Geografie en landschap

O.m. via Geography of Croatiais info te vinden over dit onderwerp. Kroatië bestaat voor 53,4% uit laagland, voor 25,6% uit heuvels (200-500m) en voor 21% uit bergen (500-1000m 17,1%, 1000-1500m 3,7%; hoger dan 1500m 0,15%: Topography). Het meeste laagland ligt in het noordelijke deel van Kroatië Slavonië. Dit gebied wordt in Kroatië min of meer begrensd door rivieren met hun dalen, in het oosten door de Donau langs de Servische grens, in het noorden door de Drau (Drava) en de Kupa (deels langs de Sloveense grens) en in het zuiden door de Sava (beide zijrivieren van de Donau). Het betreft hier een voortzetting van de Pannonische laagvlakte van Hongarije. Tussen Donau en Drau bevindt zich in het noordoosten het Kroatische deel van de Baranja vlakte met veel moeras (bijv. in het natuurgebied Kopački Rit) en in het zuidoosten de vruchtbare Syrmia vlakte. Het laagland wordt her en der (m.n. ten noorden van Zagreb en in het zuiden) onderbroken door heuvel of bergruggen, veelal tussen 300 en 1000m hoog, of krijtrotspartijen. Verder kent Slavonië een afwisselend landschap van vruchtbare valleien en heuvels met meren en rivieren, bossen, boom en wijngaarden, akkers en weiden. Het Adriatische schiereiland Istrië (Istria) dat grotendeels onder Kroatië valt, is ook vlak of glooiend. M.n. langs de rafelige kust, met bijv. de Limbaai die sterk aan een fjord doet denken (Limski), zijn veel met pijnbomen en eiken beboste heuvels van kalksteen. In vruchtbare gebieden langs de kust is de aarde vaak rood doordat er ijzeroer in de grond zit. Hier zijn veel wijngaarden en boomgaarden van olijven en vijgen. In valleien in het binnenland wordt o.m. graan en groente verbouwd. Aan de oostkant van Istrië ligt een 500 tot 1400m hoge kalkachtige bergrug (Čičarija en Učka).

Deze valt onder de Dinarische Alpen, de bergketen die vanaf de Sloveense grens door heel West Kroatië (incl. de smalle en lange kuststrook Dalmatië) loopt. Ze vormt de scheiding tussen rivieren die naar de Adriatische zee en via de Donau naar de Zwarte Zee stromen. Ten oosten van de Ćićarija bergrug op Istrië is Kroatië op zijn smalst (rond 20km van noord naar zuid). Hier ligt aan de Adriatische kust Rijeka, de 3e stad van het land. Vlak ten oosten van deze strook volgt weldra het gebied dat bekend staat als bergachtig Kroatië. Hieronder valt de gemiddeld 800m hoge bergketen van de provincie Gorski Kotar (met toppen rond 1500m) ten noordoosten van Rijeka en het berggebied ten zuiden van Rijeka tot aan Dalmatië (de regio Lika tussen de Adriatische zee en de Bosnische grens) met langs de kust de Velebit keten, ten oosten ervan een hoogvlakte en langs de Bosnische grens de Kapela keten die naar het noorden toe door Kroatië naar de Sloveense grens loopt. In bergachtig Kroatië zijn 5 van de 9 toppen boven 1500m te vinden, met de 1757m hoge Velebit als hoogste (List). Het Kroatische grondgebied bestaat voor ongeveer de helft uit Karst landschap, d.w.z. landschap dat gevormd is door de oplossing van kalk in water. Daardoor zijn er bijv. ondergrondse rivieren, zinkgaten en veel grotten (zo’n 7000). Daarvan zijn er 3 meer dan 1000m diep (49 meer dan 250m) en 2 meer dan 10km lang (List). Het meeste Karst is te vinden in de Dinarische Alpen, maar bijv. ook in Istrië, op de eilanden en in Dalmatië.

