Locatie en naam

Kroatië (Hrvatska in de landstaal Kroatisch; hoofd­stad Zagreb; 42.23-46.33 gr NB, 13.30-19.27 OL; 4,39 miljoen inwoners, 76km² per 1/1-2012) ligt in Centraal of Zuidoost-Europa in het noordwesten van het Balkan schiereiland aan de Adriatische zee ten zuiden van Slovenië en Hongarije en ten westen van Servië en Bosnië Herzegovina (Geography). Het land beschikt over 2375km landsgrens en maar liefst 5835km kustlijn, waarvan 1777km aan de vaste wal (in vogelvlucht 526km) en 4058km rond 1246 eilanden en eilandjes in de Adriatische zee. De kust van Kroatië is de meest rafelige in het Middellandse Zeegebied. Het boemerangvormige land deelt met de wijzers van de klok mee achtereenvolgens aan landsgrens 668km met Slovenië in het noordwesten, 356km met Hongarije in het noorden (veelal langs de Drava rivier), 318km met Servië in het oosten (grotendeels gevormd door de Donau), 1011 km met Bosnië en Herzegovina in het zuiden en oosten en 23km met Montenegro in het uiterste zuiden. Het grondgebied van Kroatië beslaat 56.600km², iets meer dan Nederland en Vlaanderen samen. Het land kent een breed gedeelte in het noorden dat van het Adriatische schiereiland Istrië in het westen naar de oostgrens met Servië loopt (afstand rond 500 km). Dit gedeelte meet (afgezien van een versmalling van 20km net voorbij Istrië) van noord naar zuid 70 tot 160km. Het wordt in het zuiden begrensd door Bosnië Herzegovina en heet in het oosten Slavonië en in het midden centraal Kroatië. Rond 90 km uit de kust buigt de grens met Bosnië Herzegovina naar het zuiden af. Dit resulteert in een kuststrook die van noord naar zuid ruim 350 km meet en zich van west naar oost versmalt van 90 naar zo’n 20km. Door deze strook lopen de Dinarische Alpen die in het noorden iets verder uit de kust liggen. De kuststrook bestaat grotendeels uit Dalmatië en de Dalmatische kust met haar vele eilanden is in de toeristenindustrie een begrip.

Kroatië kent langs de kust de internationaal afgesproken territoriale zone van 12 mijl. Daarbuiten hanteert men nog een ecologische en visserij zone die ongeveer tot het midden van de Adriatische zee loopt (ZERP: Ecological). Kroatië kreeg in 1991 na het uiteenvallen van Joegoslavië een territoriaal conflict over het verloop van de zeegrens door de baai van Piran bij Istrië rond de vrije toegang voor Slovenië tot de internationale wateren. Daarom blokkeerde Slovenië in 2008 de onderhandelingen over Eu toetreding van Kroatië. In 2011 stemden beide landen toe in internationale arbitrage die na de EU toetreding van Kroatië zijn beslag zal krijgen. Ook is er onenigheid met Slovenië over het verloop van de grens bij de Sveta Gera berg en langs 2 rivieren (i.e. de Dragonja op Istrië en de meanderende Mura niet ver van Hongarije; Croatia–Slovenia). Met Servië is er een soortgelijk conflict rond 2 eilandjes in de Donau.

De naam van het land in het Engels, Croatia, stamt van het Middeleeuws Latijnse Croātia in een inscriptie op steen waarin voor het eerst officieel melding wordt gemaakt van een hertog van Kroatië. Deze heette Branimir en stierf in 892 (name). Dit Croātia is op zijn beurt een afgeleide van het oud kerkslavische Hvrat (landsnaam Hrvatska; volksnaam Hrvatski). Over de oorsprong van deze volksaanduiding bestaan 2 theorieën. In de ene wordt de term gekoppeld aan de Perzische streekaanduiding Haravat, de inheemse naam voor de regio Arachosië in het zuiden van het Afghanistan van nu. De Kroatische taal en cultuur kent ook nu nog oud Perzische elementen en er zijn ook wel aanwijzingen dat Slavische volken oorspronkelijk Perzische invloeden kenden. Toen Kroatië onderdeel was van voormalig Joegoslavië was deze theorie niet erg geliefd bij de autoriteiten. Hier legde men liever de koppeling met het Oerslavische xarwāt en er is ook wel gedacht aan het oud Germaanse C(h)rovati, Xrōbátoi ofHrváti voor “krijger in hoornen kleding”. .  

