Godsdienstige samenstelling bevolking

Bij de volkstelling van 2006 gaf 86,8% van de Ieren in de republiek zich op als Rooms; 4,5% als protestant (anglicaans 3%; presbyteriaan 0,6%, evangelisch/ overig 0,5%; methodist 0,3%), 0,5% als orthodox en 0,7% als anderszins christelijk. Verder moslim  0,8%; anderszins godsdienstig 0,5% (m.n. Boeddhist, Hindoe), niet godsdienstig 4,4%; niet opgegeven 1,7%.

Eiland Keltische achtergrond

Voor 432 gaf de Keltische natuurreligie in Ierland de toon aan. In de door druïden uitge­voerde religieuze rituelen speelden natuur en seizoensritme een hoofdrol en de Kelten geloofden in reïncarnatie. De Kelten kenden veel heilige plekken, dieren en planten (m.n. bomen en struiken) en de kleur die bij hun opperwezen hoorde was groen. Verder kenden Ierse Kelten een soort runenschrift van klanken die bedoeld waren om de geestestoestand te beïnvloeden. Thans wordt groen beschouwd als de nationale kleur en de Ierse cul­tuur is ook nu nog ondenkbaar zonder haar kenmerkende hypnotiserende muziekklan­ken. In het Iers Keltische pantheon vormde de natuurreligie de basis. Daardoor hadden de goden niet, zoals bij de Romeinen, duidelijk afgebakende functies. Volgens de mythologie werd het land voor de Kelten bewoond door Fomoriërs; woeste voorlopers van de goden die vergelijkbaar zijn met de Griekse Titanen. Tot het pantheon behoren ondermeer Lugh die bijv. met licht en seizoenen wordt geassocieerd, de lichtgodin Brighid (naar wie de rond 500 levende non was vernoemd die de nationale heilige St. Bridget werd), Cernunnos (de god van de onderwereld), Dagda (de god van kennis, harp en overvloed; een soort levensgenieter die ook wel wordt beschouwd als de vader van het pantheon), zijn vrouw Dana (de Keltische aardegodin, later St. Anna) en Morrigan (grote koningin), een seks en strijdgodin met tatoeages die kraaiachtige vogels aantrok. Voor de “in de ban van de ring” cyclus van Tolkien en voor jeugdstijlen als gothic, raven en punk met haar rauwe doemrock en bijpassende outfit en gedrag vormt het Keltische pantheon een inspiratiebron. Ook de bijna 1700 Ieren die bij de volkstelling van 2006 pantheïst aanvinkten (+53% t.o.v. 2002, bevolkingsgroei 8,2%) laten zich veelal inspireren door de Keltische natuurreligie. De vertelcultuur en het gevoel voor sterke verhalen die het land zo kenmerken zijn eveneens terug te voeren op de Keltische achtergrond (het Guiness world record book komt niet voor niets uit Ierland).

