Godsdienstige samenstelling bevolking

De tabel hierna toont de godsdienstige samenstelling van de Kroatische bevolking in % op basis van de volkstellingen van 2001 en 2011 (4. POPULATION) met onder +/- de toe/afname in %. Antwoorden op de vraag naar religie was niet verplicht. In 2001 wilde bijna 3% en in 2011 ruim 2% de vraag niet invullen (categorie “geen opgave”).

Religie in %	2001	2011	+/-
Rooms	88,0	86,3	-2
Orthodox	4,42	4,44	+0,5
Protestant	0,27	0,34	+26
Overig christelijk	0,24	0,30	+25
Moslim	1,28	1,47	+15
Joods	0,01	0,01	+8
Oosterse religie	0,02	0,06	+163
Andere religie/ beweging	0,01	0,06	+293
Agnost/ sceptisch	0,03	0,76	+2000
Geen/   atheïst	2,22	3,81	+62
Geen opgave	2,95	2,17	-40
Onbekend	0,58	0,29	-52

De grootste veranderingen zijn dat het aandeel roomsen zakte met 2% (met 206.000 zielen van 3,9 naar 3,7 miljoen), m.n. ten gunste van niet gelovigen, niet orthodoxe christenen en niet christelijke religies (agnost/ atheïst etc. van 2,25 naar 4,57%, in zielen van 100.000 naar 196.000, protestant/ overig christelijk van 0,51 naar 0,64%, van 22.300 naar 27.700; Oosters/ overig van 0,03 naar 0,12%; van 1500 naar 5100). Naar etniciteit (“4.) geeft de tabel hierna voor 2011 voor de 6 grootste groepen de belangrijkste identificaties weer. Het betreft hier op een bevolking van 4,28 miljoen 3,87m Kroaten (HRvatski), 187.000 Serviërs, 31.500 Bosniërs, 17.800 Italianen, 17.500 Albanezen en (officieel) 17.000 Roma (feitelijk veel meer). De grootste denominaties zijn vet gemarkeerd en de verdeling laat aan duidelijkheid weinig te wensen over.

Religie in % in 2011	HR	Serv	Bos	Ita	Alb	Rom
Rooms	92,3	1,3	1	85	41	49
Orthodox	0,4	85,5	1	–	–	14
Anderszins christelijk	0,5	0,6	1	0,5	–	1,5
Moslim	0,2	–	88	–	55	29
Oosters & alternatief	0,1	0,1	–	0,3	–	0,8
Agnost/   atheïst	4,0	10,5	6	10,5	4	1,7
Geen opgave/ onbekend	1,9	2,1	3	4,2	–	3,7

Voorchristelijke natuurreligie

De moderne Kroaten hebben genetisch de sterkste verwantschap met centraal en oost Europa (Origin) en dat klopt met Slavische wortels. Slavische stammen koloniseerden het gebied echter pas vanaf de 7e eeuw en de kustregio werd in de Grieks Romeinse tijd al bewoond door de Illyrische stam der Dalmatiërs (Dalmatae) die, als ze al geen Kelten waren, in ieder geval onderhevig waren aan Keltische invloeden. Met dit trotse, patriarchale, masculiene, strijdbare en erg bijgelovige nomadische herdersvolk hadden de Romeinen heel wat te stellen (al hielden ze er ook een cavalerie detachement van Dalmatiërs op na). De Dalmatiërs lieten grafheuvels boordevol wapens na. In hun pantheon waren de hoofdgoden de herder & woudgod VIDASUS(vaak afgebeeld met hoorntjes) met zijn eega Thana (een jachtgodin) en oorlogsgod Armatus. Buiten dat waren in hun beleving alle natuurfenomenen machten waar ernstig rekening mee moest worden gehouden. Zo geloofden ze in een boosaardige hemeldraak die zon en maan kon verslinden (eclipsen) en deed onder hen de overtuiging de ronde dat een blik op het gesternte voorwaar de dood kon betekenen. Onder de Illyrische natuurgoden valt bijv. ook Boria waar de ijskoud bulderende buralandwind naar is vernoemd die binnen de kortste keren poolcondities kan bewerkstelligen. Dalmatiërs kozen op den duur tevens het ruime sop en ze werden als zeevarend volk bekende handelaars en beruchte piraten.

