medienhaus Len­sing
Sächsiche Zeitung	1946	Populistisch	289.000	Dresdner Druck und Verlagshaus
Hamburger Abendblatt	1948	Regeringscon­form	260.000	Axel Springer AG
Rhein Zeiting (RZ)	1946	Cere	250.000	Mittelrhein Verlag
Leipziger Volks­zeitung	1894	Onafhankelijk	249.000	Springer/ Madsack
Hannoversche Allgemeine Zei­tung	1949	Li	244.000	Madsack Verlag
Thuringer Allge­meine	1990	Onafh. kritisch	220.000	WAZ

In 2006 waren in Duitsland 468 uitgevers van gratis huis aan huisbladen (Anzeigenblätter). Ze publiceerden1350 titels (+3,4% t.o.v. 2005) in een totale oplage van 86,4 miljoen (+1,5%). Het merendeel van de uitgevers ervan was aangesloten bij de BVDA. Gratis landelijke dag­bladen zijn nog niet tot Duitsland doorgedrongen. Boulevardbladen met een zondagseditie zijn Bild (Bild am Sonntag: oplage 2,2 miljoen), B.Z. (oplage 147.000) en Hamburger MoPo. Tot de grootste zondagskranten/ kranten met zondagedities behoren verder Sonntag Aktuell van Stuttgarter Zeitung (oplage 987.000), Frankfurter Allgemeine (oplage 427.000), Welt am Sonntag van Axel Springer (oplage 409.000) en Berliner Morgenpost.

Periodieken

In 2006 hadden volgens de BDZV de 28 landelijke en regionale weekkranten een totaal­oplage van 2,1 miljoen. Daarnaast waren er nog 80 lokale weekkranten met een kleine op­lage. De 3 grootste weekkranten waren zijn de in 1946 opgerichte liberale en door Zeitverlag Gerd Bucerius uitgegeven Die Zeit  (oplage 479.000), gevolgd door de in 1945 opgerichte en in eigen beheer uitgegeven christelijk conservatieve Rheinische Merkur (oplage 86.600) en de dito gekleurde CSU krant Bayern Kurier (oplage 71.000). Alle andere weekkranten heb­ben een oplage onder 50.000. In 2005 waren er volgens de Duitse bond van tijdschriftenuit­gevers VDZ  873 algemene tijdschriften op de Duitse markt met een gezamenlijke oplage van 123,4 miljoen en 1081 gespecialiseerde vaktijdschriften met een totaaloplage van 15,1 miljoen. Van de publiekstijdschriften werd 45% via abonnementen verkocht, 40% in de losse verkoop, 4% in leeskringen en 11% op een andere manier. Bij de vaktijdschriften was sprake van 90% abonneeverkoop en 10% losse en andere verkoop. De grootste marktaandelen op de tijdschriftenmarkt hebben de uitgeverijen Bauer verlagsgruppe (50,7% lezersbereik in 2007 met als grootste uitgaven TV movie, TV14, Auf einen Blick en TV hören und sehen), Hubert Burda (50,3% lezersbereik; grootste uitgaven TV Spielfilm, Focus, Bunte, Super Illu en Freizeit revue), Axel Springer (47,7%, Bild am Sonntag, Bild der Frau, Hör zu, Computer Bild, Sport Bild, Auto Bild) en Grüner und Jahr (33,8% met o.m. Der Stern en Brigitte). Bij de tijdschriftentop25 zaten 8 TV bladen, 5 vrouwenbladen, 3 actualiteitenbladen en 2 autobla­den (waaronder het blad ADAC Motorwelt met veruit het grootste bereik van alle tijdschrif­ten). Het TV tijdschrift Prisma (4^e qua oplage) vormt een aparte categorie omdat het als bijlage verschijnt in meerdere dagbladen; m.n. in de voormalige DDR (daarom niet in de top10).

Weekbladen met oplagen van 700.000+
Naam	opge­richt	Aard	Oplage 2006	Uitgever
ADAC Motorwelt	1945	Auto	13,8 miljoen	ADAC Verlag
RTV	1987	TV	7,8 miljoen	Bertelsmann AG
Bild am Sonntag	1956	boulevard	1,8 miljoen	Axel Springer
Hörzu	1948	TV	1,6 miljoen	Axel Springer AG
Auf einen Blick	?	TV	1,6 miljoen	Bauer Verlag
Hören und sehen	?	TV	1,2 miljoen	Bauer Verlag
Der Spiegel	1947	Nieuws	1,1 miljoen	Spiegel Verlag
Bild der Frau		vrouwen	1,1 miljoen	Axel Springer
Stern	1948	Nieuws	1 miljoen	Gruner + Jahr
Freizeit revue	?	vrouwen	1 miljoen	Hubert Burda Verlag
Brigitte	1954	vrouwen	750.000	Gruner + Jahr
Bunte	1954	roddel	736.000	Hubert Burda Verlag
Focus	1993	Nieuws	730.000	Hubert Burda Verlag
Tina	?	vrouwen	700.000	Bauer Verlag

Grote TV tijdschriften met een lagere verschijningsfrequentie van Bauer zijn het kwartaalblad TV movie (oplage 1,9 miljoen) en het 2wekelijks verschijnende tv14 (oplage 627.000. Het eveneens 2wekelijks verschijnende TV today is van TV Spielfilm Verlag (oplage 626.000). Hieronder volgt een lijst met grote gespecialiseerde tijdschriften.

Gespecialiseerde publiekstijdschriften
Naam	onderwerp	Frequentie	Oplage 2006	Uitgever
Essen und trinken	eten	maand	218.000	Gruner + Jahr
Fit for fun	lifestyle	maand	297.000	Burda
Playboy	erotiek	maand	317.000	Burda
Autobild	auto	week	601.000	Springer
Kicker	voetbal	2xp/m	235.000	Eigen beheer
Öko testmagzine	milieu	maand	180.000	Eigen beheer
Herz für Tiere	dieren	maand	124.000	Gong Verlag
Geo	wetenschap	maand	464.000	Gruner+ Jahr
P.M. magazine	wetenschap	maand	200.000	PM Gruppe
PC Welt	computer	maand	422.000	International data
Guter Rat	economie	maand	327.000	Burda
Bravo	Muziek/jeugd	week	619.000	Bauer
Eltern	ouderschap	maand	361.000	Gruner + Jahr