Kroatië is in oppervlak het 19e (NL 23e) en naar   bevolking het 21e EU land (NL 8e). Agram, het latere Zagreb, was hoofdstad   van het koninkrijk Kroatië & Slavonië dat tussen 1868 en 1918 bestond als   autonoom Hongaars rijksdeel binnen de Donaumonarchie Oostenrijk-Hongarije.   Istrië en Dalmatië vielen destijds onder Oostenrijk. In 1945 werd Zagreb eventjes   hoofdstad van Kroatië en deze positie kreeg het terug toen Joegoslavië rond   1991 uit elkaar viel.

 

Historische en administratieve indeling

Van de middeleeuwen tot 1922 was het grondgebied van het huidige Kroatië verdeeld in provincies (Counties). In 1918 ging het land als onderdeel van een staat van Slovenen, Serviërs en Kroaten al op in het koninkrijk Joegoslavië. Dat verdeelde haar grondgebied in 1922 op Slavische wijze in oblasten die weer werden onderverdeeld in districten of rayons. Gewoontegetrouw werden de oblasten vernoemd naar hun bestuurlijke centrum. In 1929 werden de 33 oblasten vervangen door 9 banovinas (waarvan 2 in het Kroatië van nu) en deze bleven tot 1941 bestaan. In 1943 stelde tijdens de Duitse bezetting het verzet de Federale republiek Joegoslavië in die onder verzetsleider Tito een socialistische volksrepubliek werd. Als onderdeel van de federatie telde Kroatië toen slechts een 100tal gemeenten. Na het uiteenvallen van Joegoslavië en de hernieuwde onafhankelijkheid werden er 20 provincies (županije) gesticht, incl. de provincie Zagreb. Daarnaast kreeg Zagreb zelf een aparte stadstatus op provincieniveau. De provincies zijn bijna allemaal vernoemd naar hun hoofdstad. Ze kennen een op basis van politieke partijen gekozen assemblee (skupština, partijen mogen zelf bepalen wie ze er in zetten) en hun dagelijks bestuur staat onder leiding van een prefect (župan, bij de stad Zagreb de burgemeester). Provincies krijgen geld van de overheid en uit eigen belastingen en bedrijven en kunnen bevoegdheden hebben op veel gebieden, bijv. op het vlak van onderwijs buiten hoger onderwijs, zorg & sociale voorzieningen, landbouw; mijnbouw, bouw & industrie en infrastructuur voor wegtransport Deze kunnen ze delen met rijk en gemeenten. In 2003 is er een provinciebond ingesteld voor de onderlinge afstemming. In 2006 zijn de provinciegrenzen voor het laatst veranderd. De provincies telden toen 127 steden (gradova) en 429 gemeenten (općine) en dat was in 2011 nog zo. Een plaats kan (speciale uitzonderingen voorbehouden) stad (grad) worden als deze meer dan 10.000 inwoners telt of het administratieve centrum is van een provincie. Gemeenten tellen vaak meerdere nederzettingen (naselje), de kleinste administratieve eenheid.