De 19e eeuwse Illyrische beweging, die de stammen en hun religie romantiseerde, speelde een belangrijke rol in de totstandkoming van een Kroatisch nationaal besef. De nationalistische beweging uit die tijd greep op vergelijkbare wijze terug op de Slavische erfenis (waaronder uiteraard hun voorchristelijke religie). Slavische stammen kenden meer landbouw dan de Illyriërs en waren daardoor door de bank genomen wat minder vindingrijk en ondernemend en wat meer feminien en vreedzaam. Oorspronkelijk kenden ze een heersende kaste met Perzische invloeden (Alans) en de Kroaten onder hen zijn vermoedelijk vanuit de regio zuid Polen/ Oekraïne in Kroatië terecht gekomen (Croats). Kort na hun komst liet hun elite zich alras kerstenen. De boeren volgden weldra, maar voor alle groepen gold toch wel dat de eigen oorspronkelijke natuurreligie reeds voorzag in beschermende goden & geesten en in rituelen voor het dagelijks leven terwijl het christendom een perspectief bood op een leven na de dood (pagan). Deels doordat de kerk één en ander incorporeerde (bijv. door vervanging van seizoensfeesten door kerst en Pasen en van heidense goden door christelijke heiligen) konden overblijfselen van voorchristelijke gebruiken en rituelen overleven in folklore en mythologie. In Famous en via Croatian folklore zijn voorbeelden te vinden. Eén en ander vormt tot op de dag van vandaag een belangrijke inspiratiebron in kunst, literatuur en popmuziek (m.n. metal). Slavic(m.n. de Kroatische pagina: Hrvatski) biedt hier info over, alsmede over de opkomst van neopaganistische groepjes. Deze zijn vaker soft links feministisch dan neonaziachtig georiënteerd en houden o.m. op geromantiseerde wijze een Slavisch pantheon in ere. Aan de Slaven wordt zowel meergodendom als monotheïsme toegeschreven, waarbij in het laatste geval wordt gedacht aan de god Perun die het onweer schiep en overeenkomsten heeft met de Scandinavische godheid Thor. Als tegenspeler geldt Veles, god van de onderwereld en van muzikanten, herders en veehouders. Hij stal steeds bezittingen van Perun en creëerde chaos. Neopaganisten gebruiken vaak het boek van Veles als heilige tekst, maar dit is wellicht een vervalsing.

Kroatische godsdienstgeschiedenis

De Zuidslavische Kroaten en Slovenen vallen met de West Slavische Polen, Slowaken en Tsjechen onder de Slavische volken die het roomse geloof omarmden. De Byzantijnse keizer Heraclius (regeerperiode 610-641) steunde uit politieke motieven actief de roomse missie naar het Kroatië van nu. Tussen 640 en 642 had een Dalmatiër het tot paus gebracht (Croats). Deze stond in een goed blaadje bij Kroatische stamhoofden en zijn afgezant Maarten, een Benedictijner monnik, reisde af naar Dalmatië en Istrië om gevangenen en relikwieën los te kopen. Hij wordt In Kroatië beschouwd als pionier van de missie. Nadien kwamen er in het land diverse Benedictijner kloosters. Opmerkelijk was dat de Kroaten hun missen niet in het Latijn hoefden op te dragen. Dat mocht in het Slavisch met gebruik van het glagolitische alfabet, hetgeen de kerstening van het volk aanzienlijk bespoedigde. Ze was kort na 800 voltooid. De paus erkende in 879 een eerste Kroatische hertog en in 925 kreeg de regionale heerser van Rome de status van koning. Nadat de eerste Kroatische dynastie eindigde via de unie met Hongarije (1102, History) en Venetië later het stokje langs de kust overnam kwamen er achtereenvolgens kloosters bij van Franciscanen, Dominicanen en Jezuïeten. Nog in 1248 werd het gebruik van Slavisch door de paus gesanctioneerd en gebruik van Latijn is in de Kroatische kerk nooit verplicht geweest. In de Ottomaanse tijd (tussen de 15e en 19e eeuw) vielen grote delen van Slavonië en het Kroatische bergland voor kortere of langere tijd in handen van de Turken. Door de Ottomanen werden na gewonnen veldslagen nogal eens roomse kerken vernield of omgebouwd tot moskeeën en geestelijken vermoord. De Franciscanen konden zich echter goed handhaven in de bezette regio. Het millet systeem binnen de islam verleende anders gelovigen veel autonomie in persoonlijke zaken zodra ze de suprematie van de islam erkennen, al mochten ze geen overheidsfuncties bekleden. Wel werden getalenteerde kinderen uit tot de Islam bekeerde gezinnen gehaald om opgeleid te worden tot regionale commandant of bestuurder (Devşirme). In grensgebieden met Ottomaanse regio werden door de Habsburgse heersers bufferzones ingesteld (Military). Wie zich vestigde was levenslang dienstplichtig in ruil voor grond, belastingvrijstelling en godsdienstvrijheid. Naast roomse groepen (Kroaten die er deels al woonden, Hongaren en Duitsers) gingen hier orthodoxe kolonisten (Serviërs en wat Roemenen) op in en in 1846 was van de 1,2 miljoen inwoners de helft orthodox. Serviërs gingen vaak bij elkaar wonen en zo ontstonden Servische enclaves op Kroatisch grondgebied.

