Tsjechië en buitenlanden

In 1968/69 kwam een groep Tsjechische vluchtelingen naar Nederland (Praagse lente). Daarna vestigden zich m.n. Tsjechische vrouwen vanwege gezinsvorming. Vanaf 2004 betrof het veelal immigratie van jonge alleenstaande mannen die kwamen werken.

Volgens het CBS telde Nederland per 1/1-09 (Tsjecho-Slowakije meegerekend) 4900 Tsjechen van de 1^e generatie. Bijna de helft van hen heeft de Nederlandse nationaliteit.

Ven de 2685 Tsjechen van de 2^e generatie had 80% 1 Tsjechische ouder (meestal de moeder).

De meeste Tsjechen kwamen jong naar NL en waren hoog opgeleide stedelingen. Het merendeel woont thans in de Randstad.

Op http://tsjechie.startpagina.nl/ zijn tal van adressen te vinden in NL en België, o.m. dat van de VNTS (Vrienden vereniging Nederland en Tsjechië en Slowakije) en van ambassades en verenigingen in verband met Tsjechië.

Tussen 2001 en 2009 kende Tsjechië vrijwel elk jaar een immigratieoverschot. Het liep uiteen van 18.600 in 2004 naar 84.000 in 2007.

De immigratie vanuit Oekraïne is na 2000 sterk gestegen. Thans vormen Oekraïners met 132.000 officieel de grootste minderheid (1 op de 3 vreemdelingen). Officieel betreft het arbeidsmigranten, maar ze hebben niet allemaal even frisse contracten (prostitutie e.d.).

Wellicht worden ze in aantal overtroffen door Roma zigeuners. Ook zij stegen sterk in aantal via immigratie uit m.n. Slowakije en Hongarije. Schattingen lopen uiteen van 20.000 tot 300.000. 

De meeste Roma zijn onopgeleid en straatarm en worden in Tsjechië sterk gewantrouwd. Vaak leven ze in panelaks (woonkazernes) in afbraakbuurten.

Een aantal van hen belandt in de criminaliteit (bijv. in Praag), mede doordat het erg moeilijk is om op een fatsoenlijke manier aan de bak te komen. Integratietrajecten vormen tot op heden een druppel op een gloeiende plaat.

Ook het aantal Vietnamezen is na 2000 gegroeid. Ze vormden in 2009 met 60.000 tot 80.000 de 3^e etnische minderheid. In de communistische tijd kwamen ze vanuit Vietnam binnen als arbeidsmigrant.

Veel Vietnamezen (m.n. de 1^e generatie) begonnen een restaurant. Hun modebewuste kinderen hebben vaak kledingzaakjes en presteren ook erg goed op school.    

Tsjechië en Tsjechen

In 2008 woonde slechts 35% van de Tsjechen (NL 62%; BE 53%) in een gebied met meer dan 500 inwoners per km² (Eurostat: living conditions, housing conditions).

Op 1-1-2009 telde Tsjechië 6 gemeenten met meer dan 100.000 inwoners (Praag 1,23 miljoen, Brno 371.000, Ostrava 308.000, Plzeň 169.000, Liberec 101.000, Olomouc 100.000).

Tsjechië hoort bij de landen met de grootste kasteeldichtheid ter wereld. Het marktplein van České Budĕjovice is het één na grootste monumentale marktplein van Europa en in Plzeň staat de op één na grootste synagoge in Europa. .

Als volk zijn de Tsjechen minder religieus en nationalistisch en wellicht wat minder gehecht aan tradities dan de Slowaken.

Tsjechen zien Slowaken nogal eens als aardig, maar sociaal, cultureel en economisch toch wat minder geslaagd. Voor veel Slowaken vormt dat een uitdaging.

Zo kreeg Slowakije in 2009 de € en Tsjechië niet en in datzelfde jaar drong men mede ten koste van Tsjechië door tot de eindronde van het WK voetbal 2010.

In juni 2005 werd door de Tsjechische TV de 14^e eeuwse Boheemse koning Karel IV verkozen tot grootste Tsjech aller tijden. Voormalig president Václav Havel werd 3^e.

Eigenlijk won de miskende fictieve alleskunner Jára Cimman (een creatie van Ladislav Smoljak en Zdenĕk Svĕrák), maar de TV stond geen verzonnen karakters toe.

De 1^e communistische president Clement Gottwald (president tussen 1948 en 1953) werd verkozen tot grootste schurk aller tijden met de huidige president Václav Klaus als 3^e.

Veel Tsjechen worden niet graag met Oost Europa geassocieerd en vinden het wel prettig van de buitenlander het weetje te vernemen dat Praag westelijker ligt dan Wenen.  

Tsjechische uitvindingen

Het woord ‘robot’ werd voor het eerst gebruikt door de Karel Čapek nadat zijn broer Josef het had verzonnen. De term is afgeleid van het oud Tsjechische “robota“ (zwoegen).

Karel Čapek gebruikte de term voor het eerst in 1920 in zijn sciencefictionboek RUR (Rossum’s Universal Robots). Naar hem is een sciencefiction prijs vernoemd.

Het woord “mach”, dat wordt gebruikt om aan te geven of een vliegtuig één of meer ke­ren sneller vliegt dan het geluid, verwijst naar de Tsjechische fysicus Ernst Mach die deze bena­dering voor het eerst introduceerde.

Tot de Tsjechische uitvindingen behoren de bliksemafleider (de monnik Prokop Diviš: 1754), het sui­kerklontje (1843) en de zachte contactlens (Otto Wichterle 1961).

Het woord pils is ontleend aan het “Pilsner Urquel” uit Plzen. De voormalige Tsjechische presi­dent Havel was misschien wel de 1^e president ter wereld die bezoekende politici vaak meenam naar het café.