Nationale symbolen

Via National symbols by nationis het nodige te vinden over nationale symbolen. In wapen en vlag van Kroatië valt in de eerste plaats het roodwitte schaakbordpatroon op met 13 rode en 12 witte velden (šahovnica). Dit schaakbord in het landswapen (Coat) stamt uit de tijd van het Heilige Roomse Rijk. Volgens overlevering zou het al gevoerd zijn door koning Stjepan Držislavdie tussen 969 en 997 koning van Kroatië was. Ook valken op een stenen bord uit de tijd van Peter Krešimir IV de Grote van Kroatië (koning van 1058-1075) droegen iets op hun vleugels dat er op leek.Het schaakbord patroon stond in 1499 op een toren in Innsbruck voor het eerst afgebeeld als wapen van Kroatië dat was toegekend door kiezer Maximiliaan van Oostenrijk. In 1525 werd het gebruikt op een eremedaille en 2 jaar later verscheen het op een handvest dat melding maakte van de verkiezing ven keizer Ferdinand I tot koning van Kroatië. Daarna bleef het in gebruik in wapenschilden uit Slavonië en Dalmatië. Slavische volken gebruikten soms kleuren om windstreken aan te duiden en er is wel geopperd dat het rood afstamt van de historische termen rood (oost) Kroatië voor m.n. Dalmatië en wit (west) Kroatië voor een streek in de buurt van Beieren. Dat blijft echter speculatief. Wel werd in 1848 het schaakbord patroon het officieuze wapen van het koninkrijk Kroatië binnen het Habsburgse rijk. Vanaf 1868 promoveerde het tot officieel wapen van het koninkrijk Kroatië & Slavonië. In 1919 keerde het terug als symbool voor Kroatië in het wapen van het koninkrijk Joegoslavië en daarna in dat van de volksrepubliek Joegoslavië.

Na het uiteenvallen van Joegoslavië gebruikte grafisch kunstenaar Miroslav Šutej (1936-2005) het als basis voor een door hem ontworpen landswapen en dat werd op 21 dec. 1990 bij wet aangenomen. In zijn wapen is het schaakbord aan de bovenkant bekroond met 5 wapenschildjes van historische regio waar Kroatië uit voortkwam; respectievelijk van links naar rechts het oudst bekende Kroatische wapen (een gouden 6puntige Morgenster boven een zilveren maan op blauw schild, Kroatië bestond toen uit Zagreb e.o.), Ragusa in zuid Dalmatië (Dubrovnik e.o.; 2 horizontale rode balken op donker blauw), Dalmatië (3 gekroonde gouden luipaardjes op lichtblauw), Istrië (een gouden geit met rode hoeven en hoorns op donkerblauw) en Slavonië (een rennende marter op rood geflankeerd door 2 zilveren balken op blauw met bovenin een 6puntige gouden ster). Nu heet de landelijke munteenheid Kuna (Kroatisch voor marter; Croatian) en dat verwijst er naar dat in de Romeinse tijd in Slavonië martervelletjes als betalingsmiddel dienden.

Sinds 1848 maakt Kroatië in zijn nationale dundoek (Flag) net als de meeste Slavische landen, gebruik van de pan-Slavische kleurencombinatie rood wit en blauw. Deze combi werd in eind 17e eeuw voor het eerst gebruikt in een Russische vlag en ze zou via tsaar Peter de Grote mede afgeleid zijn van de vlag van Nederland (Rusland). Zo kon het gebeuren dat het koninkrijk Kroatië & Slavonië binnen de Oostenrijks Hongaarse dubbelmonarchie, dat tussen 1867 en 1918 bestond, een vlag voerde die vrijwel identiek is aan de Nederlandse driekleur. Dit was echter geen probleem omdat Kroatië niet officieel onafhankelijk was. Op prentbriefkaarten uit deze tijd stond de vlag al vaak in combinatie met het wapen en in latere vlaggen kwam het wapen in het midden te staan als onderscheidend kenmerk voor Kroatië. Na 1918 werd Kroatië alras onderdeel van Joegoslavië. Dit duurde (met enkele korte intermezzo’s) tot 1990 en ook toen ontsteeg de vlag (voor zover aanwezig) qua officiële status niet het niveau van een doorsnee provincievlag (wel voelden veel Kroaten dat anders).

Als onderdeel van het koninkrijk Joegoslavië kende Kroatië tussen 1939 en 1941 een rood wit blauwe driekleur met een dambordje in het midden van de witte baan. Deze is nu als onofficiële vlag bijv. veel te zien bij sportwedstrijden. Als deelrepubliek van socialistisch Joegoslavië voerde het land het grootste deel van de tijd een vlag met in het midden een ster met een gouden randje (List). Vanuit het voorafgaande zal het geen verbazing wekken dat na het uiteenvallen van Joegoslavië het dambord in de vlag terugkeerde, deze keer als onderdeel van het wapen. Deze landsvlag met wapen kent een lengte breedteverhouding van 1 op 2. Ze is, net als het wapen, ontworpen door Miroslav Šutej en werd op 21 dec. 1990 officieel. Daarnaast zijn er 2 varianten in gebruik in een verhouding 2 op 3, te weten een handels & dienstvlag ter zee en een marinevlag. De laatste heeft aan weerskanten van het wapen een gouden anker. In Flag zijn daarnaast de standaard van de president en een andere vlootvlag te zien en via de tekst zijn betekenissen te vinden die door nationalisten aan de kleuren van het dundoek zijn gegeven. Bij de Kroatische onafhankelijkheidsoorlog tijdens het uiteenvallen van Joegoslavië (Croatian) had de lang niet frisse ultrarechtse nationalistische beweging van Kroatië nogal veel in de melk te brokkelen (far right, zie ook onder geschiedenis).