Na de val van het Ottomaanse rijk hield Kroatië een autonome status binnen de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie en deze gold ook voor de roomse kerk van Kroatië. Pas in de 19e eeuw was de bijbel compleet in het Kroatisch vertaald. De roomse bisschoppen Juraj Dobrila en Josip Juraj Strossmayer(tevens onderwijsvernieuwer) waren toen belangrijke exponenten van het nationaal ontwaken. Tussen 1918 en 1993 viel de kerk onder de Joegoslavische bisschoppen conferentie. Het vooroorlogse koninkrijk Joegoslavië kende godsdienstvrijheid, maar feitelijk gold de Servisch orthodoxe kerk als nationale kerk. Veel moslims vluchtten destijds (en kort na de 2e wereldoorlog, nadat hun moefti door de Partizanen was geëxecuteerd) het land uit omdat ze werden vervolgd. In de oorlog had Kroatië een marionettenregering van de nazi gezinde Ustaša beweging die door Rome werd verwelkomd. Deze vervolgde naast Joden en Roma ook (orthodoxe) Serviërs. Er werden orthodoxe kerken vernield en geestelijken vervolgd en men wilde de Serviërs dwingen lid te worden van een Kroatische orthodoxe kerk. Dit vervolg & genocide beleid werd veroordeeld door de roomse bisschop Aloysius Stepinac. Na de oorlog veroordeelde hij in socialistische Joegoslavië tevens de moord op en gevangenname van honderden van collaboratie verdachte roomse priesters door de partizanen van Josip Broz Tito. Omdat hij ook al niet met Tito mee wilde gaan in autonomie van de Joegoslavisch roomse kerk van de heilige stoel (Tito had 85% van het kerkbezit laten confisqueren als staatseigendom) en evenmin inging op het in arren moede gedane voorstel van de iconische leider dan maar ballingschap te verkiezen werd hij door het regime veroordeeld voor collaboratie. Onder binnen en buitenlandse druk werd zijn gevangenschap omgezet in huisarrest. Deze is gehandhaafd tot aan zijn dood in 1960. In 1952 benoemde de in de oorlog omstreden paus Pius XII (Dirk Verhofstadt), de Britse auteur Gordon Thomas heeft in Kroatië überhaupt al teveel support) hem tot kardinaal en in 1998 werd hij als martelaar zalig verklaard door Johannes Paulus II. De grondwet van destijds kende formeel vrijheid van godsdienst, maar de kerken werden gewantrouwd omdat ze in de oorlog aan de rechtse kant stonden. Het aantal roomse publicaties werd drastisch gereduceerd en in 1952 werd godsdienstles op scholen verboden. De situatie werd via een wijziging van 1963 versoepeld en in 1966 mocht mede naar aanleiding van de dood van Stepinac de roomse kerk weer seminaries openen en catechisatie doen. Verder leefden de diverse geloofsgroepen vreedzaam samen.

Niet in de laatste plaats door het verzet van de Serviërs tegen het uiteenvallen van Joegoslavië en hun beleid van etnische zuiveringen veranderde dit na 1990 drastisch. Veel Bosnische moslims vluchtten voor de Serviërs naar Kroatië. In Kroatië verwijderden Serviërs Kroaten op weinig zachtzinnige wijze uit de enclaves en ze vernielden er roomse kerken. De Kroaten op hun beurt gaven hen alras een koekje van eigen deeg en meer dan dat. Er werden ook buiten de enclaves orthodoxe kerken en kloosters vernield en het merendeel van de Serviërs ontvluchtte met veel orthodoxe geestelijken het land. Na afloop van de oorlog in 1995 kwam een deel terug. In 1998 was al veel herbouwd en was de situatie genormaliseerd (Serb), al bleven er (ook nog in 2012) klachten van Serviërs over discriminatie. Kroatië nam in 1990 in haar nieuwe grondwet vrijheid van godsdienst en van de uitoefening ervan op. In 2002 is deze vrijheid nader uitgewerkt (meer onder godsdienstvrijheid). De Servisch orthodoxe kerk en de moslims kregen een vorm van erkenning en in 2003 volgden nog 12 geloofsgemeenschappen. Godsdienstles is op scholen niet verplicht. Wel is deelname op basisscholen heel gangbaar. In 2012 kregen 16 geloofsgemeenschappen overheidssubsidie en er stonden er 44 geregistreerd. De regering heeft een aantal roomse feestdagen tot nationale feestdagen verheven, maar anders gelovigen hebben het recht deze te vervangen door hun eigen (bijv. orthodoxe of islamitische) feestdagen. Ook nu zijn in Kroatië religie en etniciteit nog sterk verweven. Kroaten en Italianen zijn bijv. bijna allemaal rooms, Serviërs orthodox en Bosniërs moslim. Verder bestaat het gros van de hervormden uit etnische Hongaren.

De roomse kerk in Kroatië

De oudste bisdommen op Kroatisch grondgebied (Zadar en Đakovo-Osijek) dateren al uit de 4e eeuw, maar toen was de regio nog heidens. Reeds vanaf de kerstening in de 8e en 9e eeuw was de roomse kerk van Kroatië (Roman) een troetelkindje van de heilige stoel. Ze kreeg al snel een bevoorrechte positie (de liturgie in de eigen taal). De Kroatische geestelijkheid was van de weeromstuit altijd loyaal aan Rome en in ethische kwesties recht in de leer (Roman onder “notable people”). Zo dient men ook nu nog geestelijken met een kaarsje te zoeken die eventueel open staan voor gehuwde geestelijkheid, de vrouw in het ambt, seks buiten het huwelijk of zonder reproductief oogmerk (incl. het uitkomen voor anders geaard zijn), voorbehoedsmiddelen, abortus of euthanasie. Voor menige Kroaat is deze kerkvisie onlosmakelijk verweven met hun landsidentiteit (intussen wordt kindermisbruik door geestelijkheid angstvallig doodgezwegen). Wikipedia noemt 8 Kroatische heiligen, waaronder drie 3e/4e eeuwse martelaren waarvan er één opgebaard ligt in Dubrovnik (Saint Silvan), een 8e eeuwse missionaris uit Ierland, een Jezuïet die martelaar werd door toedoen van Hongaarse calvinisten, een missionaris die in Jeruzalem is berecht door een sharia rechter en nog één met o.m. dwerggroei die stotterde (Croatian). In 1687 verklaarde het Kroatisch parlement St. Jozef (de eega van de heilige maagd) tot patroonheilige van het land. Kroatië telt diverse pelgrimsoorden, met Marija Bistrica in noord Slavonië (tevens nationaal heiligdom) als bekendste (1 van de 5 waar volgens de roomse overlevering de heilige maagd op wonderbaarlijke wijze van zich liet blijken). Het oord trekt jaarlijks honderdduizenden pelgrims met als topdata 9 sept. 1984 toen zo’n 400.000 gelovigen een mis van het nationale eucharistiecongres bijwoonden en 3 okt. 1998 toen naar schatting 500.000 mensen aanwezig waren bij de zaligverklaring van Aloysius Stepinac (zie boven) door paus Johannes Paulus II.

