Klimaat en weer

Op Croatia staat een korte beschrijving met links van het klimaat van Kroatië. In Statistical Yearbook staat klimaatinfo onder geography (in 2012 op blz. 36) en het Kroatische KNMI (meteo.hr) heeft nog veel meer te bieden. De klimaatverschillen zijn erg groot in Kroatië, zeker voor een land dat nog geen 1,5x zo groot is als Nederland. Op Information is een kaartje te zien met de 3 klimaatgebieden in het land. In het groene gebied in het binnenland (55% van het oppervlak) overheerst een landklimaat, in het bergachtige blauwe gebied (14%) een Alpine klimaat en in het roze gebied langs de kust (31%) een mediterraan klimaat. In principe kan overal het heel jaar door neerslag vallen, maar de regio verschillen in hoeveelheden zijn enorm. De gemiddelde jaarhoeveelheid loopt uiteen van 600mm her en der langs de kust en in het uiterste oosten naar 3700mm op sommige berghellingen (NL tussen 600 en 900mm p/j). De verschillen in spreiding over de seizoenen zijn ook groot. In het groene gebied valt de meeste neerslag in lente en zomer, terwijl in het zuidelijke deel van de kustregio herfst en winter juist het regenseizoen vormen. In de zuidelijke kustregio vriest of sneeuwt het bijna nooit, terwijl in het winterhalfjaar sneeuw in de bergen en het binnenland een heel gewoon verschijnsel is. Ook het jaarlijkse aantal zonuren varieert nogal, van rond 1700 in bergachtig Kroatië naar 2700 langs de zuidelijke Adriatische kust.

Het gebied met een landklimaat ligt Slavonië en centraal Kroatië. Slavonië vormt het Kroatische deel van de Pannonische laagvlakte (m.n. bekend van Hongarije) en in centraal Kroatië ligt o.m. de hoofdstad Zagreb. Dit binnenland van Kroatië wordt in het noordwesten door hogere bergen afgeschermd van zee-invloeden. Men kent er een kort voorjaar, lange hete zomers, een maar langzaam afkoelende herfst met veel zon en herfstkleuren & gematigd koude winters (kouder naarmate verder naar het oosten). Hier zijn de temperatuur uitersten het grootst. De gemeten extremen zijn -35,5gr C op 3 febr. 1919 in Čakovec in het noorden bij het drielandenpunt met Slovenië en Hongarije en 42,4gr op 5 juli 1950 in Karlovac in het noorden van centraal Kroatië en dit zijn tevens records voor heel Kroatië. Het verschil tussen deze uitersten is groter dan in NL (78gr; NL -28,5 en 38,5; 67gr). De temperatuurverschillen tussen dag en nacht zijn hier groter dan langs de kust. Winternachten en ochtenden worden er vaak ervaren als erg koud en in januari/februari is in Zagreb een sneeuwdekje meer regel dan uitzondering. In het voorjaar is het ’s ochtends vaak nog fris en overdag lekker weer. In de zomer zijn de ochtenden nog wel aangenaam, maar kan het overdag heet tot broeierig worden en dan mag men hopen dat een onweersbui later verkoeling brengt. Het aantal dagen met een max. boven 30gr. C ligt hier in juli en aug. normaal gesproken rond 9 p/m. In de loop van de herfst worden avonden en ochtenden koeler en vochtiger. Het doorsnee aantal zonuren p/j loopt in het binnenland van west naar oost op van 1800 naar 2000 en de gebruikelijke neerslag hoeveelheid neemt af van 1000mm bij de Dinarische Alpen naar nog geen 600mm lokaal in het uiterste oosten (Servische grens). Het meeste valt hier tussen mei en augustus (veel uit onweersbuien) en in de late herfst. Wind is in deze regio niet dominant aanwezig. De voorkeursrichting is noordoost, gevolgd door zuidwest. In de tabel onderaan deze internet pagina zijn meer gedetailleerde weergegevens opgenomen voor Osijek in Slavonië en Zagreb in centraal Kroatië.