Roomse kerkgeschiedenis

De 1^e roomse bisschop van Ierland heette Palladius. Hij arriveerde in 431. In zijn tijd mochten roomse geestelijken nog getrouwd zijn. Uit de tijd van de kerstening van het land (5^e en 6^e eeuw) stammen de 3 de nationale heiligen St. Patrick. St. Bridget en St. Columba en Ierland zou Ierland niet zijn als er over hen niet tal van mythen in omloop waren. De belangrijkste heilige is St. Patrick (Naomh Pádraigh in het Keltisch). Zijn sterfdatum 17 maart werd zijn heiligendag en geldt thans als feestdag van alle Ieren ter wereld (er wonen er veel meer buiten dan in het land). Naar hem zijn veel kerken vernoemd, waaronder de grootste (nu anglicaanse) kathedraal van Dublin. Uit de 2 brieven die van hem bewaard bleven valt op te maken dat hij uit een Romeins christelijk nest kwam, rond 405 op een rooftocht van Kelten vanuit het huidige VK als slaaf werd meegevoerd naar Ierland en vanaf 430 daar de kerstening op gang bracht. De 2^e heilige, de non Bridget van Kildare, voelde zich geïnspireerd door St. Patrick door wie haar vader was gedoopt. Ze was behalve nuchter ook erg liefdadig en opofferend aangelegd en stichtte meerdere kloosters (o.m. in Kildare). Als heiligendag kreeg ze 1 februari toegekend, de dag van de Keltische godin naar wie ze door haar vader was vernoemd. Op die dag werd het lengen van de dagen en het begin van de lente (Imbolc) gevierd. De 3^e heilige, St. Columba van Iona, zou vanuit Ierland in de 6^e eeuw de Schotse Picten hebben gekerstend. De meeste vroeg christelijke kloosters in Ierland hanteerden zijn leefregels. Hij valt met St. Brandaan de zeevaarder (naar wie de vuurtoren van Terschelling vermoedelijk is vernoemd), onder de 12 apostelen van Ierland. Dit waren leerlingen van Finnian, die in 520 in Clonard een klooster stichtte dat 1000 jaar zou bestaan. Naar verluidt hebben alle 3 de nationale heiligen een tijdlang begraven gelegen in de kathedraal van Downpatrick. Daar resteert nu alleen nog het graf van St. Patrick.

Met de respectvolle aanpak van St. Patrick bij het bekeren als voorbeeld (anders dan Bonifatius hakte hij bijv. geen heilige eiken om) stond de Ierse roomse kerk lang open voor de Keltische achtergrond van haar bekeerlingen en veel Keltische invloeden werden geabsorbeerd. Het idee van verlossing van de kerk verkleinde weer de beperkende invloed van het fatalistisch doemdenken uit de Keltische natuurreligie (de Kelten kenden bijv. een strikt kastenstelsel met zware straffen voor wie zich niet aan de regels hield). Daarom spreekt men van Keltisch of Iers christendom (de vele Keltische kruisen in Ierland zijn hier nog de stille getuigen van). In 1172 bij de synode van Cashel werd het roomse christendom opgelegd door koning Hendrik II van Engeland. Later droegen eeuwen van Britse onderdrukking er toe bij dat het roomse geloof uitgroeide tot een essentieel onderdeel van de Ierse identiteit. In de 17^e eeuw werden kerkbezittingen geconfisqueerd en overgedragen aan protestante kolonisten uit Engeland en Schotland en in de 17^e en 18^e eeuw waren niet Anglicanen uitgesloten van openbare functies. Tot ver in de 19^e eeuw moesten alle Ieren kerkbelasting betalen voor de Anglicaanse kerk. Zoals Nederlandse protestanten in de 16^e eeuw hagenpreken kenden, kenden de Ieren tot in 1782 roomse hagenscholen. De Ierse republiek telt 3 pelgrimsoorden die ieder jaar enorm veel bezoek trekken. Volgens de overlevering heeft St. Patrick in 441 de 40 dagen durende vastentijd bid­dend doorgebracht op de Croagh Patrickberg aan de noordwestkust. Daarom wordt deze berg (vaak blootsvoets) beklommen, op de laatste zondag van juli (Reek Sunday) door zo’n 25.000 pelgrims (jaarlijks door ±100.000). In hetzelfde landsdeel ligt Knock, een gehucht waar naar verluidt in 1879 de heilige maagd verscheen. Hier komen rond 1,5 miljoen mensen per jaar, waaronder velen met ziekten en gebreken die hopen op genezing. Vanwege de enorme toeloop heeft het plaatsje nu een internationaal vliegveld. Het 3^e belangrijke pelgrimsoord is een heilig eiland in lough Derg, een meer in centraal Ierland. Hier is een belang­rijk klooster geweest en pelgrims gaan er heen om te bidden bij de ruines ervan. Buiten dat komen hier ook veel toeristen om op een profane manier tot rust te komen (bijv. door te vissen).