In 1993 riep men een eigen Kroatische bisschoppen conferentie in het leven als opvolger van de Joegoslavische equivalent die dat jaar was opgeheven. Deze telt in feite 19 bisdommen; 13 binnen de 4 Kroatische kerkprovincies (tevens aartsbisdommen) Zagreb, Đakovo-Osijek, Rijeka en Split-Makarska (samen 17) en 2 die direct onder de heilige stoel vallen (het aartsbisdom van Zadar en het legerbisdom). De aartsbisschop van Zagreb (thans Josip Bozanić) is de enige kardinaal van het land. Tussen 1997 en 2007 was hij tevens voorzitter van de bisschoppenconferentie. Ook kloosterordes zijn nog steeds erg actief, m.n. de Franciscanen (met 3 provincies), maar ook Dominicanen, Jezuïeten, Salesianen en Karmelieten. Kroatië telt 21 roomse kathedralen (hoofdkerk van een bisdom), waarvan de meeste in de geschiedenis wel één of meerdere keren werden verwoest en herbouwd. De bekendste zijn de Maria Hemelvaart kathedraal in Zagreb en die van Šibenik en Trogir (beide Unesco werelderfgoed: List).

Via http://www.canee.net/ is veel info te achterhalen rond   kindermisbruik in de roomse kerk in voormalige Oostbloklanden en rond   organisaties die zich hiermee kritisch bezig houden.

De orthodoxe kerk in Kroatië

De orthodoxie (Orthodoxy) is in aanhang de 2e religie in Kroatië. Getalsmatig veranderde deze tussen 2001 en 2011 nauwelijks (in aandeel van 4,42% naar 4,44%; in aantal van 196.000 naar 190.000 zielen). In 2011 was 85% van de gelovigen Servisch (“4.). De Kroatische Serviërs (Serbs) zijn merendeels een erfenis uit de Ottomaanse tijd en de periode van socialistisch Joegoslavië (zie Kroatische godsdienstgeschiedenis). In de oorlog waren ze bijna allemaal aangesloten bij het rechtse verzet (de Chetniks). Daarvan vonden meer dan 300.000 een voortijdig einde door toedoen van het Nazievazal regime van Kroatische Ustaše. Tussen 1948 en 1991 telde het land tussen 500.000 en 600.000 Serviërs. Tijdens de onafhankelijkheidsoorlog (1991-1995) werden eerst zo’n 400.000 Kroaten en moslims door Serviërs weggezuiverd, waarna op hun beurt rond 300.000 Serviërs vluchtten voor de Kroaten. Van hen kwamen 117.000 terug. In 2001 telde men 201.000 Serviërs en in 2011 nog 180.000, waarvan 160.000 zich lieten registreren als orthodox. Voor het overige betrof de orthodoxe populatie van 2011 16.600 Kroaten (bijna 9%) en nog 11.500 gelovigen (6%) verdeeld over een tiental etnische splinters. De orthodoxe kerk kent een verdeling in autonome landskerken. Daarvan zijn die van Servië, Macedonië en Bulgarije erkend door de Kroatische overheid. Orthodoxe Serviërs zijn allemaal lid van de Servisch orthodoxe kerk, maar van de orthodoxe Kroaten wil zo’n driekwart daar niet bijhoren. Ze zijn qua landsdenominatie dakloos. In de oorlog wilde het Ustaše regime Serviërs dwingen lid te worden van een Kroatische orthodoxe kerk (1942-1945) met de Russische Patriarch Germogen als kerkhoofd. Deze werd is in 1945 door partizanen berecht en de kerk stierf een stille dood. In sept. 2010 is een bond van Kroatische orthodoxe gelovigen in het leven geroepen die met steun van een paar rechts nationalistische partijtjes het idee van een Kroatische orthodoxe kerk nieuw leven inblies.

De Servisch orthodoxe kerk telt in Kroatië 5 bisdommen, waaronder het aartsbisdom (metropolie in orthodoxe termen met een metropoliet aan het hoofd) van Zagreb en Ljubljana. Thans is metropoliet Jovan (Pavlović) hier in functie met de Servisch orthodoxe herscheppingkathedraal van Zagrebals zetel (zie Serbianvoor meer Servisch orthodoxe kerken in Kroatië). Ook telt Kroatië een aantal orthodoxe kloosters (Serbian). Orthodoxe priesters mogen trouwen, maar hogere geestelijken en kloosterlingen niet. De orthodoxe kerk is weinig maatschappelijk, maar wel sociaal betrokken (armenzorg) en heeft in de samenleving m.n. een liturgisch rituele functie (doop, huwelijk, begrafenis, inzegeningen etc.). Iconen spelen een grote rol als contactpunt met het goddelijke en brug naar het verwisselen van het tijdige met het eeuwige. Veel makers willen hun naam niet onder hun product omdat ze zichzelf slechts zien als doorgeefluik. In ethische kwesties is de kerk behoudend, maar ze sluit zich aan bij historisch gegroeid gebruik. Zo is ze sterk gekant tegen enige wettelijke basis voor zelfde sekse relaties en laat ze m.b.t. abortus de beslissing aan “de familie” (gerichtheid op huwelijk en traditionele familie verbanden). De Servisch orthodoxe kerk viert vanwege de Juliaanse kalender kerst en Pasen op andere data dan bijv. de roomse kerk. Kerst valt vast op 7 januari en Pasen is meestal een paar weken later dan rooms / protestants Pasen (Reform onder eastern).