Op Croatia kan een gezongen versie (met tekst in de landstaal) worden beluisterd van het Kroatische volkslied “Lijepa naša domovino” (ons mooie thuisland, waarbij de Nederlandstalige zich moet realiseren dat de Kroatische taal de lange ij niet kent). Daarin worden de unieke inspirerende kwaliteiten van landschap & natuur naast de moed & vaderlandsliefde der voorouders ten tonele worden gevoerd. De oorspronkelijke versie telde 15 coupletten, maar tegenwoordig houdt men het veelal op 4. De korte titel van de nationale hymne “Lijepa naša” (Ons mooie) geldt tevens als koosnaam voor het land. De originele tekst is in 1835 geschreven door Antun Mihanović en deze kwam aanvankelijk uit onder de titel “Horvatska domovina” (Kroatische thuisland). In 1848 is ze op muziek gezet door de Serviër Josip Runjanin. Tussen 1918 en 1941 werden gedeelten er uit opgenomen in het volkslied van het koninkrijk Joegoslavië en in november 1935 werd er in Zelenjak een 12m hoge obelisk aan gewijd. Ondanks het slechte weer waren er bij de onthulling 20.000 mensen aanwezig. Tijdens de oorlog diende de hymne als volkslied in onafhankelijk Kroatië, de vazalstaat van de Duitse nazi’s. Op de schrikkeldag van 1972 kreeg ze binnen socialistisch Joegoslavië officieel de status van Kroatisch volkslied en op 21 december 1990 volgde de officiële status als volkslied van de republiek Kroatië van nu. Sinds 2002 gelden 25 juni (staatsdag) en 8 oktober (onafhankelijkheidsdag) als nationale feestdagen omdat deze data in 1991 markeringspunten waren in het verbreken van de banden met Joegoslavië (Public).

Via National symbolsen National emblem zijn veel nationale symbolen van landen te achterhalen. De patroonheilige van Kroatië is St. Jozef, de partner van de Heilige Maagd Maria. Onder de nationale dieren van het land valt de Dalmatische hond (ook bekend als Dalmatiër). Vermoedt wordt dat deze afkomstig is uit de gelijknamige kuststreek en feit is dat de internationale kynologenclub al in 1792 Dalmatië erkende als streek van herkomst. De naam van het ras is afgeleid van het Romeinse dalmatica voor hermelijnen koningsmantel. Het betreft een lieve volgzame hond met een serieus risico van doofheid (wat meer dan eens is verward met eigenzinnigheid). Ook de marter geldt als nationaal symbool, m.n. van de regio Slavonië. Kroatische plantsymbolen zijn de Slavonische zomereik (in vaten ervan worden vaak erg lekkere Kroatische of Italiaanse wijnen bewaard) en de inheemse en beschermde prachtige Iris Croatica (een dieppaarse lis). Onder de niet levende objecten (Symbols) geldt het schaakbord (šahovnica) in wapen en vlag als officieel en Kroatisch vlechtwerk uit 3 linten als officieus nationaal symbool (pleter; troplet, er is ook een onderscheiding naar vernoemd). Onder de laatste categorie vallen verder een eigen variant van het glagolitisch schrift, het oudste schrift van de Slavische talen (de z.g. vierkante variant) en van het cyrillische schrift. Ook wordt de grootste bergketen van Kroatië Velebit ertoe gerekend. Deze is beroemd vanwege haar feeën, met de goedaardige Velebitska vila (de Velebit fee) als bekendste. Over deze fee bestaan binnen de Kroatische folklore veel verhalen en liedjes.