Het gebied in het noordwesten dat loopt van de oostkant van het schiereiland Istrië tot de regio ten noorden van Dalmatië tussen de Bosnische grens en de kust wordt gedomineerd door de Dinarische Alpen. Verder naar het zuiden toe richting Dalmatië verwijdert de bergketen zich geleidelijk van de kust. In dit bergachtige en relatief dunbevolkte deel van Kroatië (hoogte veelal tussen 800 en 1800m) overheerst een Alpine klimaat. Om te beginnen valt hier veel tot erg veel neerslag, tot 3500mm p/j op sommige toppen ten noordoosten van Istrië in de provincie Gorski Kotar. Het meeste valt in de winter (volop skimogelijkheden) en in mei. Mede vanwege mistige condities kent bergachtig Kroatië het minste aantal zonuren (1700 tot 1900 p/j). In Gorski Kotar is de lucht bijv. 70% van de tijd betrokken. Meer naar het zuiden kan het aantal zonuren echter nog best meevallen. In Zavižan op 1680m langs de noordelijke Adriatische kust komt het in juli/aug. op gemiddeld 9 p/d en in februari op bijna 4 p/d (meer dan in Zagreb). De winter voelt in de bergen het vaakst koud tot erg koud, in voorjaar en najaar voelt het dikwijls nogal kil aan en in de zomer is het vaak best lekker (zeker vergeleken met de rest van Kroatië). Op de middag kan het dan zelfs warm worden voor het gevoel. Al met al is dit echter het koudste deel van Kroatië. De in de tabel onderaan opgenomen weergegevens voor het bergstation Zavižan geven een indruk van een Alpine klimaat in Kroatië. Hier varieert het sneeuwdek van gemiddeld rond 1,2m in febr./maart naar 0cm in juli/aug. Het vormt zich veelal in okt./nov. en verdwijnt in mei/juni.

Langs de hele Kroatische kust (incl. de ruim 1200 eilanden) overheerst van Istrië via een smalle strook richting Dalmatië aan de voet van de bergen tot in Dalmatië zelf een warm zeeklimaat of mediterraan klimaat. Dit is het warmste en langs de kust het meest winderige deel van Kroatië. Onder de kenmerkende winden valt in de winter een harde koude valwind uit het noordoosten (de bura). Deze kan langs de hele kust voorkomen, het vaakst langs de noordkust. Ze steekt meestal plotseling op, kan voorkomen tot in Bosnië, in Kroatië snelheden bereiken van meer dan 200km p/u en in korte tijd poolcondities bewerkstelligen. Ook kent men voornamelijk in het winterhalfjaar een minder harde zachte zuidoosten wind die erg lang doorstaat (sirocco, regionaal bekend als jugo). Deze kan uitmonden in overstromingen door hoog zeewater en overvloedige regenval. Op zomer namiddagen steekt langs kust en eilanden vaak een verkoelende zeewind op. In mediterrane regio zijn de winters milder dan elders en dat geldt meer naarmate men verder naar het zuiden gaat. Wel valt er in de late herfst en winter veruit de meeste neerslag (bijna allemaal als regen). In de zomer valt er weinig (minder naarmate men verder naar het zuiden gaat) en daardoor valt de jaarsom mee. Dit geldt m.n. voor de eilanden in het midden van de Adriatische kuststrook. Deze behoren tot de droogste streken van Kroatië (p/j minder dan 700mm) en zijn überhaupt het zonnigst (meer dan 2700u zon) en warmst. Dagen met een max. boven 30gr. C komen hier in juli en aug. vaker voor dan dagen waarop de temp. onder deze tropische grens blijft en wie plaknachten verafschuwt moet hier dan beslist iets met airco huren. Ook binnenland en Dalmatische kust krijgen veel zon (2500-2700u). In de zomer brengt meer naar het zuiden de namiddagse zeewind vaker verkoeling. In de winter voelt het weer m.n. ’s morgens wel eens rillerig en koud aan (minder naarmate men verder naar het zuiden gaat), in lente en herfst is het vaak lekker en in de zomer voelt het ’s ochtends en ’s avonds doorgaans warm en ’s middags heet tot smoorheet, tenzij de zeewind of een onweersbui (in het noorden vaker dan in het zuiden) later verkoeling brengt. De in de tabel hierna opgenomen weergegevens voor Rijeka (noordkust bij Istrië) en Dubrovnik (zuidelijk Dalmatië) geven een indruk van het mediterrane klimaat in Kroatië. Dubrovnik krijgt best veel regen met 70 van de 106 neerslagdagen tussen november en april.