De Islam in Kroatië

De Islam is naar grootte de 3e geloofsgemeenschap in Kroatië. De aanhang groeide tussen 2001 en 2011 in zielen van 56.800 naar 63.000 en in volksdeel van 1,28 naar 1,47% (4. POPULATION). In de Ottomaanse tijd (1493-1878) bekeerden veel Kroaten in Ottomaans gebied (veelal langs de huidige grenzen met Bosnië) zich tot de Islam, waaronder ook krijgsgevangenen. Een aantal van hen en van hun kinderen (devşirme systeem) bracht het bijv. tot staatsman (Rüstem Pasha) of admiraal (Piyale Pasha). Sinds 1916 is de islam in Kroatië een erkende religie en bij volkstellingen werden moslims in 1931 voor het eerst meegenomen. Voor de oorlog bleef hun aantal daarbij onder 5000. In de oorlog zocht het Ustaše regime toenadering en met hun hulp kwam er in Zagreb een eerste moskee. Dit kostte in 1945 de moefti van Zagreb Ismet Muftić zijn leven (hij werd vlak voor de moskee waar hij decennia lang voor had gevochten opgehangen door de Partizanen en de moskee werd weer een kerk). In de 60er jaren bepleitte de moslim gemeenschap de erkenning van Bosnië Herzegovina als deelrepubliek binnen de Joegoslavische federatie. In 1968 werd als compromis de term “Moslim nationaliteit” wettelijk ingevoerd. Dit stond los van de deelstaat van herkomst en het feitelijke geloof van iemand. De Bosniër Džemal Bijedić, die tussen 1971 en 1977 premier van de Joegoslavische federatie was, noemde zich bijv. ook moslim maar hij was in feite atheïst. Daarmee kreeg de minderheid een zekere erkenning als apart volk en ging het aantal dat zich bij volkstellingen als moslim liet registreren flink omhoog. In de praktijk worden ook nu nog de termen Moslim en Bosniër wel door elkaar gebruikt.

Naar etniciteit vormden in bij de census van 2011 Bosniërs met 28.000 het grootste segment moslims, gevolgd door Kroaten en Albanezen (beide rond 9600) en Roma (ruim 5000; “4.). Daarnaast gaven 6700 respondenten moslim nationaliteit op (wellicht ook merendeels Bosniërs). Sinds 1987 beschikt Zagreb over één van de grootste moskeeën van Europa. Deze kwam tot stand met geld uit de Arabische emiraten. Er is ook een Islamitische middelbare school aan verbonden waar les gegeven wordt in het Bosnisch. De moefti van Zagreb geldt als leider van de moslim gemeenschap in Kroatië en Slovenië (deze beschikt daarnaast over een parlement met een voorzitter en 10 leden). Tot medio 2012 was dat de oecumenisch gezinde Bosnische imam Šefko Omerbašić. Hij werd opgevolgd door de al even ruimdenkende Azis Hasanović (op NA staat zijn cv, wellicht ook interessant voor een land als Indonesië) die tevens een graad bezit als rooms theoloog en o.m. onderricht gaf aan NAVO militairen (ACO) en diplomaten die naar moslimregio werden uitgezonden en aan Jezuïeten. In 2013 telde de gemeenschap 13 gemeenten die beschikten over 25 moskeeën (waarvan 3 met minaretten, ISLAMSKA).

Andere geloofsgemeenschappen

Bij de volkstellingen van 2001 en 2011 groeide het aantal dat protestant opgaf van 11.800 naar 14.700 (in aandeel van 0,27 naar 0,34%) en het aantal overige christenen ging van 10.600 naar 13.000 (van 0,24% naar 0,30%). In beide gevallen betekent dit een groei van rond 25%. Erkend binnen deze categorie zijn de pinksterkerk, unie van pinksterkerken van Christus, christen adventisten, 7e dagadventisten, kerk van God, kerk van Christus, baptistenunie en de evangelische, hervormde en oud katholieke kerk (2011, Croatia). Wettelijk moeten groepen meer dan 500 leden hebben en minstens 5 jaar in het land geregistreerd staan om erkend te worden. Onder de protestanten vallen evangelische groeperingen als pinkstergroepen, baptisten en adventisten (die op zaterdag erediensten houden), de hervormde kerk en de daarvan in 2001 afgescheiden en meer behoudende protestants hervormde kerk. De evangelische site operation world claimde voorjaar 2013 in Kroatië een aanhang van 19.000 (Croatia). De baptisten kwamen tot 48 gemeenten met rond 2000 leden en de adventisten tot 83 gemeenten. De hervormde kerk telde 21 gemeenten met 3000 à 4000 leden en de protestants hervormde kerk kwam tot een 5tal gemeenten. De meeste hervormden in Kroatië zijn etnische Hongaren. Als overige christenen zijn in Kroatië alleen de van de roomse kerk afgescheiden oud katholieken (Old) erkend. Deze uit NL stammende kerk trekt het gezag van de paus in twijfel, staat geestelijken toe te trouwen en ondervond in Kroatië veel weerstand van de roomse geestelijkheid. De grootste groep wordt hier gevormd door Jehova’s (geregistreerd) met in 2012 een aanhang van 5600 zielen (Hrvatski). Onder de geregistreerde (maar niet erkende) christelijke groepen vallen ook mormonen, vrije katholieken, de Universal Life Churchwaarvan iedereen voorganger kan worden (in de flowerpower tijd nog in zwang als manier om onder de militaire dienstplicht of onder bepaalde belastingen uit te komen) en de nieuwe apostolische kerk (241).