Istrië en de Adriatische kust met haar 1246 eilanden vormen een populaire toeristen bestemming. Ook de eilanden (waarvan nog geen 50 permanent bewoond: List) vallen merendeels onder laagland. In feite zijn ze vaak bergachtig en bebost met vooral coniferen en struikgewas, maar de meeste bergen zijn niet veel hoger zijn dan een paar honderd meter. Ook zijn hier wijngaarden en boomgaarden van olijven en zuidvruchten. Doordat de bergen van kalk zijn, is de kust erg rafelig (veel inhammen en grotten). Dalmatië bestaat net als de eilanden voor een groot deel uit glooiend “laagland” met coniferenbos en struikgewas en in valleien en rivierdalen akkers, gaarden en weiden. In de rivieren hier zijn veel stuwmeren en waterkrachtcentrales, maar ook prachtige natuurgebieden zoals het Krka park.De bergketen loopt in Dalmatië langs de Bosnische grens met veel natuurgebied met bijv. bergmeren en met de hoogste toppen van het land. Deze zijn de Dinara (1835m) en de Kamešnica (1809m) midden in de regio (Split-Dalmatia). Dicht bij de kust ligt hier een kleine afgescheiden bergrug, de Biokovo met o.m. de 1762m hoge Sveti Jure (St. Joris), qua hoogte de 3e berg van het land. Het zuidelijkste stuk van Dalmatië is maar enkele tientallen km breed en wordt in tweeën gesplitst door de 9km lange Bosnische landengte naar de havenstad Neum. Net ten noorden van deze landengte ligt de vruchtbare rivierdelta van de Neretva (met ook een natuurgebied) en ten zuiden ervan domineert de oude havenstad Dubrovnik.

Grondbedekking en soortenrijkdom

In 2006 was het grootste deel van het Kroatische oppervlak (46,8%, Land use) bedekt met bomen en heesters. Van het bos was 78% staatsbos en de rest privaat (Forestry). Productiebos is belangrijk voor de economie. Houtindustrie was goed voor 7% van de exportwaarde, 1,4% van het bbp en 33% van de industriële werkgelegenheid (Wood). Verder werd van het oppervlak 40,4% agrarisch gebruikt (incl. 7,8% voor permanente oogsten als fruit en druiven). In 2008 werd tweederde van de landbouwgrond ingenomen door akkers en moestuinen, 26% door weiland en 7% door gaarden (wijngaarden 3%, fruitbomen 3%, olijfbomen 1%; Croatian). Op 8,4% stond struikgewas & gras, binnenwater nam 1% in beslag en moeras 0,4%. De rest (3,1%) bestond uit kunstmatig oppervlak (79% woonbebouwing; 12,8%, transport, handel en industrie; 4,3% parken en sportvelden etc.; 3,9% stortplaatsen, mijnbouw etc.). Bos, struiken en graslanden waren het meest te vinden tussen de Adriatische kust en Bosnië en de meeste landbouwgrond lag in Slavonië. Het kunstmatig oppervlak is na 1990 het sterkst gegroeid. Ook is relatief veel bos veranderd in boom en wijngaard, maar al met al zijn de veranderingen gering.

In 2006 bestond nog 955km² van   het oppervlak uit mijnenvelden uit de   onafhankelijkheidsoorlog (1991-1995). Ze liggen rond de destijds door   Kroatische Serviërs uitgeroepen Republiek Krajina in het binnenland, vaak in bosrijke   grond. Men markeert de velden, maar het betreft erg langgerekte zones en overenthousiaste   paddenstoelenzoekers die in de regio boleten of sponszwammen zien kunnen toch   maar beter aan hun benen denken. Men verwacht dat in 2019 alles is geruimd.   Het Kroatische bedrijfsleven maakt   intussen van de nood een deugd door zich toe te leggen op mijnenveeg   machines (Ðuro Ðaković holdingEn; DOK-INGEn).