Via Travel Planner Europe, southkunnen van een flink aantal Kroatische weerstations gegevens worden opgehaald (gemiddelden via climate en climate robot; onder de geboden service onder geo valt een landkaartje) en meteo.hr biedt onder climate/ monthly values ook info (bijv. over temperatuurextremen). Het lijstje hieronder toont een aantal recente gemiddelden (2000-2008) voor weerstations binnen ieder van de 3 klimaatgebieden. Het betreft Osijek (OK, 90m boven zeeniveau) in Slavonië en de hoofdstad Zagreb (ZB, 107m) in centraal Kroatië (landklimaat), het bergstation Zavizan (ZN, 1600m) langs de noordelijke Adriatische kust (Alpine klimaat) en de mediterrane kuststations Rijeka (RA, 125m) in het noorden bij Istrië en Dubrovnik (DK, 165m) in het zuiden. Vorstdagen zijn etmalen waarop het kwik op enig moment onder 0 gr C komt, ijsdagen etmalen waarop het constant vriest, neerslagdagen etmalen waarop op enig moment neerslag valt en sneeuwdagen dagen waarop een sneeuwdek aanwezig is. Hoogste/ laagste temp verwijst naar de temperatuur in gr. C ooit gemeten.

Klimaatgegeven	OK	ZB	ZN	RA	DK
Max/min warmste maand	29/17	28/16	18/11	30/21	30/22
Max/min koudste maand	6/-2	5/-3	-2/-6	9/4	11/5
Neerslag p/j mm	597	738	1075	706	1338
Neerslagdagen p/j	128	129	145	127	106
Sneeuwdagen p/j	7	42	159	–	–
Vorstdagen p/j	73	79	139	13	4
IJsdagen p/j	15	16	74	1	0
Hoogste temp	40	40	28	40	37
Laagste temp	-27	-28	-29	-13	-7

Qua klimaatverandering lijkt in Kroatië de temperatuur op te lopen conform de globale verwarming (meteo.hr /climate/ annual reports). Onder de 10 warmste jaren sinds 1900 vielen er 4 tot 7 (afhankelijk van waar in Kroatië) tussen 2000 en 2010 en 2012 was het één na warmste jaar sinds het begin van de metingen. Na 1900 werd het ook langzaam aan droger met steeds meer misoogsten en bosbranden als gevolg. Tussen 1980 en 2010 waren extreme temperaturen (lees hitte) verantwoordelijk voor 98% van de 848 dodelijke slachtoffers (m.n. bejaarden die bezweken aan de hitte; natuurbrand 1,5%). Verder veroorzaakte droogte 49% van de economische schade (totaal $608 miljoen), extreme temperatuur 39% en natuurbrand 6% (Countries & RegionsCroatia). De meest rampzalige jaren waren 2003 (hitte, droogte, natuurbrand) en 2000 (idem + overstroming). De ernstigste droogte in 40 jaar van 2012, die ook gepaard ging met mislukte oogsten en natuurbranden, was nog niet meegeteld. Tussen 2000 en 2007 kwamen de Kroatische provincies tot €1,4 miljard aan oogstschade door extreem weer (m.n. droogte en overstroming door onwijs veel neerslag in korte tijd). Veel details zijn terug te vinden in een uitgebreid verslag van de VN (NC5). Het korte verslag onder Climate geeft de grote lijn weer. Voor Kroaten vormt één en ander een belangrijk punt van zorg omdat toerisme (rond 20% bbp en bijna 30% van de banen in 2008) en de landbouwsector (rond 5% bbp) relatief belangrijk zijn voor de economie. In 2008 zag 96% van de Kroaten klimaatverandering dan ook als serieus probleem.