Van de overige geloofsgemeenschappen (buiten christendom en islam) zijn alleen 2 Joodse groeperingen erkend; de Bet Israel en de Joodse gemeenschappen. Het segment dat de joodse religie opgaf was bij de census echter maar klein en steeg tussen 2001 en 2011 van 495 naar 536 zielen. Reeds in de Romeinse tijd vestigden zich joden in het huidige Kroatië en in de 3e eeuw was er al een synagoge (Jews). Net als elders in de EU van nu maakten ze naast betere tijden periodes van vervolging mee. Ze mochten in Kroatië bijv. lang niet altijd overal wonen. Na 1492 vestigden zich, net als in NL en BE, Sefardische joden in het land (joden uit Spanje en Portugal). Van de rond 25.000 Kroatische joden van kort voor de oorlog (merendeels Asjkenazisch, d.w.z. uit oost, midden en west Europa) overleefden hooguit 5000 de Holocaust, vaak als partizaan. De helft van hen vertrok naar Israël. De joden die bleven waren veelal liberaal. De meesten van hen trouwden bijv. met iemand die niet joods was en het ook niet werd. Het aantal joden wordt thans geschat op 2500; waarvan zo’n 1500 in Zagreb. Op censusbasis groeide tussen 2001 en 2011 de aanhang van oosterse en alternatieve groepen erg sterk, maar ze bleef wel marginaal. De oosterse religies gingen van 969 naar 2550 en de categorie overige (incl. New-Age) van 525 naar 2555 (in beide gevallen in 2011 voor ruim driekwart met de Kroatische nationaliteit). In 2007 stonden binnen deze categorie de volgende 5 groepen geregistreerd (241): Sciëntologen (Church), Baha’i (Croatia), boeddhisten (Dharmaloka), hindoes (Hinduism) en Hare Krishna’s (Gaudiya). Onder Buddhismstaan nog wat boeddhistische groepjes en vanuit het hindoeïsme is bijv. ook de TM beweging in Kroatië actief (Croatia Transcendental Meditation). Vanwege hun geschiedenis van vervolging namen Roma formeel veelal de godsdienst van hun omgeving aan, maar intern hanteren ze nog wel eigen rituelen die uit het Hindoeïsme stammen (wortels in India). Veel rituelen zijn om te genezen, voorspellen of be­zweren en water speelt vaak een hoofdrol. Roma hebben traditioneel 3 na­men; de eerste om de boze geesten te misleiden, de 2e voor intern gebruik door de Roma zelf en de 3e voor de christelijke buitenwereld. Veel Roma geloven in reïncarnatie en trouwen alleen onder­ling.

Geloofsinhoud en ongelovigheid

Op http://www.thearda.com/staan uitslagen van na­der onderzoek naar persoonlijke geloofsopvattingen. Ook in de communistische/ Joegoslavische tijd was Kroatië een rooms land. Rond 2010 was bijv. 83% van de Kroaten rooms gedoopt. Het volksdeel dat een aantal geloofsitems onderschreef is vaak veel groter dan in NL en BE en leek in 1999, dikwijls tegen de EU trend, te groeien. Het deel dat zichzelf zag als gelovig ging tussen 1996 en 1999 van 71 naar 86% (NL 67,5% in 99 en 57% in 05) en het deel dat in God geloofde ging van 81 naar 93% (NL 59%, BE 71% in 1999). Het geloof in een persoonlijk God lag in 1999 op 41% (NL 24%, BE 28,5% in 1999). Bij andere items was het beeld al niet anders (geloof in de hemel van 53 naar 64%, NL 38%, BE 31%; hel van 42 naar 57%, NL 14%, BE 16%; voortbestaan na de dood van 53 naar 68%, NL 51%, BE 43%; het begrip zonde echter van 85 naar 77%, NL 40%, BE 43%). In 1999 was ook het volksdeel dat de kerk belangrijk vond voor een aantal issues flink groter dan in NL en BE (kerk vervult geestelijke behoeften: 87%, NL en BE ±50%; kan antwoord bieden bij morele problemen: 60%, NL en BE ±35%; bij gezinsproblemen 59%, NL en BE 30%; bij sociale problemen 44%, BE 27%, NL 37%). Qua relatie kerk staat was het segment dat ongelovige politici ongeschikt achtte voor hun werk relatief groot (HRvatska 28%, NL 2%, BE 7% in 99), maar slechts 10% vond dat religieuze leiders het regeringsbeleid moeten beïnvloeden (NL 26%, BE 16%) en 84% vond dat ze stemgedrag niet horen te beïnvloeden (NL 66%, BE 79%). Geloof in alternatieve concepten was gemiddeld verbreid. Zo scoorde in 99 geloof in telepathie 39% (NL 50%, BE 38%) en geloof in reïncarnatie 23% (NL 22%, BE 17%). In 1999 geloofde maar 39% dat een talisman niet werkt (NL 53%, BE 67%) en 36% had er één (NL 12%, BE 15%). Verder las in dat jaar een minderheid (36%) nooit horoscooprubrieken, maar dat was tamelijk normaal.