Begin 2013 kwam men tot 740.000ha officieel beschermd natuurgebied (8,4% van het totale oppervlak, 12% van het landoppervlak, 3% van het zeeoppervlak; Protected; voor 2003 kwam Earthtrends op een Europees gemiddelde van eveneens 8,4%, maar begin 2013 was deze site uit de lucht). Het beschermde oppervlak was in 2013 in Kroatië verdeeld over 435 gebieden. Het meeste viel onder de 11 natuurparken (4,4% van het totale oppervlak), gevolgd door 87 beschermde landschappen (1,4%), 8 nationale parken (1,1%) en 2 regioparken (1%). Via Protectedis info te vinden over afzonderlijke beschermde gebieden van Kroatië, m.n. over de natuurparken en nationale parken. Volgens NATURA komt in Kroatië 25.400 km² (44% van het oppervlak) in aanmerking voor Natura 2000 (EU 14%). Door ligging en natuur kent Kroatië een grote diversiteit aan ecosystemen en daardoor valt de soortenrijkdom onder de grootste binnen de EU. Er zijn 38.000 soorten geregistreerd (BIODIVERSITy, uitgave 2012), maar het werkelijke aantal wordt geschat tussen 50.000 en 100.000. De wet kent 1135 bedreigde soorten. De belangrijkste bedreigingen zijn verlies & achteruitgang van leefgebied en invasie van vreemde soorten zoals de aquariumplant Caulerpa taxifolia. Geregistreerd waren 5636 soorten hogere planten (223 bedreigd), 4500 paddenstoelen (314 bedreigd) en 1019 mossen (46). Onder de fauna vormen ongewervelde dieren de grootste soortencategorie (landdieren 15.000, waterdieren 7500). Hieronder vallen bijv. 820 grondkevers (136 bedreigd), bijna 700 dieren die onder de grond leven (27 bedreigd), 180 vlinders (11) en 71 libellen (18). Hoger op de evolutieladder kwam men tot 442 zeevissen (59), 152 zoetwatervissen (78), 20 amfibieën (7), 41 reptielen (15), 387 vogels (waarvan 233 broedvogels en 95 bedreigde soorten) en 101 zoogdieren (8 bedreigd). BIODIVERSITy bevat ook veel info over bedreigde soorten, habitats en huisdieren (blz. 19) van Kroatië. Veel genoemd wordt bijv. de olm, een blinde pigmentloze salamander die in grotten leeft. Verder zijn in de Kroatische natuur bijv. wolven, lynxen en beren (het land telt er zo’n 1000) relatief algemeen. Op European zijn actuele rode lijsten te vinden van bedreigde hogere planten en diersoorten in Europa. Wel mist hierbij nog info voor Kroatië. Veel info rond natuurbescherming was in Kroatië te vinden op de website van het ministerie van cultuur. Daarnaast was er een ministerie van milieu, ruimtelijke ordening en woningbouw dat in 2010 over een budget van rond €100 miljoen beschikte. Thans is er een apart milieu ministerie (Home) met een beleid dat sterk aangepast is aan de EU eisen.