Binnen de Ierse vrijstaat (1922-1937) was de invloed van de roomse kerk op het maatschappelijke leven erg groot, m.n. in cultuur, zorg en onderwijs. Anticonceptie, echtscheiding en abortus werden verboden en er kwam een lijst met verboden boeken. Pas in 1970 werd een pauselijke encycliek, die voorschreef dat kinderen uit een gemengd huwelijk als roomsen moesten worden opgevoed, verzacht. De kerk kon ook gedurende de rest van de 20^e eeuw de meeste veranderingen in de wetgeving rond geboorteregeling en homofilie tegenhouden. Pas na 2000 begon haar invloed te tanen, niet in de laatste plaats doordat steeds meer herinneringen aan mishandeling en seksueel misbruik van kinderen in roomse instellingen (internaten, kerken) openbaar werden. Tussen 2005 en 2010 verschenen hierover als maar dikkere rapporten. Tot medio 2010 mondde dit uit in ontslagname van 4 bisschoppen, het op het matje roepen van de hele Ierse kerktop op het Vaticaan en excuses van de heilige vader. Ook kwam er een organisatie die roomsen aanmoedigde om zich uit te schrijven, iets wat 10 jaar daarvoor ondenkbaar was. In juni 2010 was 76% van de Ieren voorstander van het opstappen van de primaat van de Ierse roomse kerk Sean Brady omdat hij in de 70er jaren mee had gewerkt aan het in de doofpot stoppen van kindermisbruik door een priester. De huidige roomse kerk in Ierland beslaat het hele eiland incl. Noord Ierland. Ze is gevestigd in het Noord-Ierse Armagh, de hoofdstad van het oude Keltische koninkrijk Ulster. De kerk kent de 4 kerkprovincies en aartsbisdommen Armagh, Cashel, Dublin en Tuam. Verder telt ze 26 bisschopszetels, 23 bisschoppen, 1023 parochies met een seculiere geestelijkheid van zo’n 3000 zielen, meer dan 13 kloosterordes met rond 700 leden, 2 priestersociëteiten en meerdere lekengroepen. Volgens het Ierse CBS (http://www.cso.ie/census/default.htmn) groeide het aantal roomsen tussen 2002 en 2006 minder snel dan de bevolking (6,3 om 8,3%) zodat het roomse volksdeel zakte van 88 naar 86,8% (-0,4% p/j). Daarna ging de kerk sneller in ledental achteruit, bijv. ten gunste van de anglicaanse church of Ireland. Dit is te meer opmerkelijk aangezien er veel aanvulling uit Polen kwam. 

Andere geloofsgemeenschappen

Protestante kerkgenootschappen, met de anglicaanse kerk als grootste, hebben in Ierland na de roomse kerk de meeste leden. Doordat ze grotendeels een erfenis zijn van de Britse kolonisator zakte hun aanhang in de huidige Ierse republiek tussen 1891 en 1991 van ruim 10% naar 3% van de bevolking. M.n. na 2000 wonnen ze weer terrein, ondermeer door de seksdoofpot schandalen binnen de roomse kerk en door immigratie. In 2006 telde de republiek 27 protestante groeperingen met een gezamenlijke aanhang van ruim 5% van de bevolking. De anglicaanse kerk vormt het 2^e kerkgenootschap van Ierland en werd in 1536 opgericht door koning Hendrik VIII omdat hij van de paus niet mocht scheiden. Uiteraard erkent ze het gezag van de paus niet en haar geestelijken mogen trouwen (en scheiden) en een gezin stichten. Zoals de paus wereldleider is van de roomse kerk, vervult de aartsbisschop van Canterbury deze rol in de Anglicaanse kerk. De kerk is verdeeld in autonome kerkprovincies. Daarom heet ze in Ierland Church of Ireland. Tot 1871 was het de officiële staatskerk van Ierland (de Britten zagen het land als rijksdeel). De kerk staat wel open voor de Keltische taal en cultuur. Tussen 1926 en 1995 had ze een eigen Ierse taalschool en de huidige aartsbisschop van Canterbury Rowan Williams is lid van de bardenkring (gorsedd of bards) van Wales. Net als de roomse kerk beslaat de Church of Ireland heel Ierland en heeft ze haar hoofdzetel in Armagh. De kerk kent in Ierland 2 kerkprovincies, 2 aartsbisschoppen (Armagh en Dublin) en 12 bisdommen. Tussen 2002 en 2006 groeide het ledental van de kerk binnen de Ierse republiek iets sneller dan de bevolking (8,6 om 8,2%) en er zijn aanwijzingen dat nadien de groei aantrok. In 2006 telde men in de republiek bijna 126.000 leden.