Dit onderzoek is intussen wel wat gedateerd en de religiositeit is onder Kroaten enigszins tanende. Bij een peiling van begin 2005 geloofde in Kroatië nog 67% in het bestaan van God (NL 34%, BE 43%, EU25 52%) en een doorsnee segment in een onpersoonlijke hogere macht of levenskracht (ietsist; 25%, EU 27%, NL 37%, BE 29%). Verder dacht in het land een doorsnee segment (35%, NL 41%, BE 37%, EU 34%) veel na over de zin van het leven (soms 40 om 38 om 37 om 39%, EB 225). In 2006 aanvaardde een dito volksdeel de evolutietheorie (58%, EU25 60%, NL 73%, BE 78%, bron: Science). Ongelovigheid blijft in Kroatië echter een weinig verbreid fenomeen. Het segment atheïsten (zeker weten dat er niks is!) was begin 2005 klein (7%, NL en BE 27%, EU 18%) en ook de “weet niet” optie (agnosten; we weten het niet en zullen het wellicht nooit weten) scoorde met 1% laag (NL en BE 2%, EU 3%, bij deze enquête werd dit begrip niet nader toegelicht; “Social). Thearda kwam voor 2010 op 3,1% agnosten (Noord Europa 12,5%, NL 26%, BE 12%) en 1,5% atheïsten (Noord Europa 2,5%, NL en BE 2%). Andere bronnen maakten melding van 13% (BE 35%, NL 55%, Dentsu 2006) en 29% (Gallup 2006-2011, BE 68%, NL 65%) atheïsten & agnosten samen (Irreligion by country). Tussen 2001 en 2011 maakte bij de census het aandeel ongelovigen wel een opmerkelijke groei door (agnosten: in aantal van 1500 naar 32.500; in aandeel van 0,03 naar 0,76%; atheïsten: van 98.000 naar 163.000 en van 2,2% naar 3,8%: 4.).

Deelname aan en belang van religie

Het bij een geloofsgemeenschap aangesloten volksdeel groeide tussen 1996 en 1999 nog een fractie (87,5 naar 89%), terwijl het in NL en BE kleiner werd (BE 64%, NL 45% in 99). Ook het deel dat erediensten belangrijk vond bij geboorte (91%), huwelijk (95%) en overlijden (96%) was in 1999 erg groot (Be 45-70%; NL ±45%). Op religieuze praktijken scoorde men ook hoger dan NL en BE. Het deel dat vaker dan eens p/w bad lag in 1999 in BE op 26,5%, in NL op 29% en in HR op 53%. Verder gaf 75% van de Kroaten aan wel te bidden of mediteren (NL 69%, BE 62%). Het volksdeel dat het geloof ervaart als steun en toeverlaat ging tussen 1996 en 1999 van 61% naar 82% (BE 49%, NL 43% in 1999). Het segment dat in Kroatië minstens eens p/w ter kerke toog zakte van 2006 op 2007 van 24 naar 20% op Eurlife en lag daarmee tussen het gemiddelde van de oude en de nieuwe EU lidstaten (respectievelijk 14 en 29% in 2007, Religious) en in 2008/09 was het deel dat meldde nooit een eredienst bij te wonen klein (12%, in 3 van 15 EU landen kleiner; Economist). In 2009 vonden velen in Kroatië religie belangrijk (66,5%; 6 Eu landen meer; onbelangrijk 30,5%, 5 landen minder; Importance). Een doorsnee segment was in 1999 actief bij een kerkelijke club (6%, EU15 7%), maar de activiteit in clubs ligt in zuid Europese en voormalige Oostbloklanden doorgaans laag. In deze landen ligt het vertrouwen in veel maatschappelijke instituties laag, maar religieuze instellingen doen het er relatief goed. In 2006 en 2010 scoorden ze in Kroatië 48% (West Europees gemiddelde net iets boven 30%; Life). Slechts een klein segment had in 2010 in Kroatië liever geen buren van een ander geloof dan het hunne (2%, 13 van 16 Eu landen meer),

Godsdienstvrijheid

In Kroatië (HRvatska) zijn religie en etniciteit sterk verweven. Kroaten en Italianen zijn bijv. bijna allemaal rooms, Serviërs orthodox en Bosniërs moslim. Verder bestaat het gros van de hervormden uit etnische Hongaren. In het land waren tussen 2003 en 2008 van overheidswege minder regels en beperkingen rond religie dan in België (0,9 op een schaal van 1-10; BE 1,6) maar meer dan in NL (0,0). In HR en BE worden bepaalde religies meer voorgetrokken dan in NL (7,6 om 7,4 om 4,7). Qua openheid tegenover niet traditionele religies (incl. houding t/o bekeringen en toestaan van zendingsijver) scoorde BE (7,2 op een schaal van 1-10) minder tolerant dan HR (4,7) of NL (4,4; Compare) en in 2013 bleef HR bij burgerlijke vrijheden iets achter bij NL en BE (2/7 om 1/7 om 1/7; Freedom). Qua aantal mensen die vanwege hun geloof gevlucht of mishandeld werden en bij politieke rechten haalden alle 3 de landen de maximale score van 1. In 2007 ervoer in HR 29%, in NL 40%, in BE 30% sterke spanningen tussen geloofsgroepen (EQLS).