ViaFauna by country is het nodige te vinden over de in het wild levende soorten en de eigen menagerie van landen. BIODIVERSITy bevat een hoofdstuk over de eigen kweek van Kroatië. Er vallen minstens 26 rassen onder, waarvan er maar liefst 9 als bedreigd worden beschouwd. Er staan 5 rashonden geregistreerd. De bekendste ervan is de Dalmatiër, tevens een nationaal symbool. Verder vallen de erg levendige Kroatische herder met een halflange zwarte vacht uit Slavonië, de Posavac pointer (een basset hond die op reuk jaagt uit de buurt van de Sava rivier) en de gladharige en de ruwharige Istrische hond (beide jachthonden) er onder. Van de Tornjak, een forse, waardig bewegende herdershond, berghond en buitenhond met een dikke vooral witte vacht met enkele donkere plekken die al in de middeleeuwen bekend was, is registratie onderweg en een 7e soort, de oud Kroatische windhond of Srt is min of meer weer teruggefokt. Deze hond moest in de Joegoslavische tijd worden afgemaakt omdat windhonden waren verboden (Dog breeds). In Preservationis info met plaatjes te vinden over Kroatische boerderijdieren. Aan paardachtigen staan 5 rassen geregistreerd. Daarvan gelden de Lippizaner, het Posavina paard en de Kroatische koudbloed als weinig tot niet bedreigd en het Medimurje paard (met 36 exemplaren) en de Primorje Dinarische ezel als ernstig bedreigd. Onder de bedreigde rassen vallen ook de 3 runderen, het Istrisch rund en het Slavonisch Podoliaanse rund (beide met lange hoorns) en het Buša dwergrund met korte hoorns. Onder de 11 schapenrassen geldt alleen het Ruda schaap van Dubrovnik met 400 exemplaren als ernstig bedreigd. Van het langharige Dalmatische Pramenka schaap lopen er daarentegen wel 200.000 rond zodat een lamskoteletje er nog wel af kan. Aan geitenrassen kent men een Kroatische witte en een dito gevlekte geit. De 2 varkens rassen, het krulharige gevlekte Turopolje varken uit de gelijknamige regio bij Zagreb (een erg oud ras) en het zwarte Slavonische varken gelden weer als ernstig bedreigd. Onder het pluimvee vallen de eveneens ernstig bedreigde kalkoen van Zagorje en het Kroatisch hoen (1000 exemplaren) onder de eigen kweek. De aarstengel duif (Archangel) is een prachtige Kroatische sierduif waar de Duitsers nogal gek op zijn.

Natuurlijke hulpbronnen en risico’s

Volgens http://www.preventionweb.net/english/ (countries) vormen voor Kroatië extreme temperatuur, aardbeving, overstroming, aardverschuiving, natuurbrand en droogte de belangrijkste natuurlijke risico’s. Tussen 1980 en 2010 telde men 18 natuurrampen (6 overstromingen, 5 natuurbranden, 4x hitte/kou; storm, aardbeving en droogte ieder 1 keer) met gemiddeld p/j 27 dodelijke en 174 niet dodelijke slachtoffers en een schade van $19,6 miljoen. Extreme temperaturen waren verantwoordelijk voor 98% van de 848 dodelijke slachtoffers in 30j (natuurbrand 1,5%). Bij 5386 slachtoffers die het konden navertellen was de volgorde overstroming 58%, aardbeving 37%, hitte/ kou 4% en natuurbrand 1% en bij de economische schade (totaal $608 miljoen) droogte 49%, extreme temperatuur 39% en natuurbrand 6%. De meest rampzalige jaren in de periode waren 2003 (hitte, droogte, natuurbrand) en 2000 (idem + overstroming). De ernstigste droogte in 40 jaar van 2012, die ook gepaard ging met mislukte oogsten en natuurbranden, was hier nog niet meegeteld. In 1667 is Dubrovnik verwoest door een enorme aardbeving en in 1880 eiste in Zagreb een aardbeving een aanzienlijke tol. Onder de delfstoffen/ natuurlijke hulpbronnen van Kroatië (The) vallen kalk, gips, gravel, mica, bentoniet (natriumklei, o.m. kattenbakvulsel en onderdeel van boorvloeistof voor tunnels), bauxiet, zout, natuurlijk asfalt, aardolie, wat steenkool en laagwaardig ijzererts, bos (hout, bosvruchten & paddenstoelen) en water (witte stroom, vis, toerisme, bronnenbaden, mineraalwater). Volgens World (kalk was hier niet in opgenomen) was Kroatië in 2010 op de Europese ranglijst terug te vinden met bentoniet (9 van 24 landen minder), gips (10 van 29 minder), ruwe olie (9 van 29 minder), aardgas (9 van 27 minder) en zout (8 van 27 minder). In 2001 kwam 66% (Economy) en in 2011 nog 45% van de eigen elektriciteitsproductie uit waterkracht (Statistical Yearbook).