Naar grootte wordt de anglicaanse kerk gevolgd door de presbyteriaanse kerk van Ierland. Deze heeft 96% van haar leden in Noord-Ierland, m.n. afstammelingen van Schotten die in de 17^e eeuw gevlucht waren voor de roomse koningen Jacobus I en II. In de 18^e en 19^e eeuw waren ze, net als de roomsen, tegen de kerkbelasting die ze de anglicaanse kerk moesten betalen. De fundamentalistische vrije presbyterianen van Ulster vormen een afsplitsing van deze kerk. Hun beruchte fanatiek anti roomse leider Ian Paisly (geb. 1926) werd aan het eind van zijn leven milder. De presbyteriaanse aanhang in de republiek steeg tussen 2002 en 2006 met ruim 14% naar 23.500. Onder de overige protestante groepen die tussen 2002 en 2006 sterk groeiden vallen de methodisten (12.200 zielen in 06, +21%), lutheranen (5.300, +72%), baptisten (3.300, +47%) en een aantal evangelische groepen als de pinkstergemeenten (8.100, +157%, de evangelische kerk (5.300, +40%) en Jehova’s (5.100, +16%). Immigranten uit Nigeria (17.000 in 06) en Letland (20.000 in 09) dragen m.n. bij aan de groei van evangelische groepen. Van de komst van meer dan 200.000 Oost-Europeanen tussen 2000 en 2009 profiteerden m.n. de roomse en de lutherse kerk en de diverse oosters orthodoxe kerken (21.000 leden in 06, +99%) en van de aanwezigheid van zo’n 250.000 Amerikanen uit de VS hebben bijna alle geloofsgroepen voordeel.

Onder de niet christelijke geloofsgemeenschappen groeiden de moslims het sterkst (32.500 in 2006; +70%). In 1991 waren ze nog maar met 4.000. Ze komen uit veel verschillende landen. Voor een deel betreft het toegelaten asielzoekers uit bijv. Bosnië, Kosovo, Nigeria, Algerije, Libië, Egypte en Irak. Er zitten echter ook studenten, hoog opgeleiden en kenniswerkers tussen die werden aangetrokken in de periode van sterke economische groei. De meesten zijn erg gematigd in hun geloof. De gemeenschap beschikte rond 2009 in de republiek over 3 culturele centra, 3 moskeeën en 14 imams. De 6.100 hindoes (+96%) komen voornamelijk uit India en beschikten in de republiek over een 5tal tempels. De ruim 6.500 Boeddhisten (+67%) zijn grotendeels autochtoon. Er zitten veel aanhangers tussen van het Tibetaanse en Zenboeddhisme. Ze beschikken over enkele centra en in 2010 was men bezig met de bouw van een tempel.     

Geloofsinhoud

Op http://www.thearda.com/ staat de uitslag van na­der onderzoek naar persoonlijke geloofsopvattingen. Daaruit blijkt dat Ierland in 1999 tot de meest traditioneel gelovige landen van de EU behoorde en dat t.o.v. van 1990 de achteruitgang in dit opzicht veelal gering was. In 1999 geloofde 95,5% van de Ieren (97,6% in 1991, d.w.z. -2,1%) in God (65% in een persoonlijke god, -2,5%); 86% (-3,5%) in de hemel; 53,5% (+1%) in de hel, 80% (-4%) in leven na de dood en 86% (-0,5%) in het begrip zonde. Deze aandelen lagen in Nederland en België een stuk lager (NL en BE waren t.o.v. Ierland vergelijkbaar). Toch was het deel van de Ieren dat zichzelf zag als gelovig (73,5%) weinig groter dan in NL (62%) en BE (67,5%). Bij de min of meer alternatieve concepten scoorde reïncarnatie 24% (+4%, NL 22%, BE 17%) en telepathie 41,5% (NL 50%, BE 38%). Qua belang van de kerk geloofde 64% (-6%) dat die geestelijke noden vervult (NL en BE 49%), 31% (-11%) dacht dat ze antwoorden kon bieden bij morele problemen en 27% dacht dat ze dat kon bij sociale (-6,5%) of gezinsproblemen (-9%; de scores van NL en BE waren bij deze 3 issues vergelijkbaar). Qua relatie kerk staat vond 17% dat religieuze leiders het regeringsbeleid mee moeten bepalen (NL 26%, BE 16%), 78% vond dat deze het stemgedrag van mensen niet horen te beïnvloeden (NL 66%, BE 79%) en 15% achtte ongelovige politici ongeschikt voor hun werk (NL 2%, BE 7%).