Op International (jaar en Croatia aanklikken) zijn de nieuwste Religious freedom reportsvan het ministerie van BuZa van de USA te vinden met actuele info rond dit onderwerp. Ook Freedombevat veel info. Qua regelgeving is vrijheid van godsdienst en expressie van geloof opgenomen in de grondwet en ze wordt ondersteund in andere wetten. Wel had in de praktijk de roomse kerk via afspraken met de heilige stoel een bevoorrechte positie gekregen. De grondwetswijziging van 2002 kan uitgelegd worden als poging andere groepen deze kans ook te geven. Feitelijk bestaan er geregistreerde en erkende geloofsgemeenschappen. Om voor registratie in aanmerking komen werden de minimum eisen 5 jaar te boek staan als vereniging en 500 leden (geloofsgemeenschappen werden voordien zonder deze condities geregistreerd). Ook vraagt men info over inhoud van het geloof en aard en vorm van de liturgie. Groepen van elders moeten toestemming voor registratie overleggen vanuit hun land van herkomst. Geregistreerde gemeenschappen komen in aanmerking voor belastingaftrek, overheidssubsidie en geven van godsdienstles in het publieke onderwijs. Via conclaaf met de overheid kan bijv. pensioenregeling voor geestelijken; gevangenis, ziekenhuis en legerpastoraat en erkenning van huwelijken bereikbaar worden (dat maakt burgerlijke registratie van een huwelijk overbodig) en indien dit alles lukt is men in feite erkend. In 1996 kwam er een wet op restitutie van kerkbezit dat onder het Joegoslavische communisme was onteigend door de staat en deze is in 2002 en 2007 aangevuld (sinds 2007 kan alleen wie in okt. 1996 al staatsburger was als rechthebbende worden erkend). Erkende christelijke feestdagen zijn Driekoningen, sacramentsdag (de 2e donderdag na pinkster), hemelvaart, Allerheiligen en 1e en 2e kerstdag maar anders gelovigen mogen hun eigen feestdagen in ere houden (in Kroatië in de praktijk veelal de Servisch orthodoxe of Islamitische feestdagen). In 2009 zijn geestelijken van elders toegevoegd aan de categorieën buitenlanders van wie de verblijfsvergunning na een half jaar kan worden verlengd. Holocaust voorlichting zit in Kroatië in het verplichte lesprogramma op scholen.

Naar uitvoering van de regels respecteert de overheid de godsdienstvrijheid in grote lijnen, maar wetgeving rond godsdienst issues is niet altijd zonder willekeur toegepast. Zo liep de Servische gemeenschap vaak op tegen vertraging en tegenwerking vanuit gekoesterde rancune over de oorlog van 1991 -1995 en in steden waar Serviërs niet bij elkaar wonen durfden ook in 2010 veel ouders hun schoolkinderen niet als orthodox op te geven uit angst voor discriminatie. In dat jaar hadden qua erkenning & registratie naast de roomse kerk 15 groeperingen extra overeenkomsten met de regering en er stonden 44 geregistreerd. Verder waren van 14 aanvragen 12 afgewezen en 2 nog in behandeling. Een drietal geregistreerde christelijke splinters procedeerde met succes bij het Europese hof van de mensenrechten tegen een weigering van de regering om aanvullende overeenkomsten met hen aan te gaan. In mei 2010 betaalde de overheid de opgelegde boete van €3000 per gemeenschap en ze riep een commissie in het leven om te werken aan verduidelijking van de criteria. De teruggave van bezit loopt bij de roomse kerk veel soepeler dan bij andere geloofsgemeenschappen. M.n. de Servisch orthodoxe en de joodse gemeenschap klagen hier nogal eens over. Anderzijds gaf de orthodoxie in de hoofdstad de gemeente in 2010 complimenten voor een donatie aan een oecumenische orthodoxe school. De orthodoxen in Dalmatië kregen hun belangrijkste claim ingewilligd, maar daar werd een bouwaanvraag getraineerd door een privébedrijf. Ten aanzien van de moslim gemeenschap kwam er eindelijk schot in aanvragen voor begraafplaatsen in Istrië. Wel bleef er gesteggel over een bouwvergunning voor een gemeenschapscentrum in Umag. Verder klagen gehoofddoekte vrouwen (ze kunnen ook uit traditioneel orthodoxe kring komen) er al enkele jaren over dat ze geen ID kaart kunnen krijgen met de hoofddoek om (het rijk laat gemeenten hier vrij in).

Onder de kwesties rond godsdienstvrijheid vallen bijna elk jaar wel uitingen van ultrarechts nationalistisch geïnspireerd vandalisme, het vaakst in Dalmatië en ten aanzien van Servisch orthodoxe en joodse gemeenschappen (in mindere mate t.a.v. moslims). In 2010 werd in Split de ingang van joodse begraafplaats beklad met swastika’s en “U” tekens (een verwijzing naar de Ustaše beweging die in de oorlog een Nazi gezinde regering in het zadel hield). Elders in Dalmatië (in Zadar) gebeurde hetzelfde bij de entree van een orthodoxe kerk en in Knin werd in een orthodoxe kerk een icoon vernield (in die stad vonden al vaker calamiteiten plaats). De orthodoxe kerkleiding uitte de indruk dat de politie niet doorpakt om daders te pakken te krijgen.