Milieu

Bij de ecologische voetafdruk van Kroatië speelt mee dat de helft van de bevolking op 27% van het grondgebied woont (een kwart rond Zagreb op 6,6% van het oppervlak) en dat er langs de soms smalle kuststrook in de zomer concentraties van toeristen zijn hetgeen lokaal een bijdrage levert aan vervuiling van de Adriatische zee (2.5). Info over de stand van zaken op milieugebied is te vinden bij het Kroatisch milieuagentschap (Croatian), bijv. in het in 2012 verschenen The Environment. Tussen 1990 en 1995 nam m.n. door de onafhankelijkheidsoorlog (1991-1995) de milieuvervuiling sterk af. Daarna nam ze weer wat toe, maar zorg voor het milieu raakte in een stroomversnelling via het komende Eu lidmaatschap. Tussen 2004 en 2008 stegen het aantal meetpunten van watervervuiling en het aantal zuiveringsinstallaties bijv. beide met 20% en het milieuagentschap constateerde 15% minder gevallen van vervuiling van de zee dan tussen 1997 en 2005 (echter wel een periode van 8 jaar). Een groot probleem vormt illegale vuilstort. Tussen 2005 en 2008 werden 62 legale en 462 illegale stortplaatsen opgeschoond. In 2008 was 80% van de bevolking aangesloten op publiek drinkwater, maar nog maar 44% op de riolering en Septic tanks worden in Kroatië erg veel gebruikt. De luchtvervuiling neemt de laatste tijd flink af, bijv. door het gebruik van loodvrije benzine en invoering van zwavelvrije brandstof. In 2009 was CO2 met een bijdrage van 75,5% het belangrijkste broeikasgas (methaan 12%, stikstofoxide 11%) en de energiesector leverde met 74,5% de grootste bijdrage (landbouw 11,5%, industrie 10,3%, afvalsector 3,5%). Tussen 1990 en 2009 zakte de uitstoot met 9% (Centralized). Daarmee voldoet men aan de Kyoto doelstellingen. Voor 2008 t/m 2012 werd binnen het Kyoto protocol een afname van 5% afgesproken (voor de meeste Eu landen -8%).

Op de EPI 2012 (http://epi.yale.edu/); die milieuprestaties van 132 landen rangschikt op 25 indicatoren op de 5 beleidsterreinen lucht en water vervuiling, biodiversiteit & leefmilieu, natuurlijke hulpbronnen en klimaat verandering; stond Kroatië 14e onder 28 EU landen. Op de wereldranglijst viel men met plek 20 onder de sterke presteerders (bij gezondheid van het milieu: belasting door ziekte 26e, door water 41e, door luchtkwaliteit 69e; bij vitaliteit van ecosystemen: water 25e, bos 27, biodiversiteit & habitat 40, landbouw 53, visserij 61, luchtkwaliteit 67). Qua vooruitgang in 10 jaar stond men 74e op de wereldranglijst (20e van de EU). In de periode was er m.n. vooruitgang geboekt op biodiversiteit & habitat en op visserij (viskwekerijen) en m.n. achteruitgang bij effecten van watervoorraden op ecosystemen. Tussen 2008 en 2010 lagen de milieu-uitgaven van de overheid flink onder de Eu normaal maar ze stegen wel sterk; van 0,24 naar 0,53% van het bbp volgens Statistical Yearbook (EU van 0,8 naar 0,9% bbp). In geld betrof het in 2008 €290 miljoen en in 2010 €640m. Eurostat kwam voor 2009 echter op slechts 0,02% van het bbp of €2,40 per inwoner bij de overheidsuitgaven (veruit laagste EU, EU27 0,69% bbp en €162 pp), maar voor milieu-uitgaven van de industrie kwam men voor Kroatië toen boven de EU normaal (0,85% bbp en €86 pp, EU 0,43% bbp en €101 pp). Buiten dat krijgt men veel geld van o.m. Eu en wereldbank (Croatia) voor milieuverbetering. Dat is ook wel nodig, want men verwacht t/m 2023 alleen al €12,6 miljard nodig te hebben om watervoorziening en huishouding op EU niveau te krijgen. Tussen 2008 en 2015 is rond €140miljoen beschikbaar voor een schonere Adriatische kust, €115m voor verbetering van de binnenwater kwaliteit (incl. zuivering) en €16m voor bestrijding van gevolgen van landbouwgif (Country Program).