Begin 2005 geloofde 73% van de Ieren in het bestaan van God (EU25 52%) en 26% in een onpersoonlijke hogere macht of levenskracht (ietsist; EU ook 26%). Het aandeel atheïsten (er is geen God of hogere macht) lag bij deze peiling op 4% (4 na kleinste EU, EU 18%) en het gedeelte agnosten (de “weet niet” optie) was klein (1 om 3%, bij deze enquête werd dit begrip niet nader toegelicht). Thearda kwam op 3,3% agnosten (Noord Europa 11,9%) en 0,2% atheïsten (Noord Europa 2,4%). In 2005 dacht een gemiddeld aandeel Ieren (34%) veel na over de zin van het leven (soms echter 51%, hoogste Eu; Eu 39%; bron Eurobarometer 225, wave 6.1). In 2006 aanvaardde volgens het tijdschrift Science 65% van de Ieren de evolutietheorie (EU25 60%, NL 73%, BE 78%).

Deelname aan en belang van religie

In 1999 was in Ierland het grote gros (91%, BE 64%, NL 45%) aangesloten bij een kerk en bijna alle Ieren vonden erediensten belangrijk bij huwelijk (93%; -1,5% t.o.v. 1990), geboorte (91%, -2,6%) of overlijden (96%, -2%). In België lagen deze aandelen rond 70% en in NL rond 45%. Volgens Eurlife indicator was toen 8% actief bij een kerkelijke club (EU15 7%). Volgens deze bron woonde in 2004 56% en in 2007 42% van de Ieren (hoogste EU na Malta en Polen, EU15 14,5%; EU12 29%) minstens eens per week een eredienst bij. In 2005 ging volgens de roomse kerk in heel Ierland 60% van de roomsen eens p/w naar de mis en 5% elke dag. De evangelische kerken kwamen qua deelname aan erediensten p/w hoger uit (bron thearda). In 1999 bad 62% minstens eens p/w (BE 26,5%, NL 29%), 72% vond religie belangrijk (BE 45,5%, NL 37%) en 76% ervoer het geloof als steun en toeverlaat (BE 49%, NL 43%). Najaar 2006 rekende 61% (EU 51%) religie tot de 3 belangrijkste levensgebieden (keus uit 8; EB 273, wave 66.3) en 42% (EU25 46%) achtte de plaats van religie in de samenleving te belangrijk (standard EB 66). In 2007/08 gaf 42% aan dat godsdienst geen belangrijke plaats in hun leven innam (6 na laagste EU27; Gallup enquête). In 2007 was het volksdeel dat spanningen ervoer tussen religieuze groepen klein naar de maatstaf van de oude EU landen (23%, EU15 33%, NLS 15%, BE 30%, NL 40%; bron EQLS 2008) en medio 2009 vond slechts 4% van de Ieren dat in hun land erg veel werd gediscrimineerd op geloof (NL en BE 15%, EU 9%; Eurobarometer 317, wave 71.2). Ook het deel dat vond dat het in de 5 jaar vooraf veel erger was geworden met deze discriminatie was relatief klein (5%, EU 6%, BE 9%; NL 13%, hoogste EU na Denemarken). Het segment dat in het jaar voor de vraagstelling zelf hierom was gediscrimineerd (1%) was gemiddeld en het segment dat bij anderen getuige was geweest van geloofsdiscriminatie iets onder gemiddeld (4 om 5%).