Het deel van alle gebruikte elektriciteit uit hernieuwbare bron varieert in Kroatië nogal doordat er veel uit waterkracht komt (variabele neerslag), maar het is altijd groter dan in Nederland en België en hoger dan het EU27 gemiddelde (in 2010 45%, EU toen 19,9%, NL 9,3%; BE 6,8%; Statistics). Van de energie consumptie was 14,6% van duurzame oorsprong (doel 2020: 20%, EU27 12,5%; doel 20%; NL 3,8% en 14%). Van de eigen productie kwam in 2010 relatief veel uit aardgas (53%, EU 19%), hernieuwbare bron (29 om 20%) en aardolie (18 om 9%) en niks uit steen/ bruinkool (0 om 20%) en kernenergie (0 om 28%). De duurzame bronnen waren m.n. waterkracht (59%) en biomassa & recycling (40%). In 2010 werd 52,2% van de energie ingevoerd (m.n. olie & kolen, EU 52,6%, NL 36,5%, BE 74%). In 2010 ging van alle energie relatief veel naar vervoer (33 om 30%), dienstensector (17 om 13%) en landbouw (3 om 2,2%); een doorsnee deel naar huishoudens (25 om 26%) en relatief weinig naar de industrie (22 om 26%). Het energieverbruik zakte in 2009 naar EU maatstaf niet al te sterk (-4 om -5%) en het bleef in 2010 vrijwel gelijk (EU: gemiddeld 3% hoger).

In 2011 was het segment Kroaten dat in hunwoonomgeving misdaad & vandalisme ervoer het kleinst naar EU maatstaf (3,4 om 14%) en ook bij vervuiling en andere milieuproblemen (7,3 om 14,8%) en bij herrie (11 om 21%) lag het flink onder de EU normaal. Kroaten scoren naar EU maatstaf gemiddeld op milieuwaarden. Het volksdeel dat het doorgeven van een gezond milieu aan de volgende generatie erg belangrijk vond lag begin 2005 iets boven de EU25 normaal (83%; bron Eurobarometer 225 wave 63.1). Verder vond 13% (EU 18%) het gewoon belangrijk en 2% vond het onbelangrijk (EU 1%). Ook het deel dat de stelling onderschreef dat we de plicht hebben de natuur te beschermen, zelfs als dat beperking van de menselijke vooruitgang zou inhouden lag met 87% vrijwel op de EU standaard (89%). Het segment dat vond dat we de natuur mogen exploiteren ten bate van het menselijk welzijn was aan de grote kant (50 om 43%, NL 56%) en het deel dat inschatte dat zulks in het kader van de menselijke vooruitgang wellicht onvermijdelijk is was relatief groot (64%; EU 505). Najaar 2011 rekende ook naar EU maatstaf slechts een klein segment milieubescherming tot de 2 grootste punten van zorg voor het land of voor zichzelf (land 1%, EU27 3%, BE 3%, NL 4%; zelf 3%, EU 4%, BE 6%, NL 7%). Ook energie scoorde toen als zodanig relatief laag (land 0%; EU 3%; zelf 2 om 6%; 76, data, QA6,7). Voorjaar 2012 was dit segment voor het land ook verwaarloosbaar klein (milieu, klimaat & energie: land 0%, EU 4%, NL 4%, BE 5%; zelf: 3 om 5 om 9 om 12%; QA7/8; onder de veel gedeelde punten van zorg vielen in 2011/12 in Kroatië bijv. werkloosheid, economie, inflatie en criminaliteit).