Godsdienstvrijheid

De Religious freedom reports van het Amerikaanse ministerie van BuZa vormen een belangrijke bron over dit onderwerp. Op basis van het rapport van 2005 kwam Ierland er een stuk beter vanaf dan België en m.n. Nederland. Qua houding van de maatschappij t.o. niet traditionele religies werd Ierland betiteld als land met geïsoleerde discriminatie, de één na hoogste status (open en tolerant was het hoogst haalbare; NL en BE scoorden vijandig, de laagste graad van tolerantie). Op houding tegenover bekeringen kwamen Ierland en België in de topklasse (geen problemen) en NL scoorde hier negatief (de op één na laagste groep). Qua toestaan van zendingsijver kregen Ierland en NL in 2005 het stempel probleemloos, maar voor België werd een negatieve houding bij de burger geconstateerd. In NL en BE werden, anders dan in Ierland, tendensen ontwaard vanuit gevestigde religies om nieuwkomers uit te sluiten en in NL was, anders dan in BE en Ierland, op nationaal niveau qua geloof sprake van assertieve sociale bewegingen (bron: thearda, zelf in te voeren landen vergelijking). In 2007 ervoer een veel groter aandeel Nederlanders en Belgen dan Ieren spanningen tussen geloofsgroepen (EQLS 2007).

Volgens het rapport over 2009 is qua regelgeving vrijheid van godsdienst opgenomen in de Ierse grondwet en ze wordt door andere wetgeving ondersteund. Ook stimuleert en ondersteunt de overheid interreligieuze dialoog. De grondwet verbiedt discriminatie op geloof en het voortrekken van geloofsgroepen en de overheid legt het onderwijzen en praktiseren van een geloof geen beperkingen op. Men kent gen wetgeving over registratie of erkenning van geloofsgroepen. Godslastering is strafbaar binnen de wet, maar het begrip is niet nader uitgewerkt en er liepen tot nu toe (zomer 2010) geen zaken rond dit thema. Godsdienstonderricht op scholen is wettelijk toegestaan, maar niet verplicht en het ministerie van onderwijs moet qua verstrekking van fondsen dezelfde regels hanteren bij scholen van alle geloofsrichtingen, incl. moslims en joden.

In de praktijk gebeurt dit laatste ook. Ook bieden in de praktijk bijna alle scholen godsdienst onderricht en ouders mogen hun kinderen daarvan uitsluiten. Wanneer bijv. op een moslimschool te veel roomse kinderen dreigen te komen (of andersom), mag die school leerlingen gaan weigeren om de eigen levensbeschouwelijke identiteit te kunnen behouden. Tot het moment van schrijven was hiervan echter nog geen gebruik gemaakt. Ook mogen levensbeschouwelijke scholen docenten selecteren op basis van geloof. In 2007 zag een Sikh man er vanaf om bij de vrijwillige politie te gaan, omdat hij geen tulband mocht dragen. In de Metro Eireann van 12 maart 2009 viel te lezen dat sommige restaurants weigerden baardmannen (in dit geval ook Sikhs) in dienst te nemen (bij Sikhs liggen tulband en baard als symbolen van de eigen religieuze identiteit gevoelig). In september 2008 weigerde het ministerie richtlijnen te geven voor het dragen van een hidjab (hoofddoek die ook de hals bedekt) door een moslim tienermeisje, maar ze erkende dat scholen regels mogen hanteren voor schooluniformen. Daarop besloot het schoolhoofd bedekking toe te staan die niet detoneert met het schooluniform. Eind november 2008 besloot de op één na hoogste rechtinstantie (het high court) dat een ziekenhuis in het uiterste geval een levensreddende bloedtransfusie mocht toekennen aan een 4 jarig meisje, ondanks de bezwaren van haar Jehova ouders. Haar moeder had het ziekenhuis aangeklaagd en de transfusie met verkrachting vergeleken.