In 1985 slaagde de Tsjech Pavel Pavel er in het mysterie van de Moai beelden op Paaseiland en van hun transport tot aardse proporties terug te brengen.

De vader van de psychoanalyse Sigmund Freud (voluit Sigismund Schlomo Freud) is geboren en getogen in het huidige Přibor in Moravië. Oskar Schindler over wie de film Schindlers list werd gemaakt, is in 1908 geboren in het Moravische Svitavy.

  

De cultuurdimensies van Hofstede

Cultuursocioloog Geert Hofstede onderzocht ruim 80 landen op de 4 cultuur dimensies machtsafstand, onzekerheidsvermijding, individualisme – collectivisme en masculien – feminien.

Op http://www.geert-hofstede.com/hofstede_dimensions.php staan de uitslagen van het onderzoek van Hofstede met toelichting over de dimensies. Bij Tsjechië betreft het geschatte waarden.

De onzekerheidsvermijding (OZV) was in Tsjechië boven gemiddeld (hoger dan in NL en lager dan in België).  

Dit zou betekenen dat Belgen wanorde, onvoorspelbaarheid en onbekendheid slechter verdragen dan Tsjechen en Tsjechen weer slechter dan Nederlanders.

Interesse voor en preoccupatie met voorspellen en waarzeggen is in Tsjechië opvallend sterk aanwezig en meer voelbaar dan in BE of in NL.

Duidelijke posities en omgangsvormen zijn bij een hoge OZV belangrijk omdat ze houvast geven. Taken, rangen en verantwoordelijkheden zijn duidelijker afgebakend en men delegeert minder dan in landen met een lage OZV.

Bij een hoge OZV passen ook schoon en netjes, punctueel met afspraken, voorliefde voor stiptheid, betrouwbaarheid, discipline en vakkennis, een trage bureaucratie en een afkeer van onvaste baantjes en plotseling moeten verhuizen.

Als opvoedingswaarden werden in 2005 in Tsjechië en België het bij een hoge OZV passende zorgzaamheid/ netheid en werklust vaker onderschreven dan in NL. Bij OZV waarde volharding/ beslistheid was er echter weinig verschil.

In overleg en besluitvorming wegen waarheid en principes bij een hoge OZV relatief zwaar en bij een lage OZV nut, wat handig is (compromis, gedogen) en opportunisme.

Bij wie in loondienst werkt was de werkorganisatie in Tsjechië en België bij het Eurofound onderzoek in 2005 strakker dan in NL en de werkroutines lagen vaster.

Hoge onzekerheidsvermijding gaat gepaard met achterdocht tegenover het onbekende.

Het vertrouwen in de (onbekende) medemens was in Tsjechië in 2007 kleiner dan in BE en in BE weer kleiner dan in NL. Ook wantrouwden relatief velen vreemde culturen.

Op immigrant vriendelijkheid, waardering voor immigranten en openheid voor vreemde culturen scoorden Tsjechen lager dan Nederlanders en Belgen.

Etnisch raciale spanningen werden in 2007 zeker naar de maatstaf van de nieuwe lidstaten veel ervaren (NL scoorde hier toen echter nog hoger op).

Spanningen tussen geloofsgroepen werden in 2007 minder vaak ervaren dan in NL en BE (geloof is in Tsjechië geen hot issue, er zijn weinig Moslims). Voorjaar 2009 gold echter hetzelfde voor discriminatie op zowel etniciteit, geloof als geaardheid.

NL deelt met Duitsland, de VS, het VK, Canada, Australië en Scandinavië een kleine machtsafstand (MA). In Tsjechië is de MA groter en in België weer wat groter.

In landen met een erg kleine MA moeten machthebbers vaak hun best doen om minder machtig te lijken dan ze zijn en bij een grote MA geldt het omgekeerde.

Een eurocent kan bij een kleine MA relatief gemakkelijk een eurodubbeltje worden, maar bij een grote MA lukt dat bijna niet. 

Mensen van uiteenlopende machtsniveaus voelen zich bij een kleine MA niet bedreigd en zijn bereid anderen te vertrouwen. Men gaat om met mensen uit verschillende lagen.

Bij een hoge MA hebben levensstijlen en statussymbolen van maatschappelijke lagen veel invloed (en daarmee mogelijk ook vooroordelen en wantrouwen).

Lager geplaatsten moeten zich in Tsjechië en België aanpassen aan hoger geplaatsten en ze worden geacht verge­vingsgezind om te gaan met fouten van hoger geplaatsten

Waarom leidinggevenden iets beslissen blijft In BE en Tsjechië geheim. Ze staan op hun strepen en hoeven zich minder te verantwoorden naar lager geplaatsten dan in NL.

Bij een grote MA wordt macht meer gevoeld als iets dat bij geboorte is meegekregen of van hogerhand is gegeven. Machthebbers mogen hun macht meer etaleren en hoger ge­plaatsten willen en mogen zich meer onderscheiden van lager geplaatsten.

De relatie werkgever werknemer en leerling leraar is in Tsjechië en België formeler en hiërarchischer dan in Nederland.

Het onderwijs is in Tsjechië behoorlijk competitief. Cijfers en (sport)prestaties spelen een grotere rol dan in NL. 

Personeel is in België en Tsjechië meer dan in NL gericht op duidelijke richtlijnen. Eigen initiatief en verantwoordelijkheid worden relatief weinig op prijs gesteld.

De inkomensverschillen waren in 2008 in Tsjechië kleiner dan in NL en BE. Armrijk en werkgever werknemer spanningen worden in Tsjechië echter vaker ervaren dan in België en in België weer wat vaker dan in NL. Men neigt meer tot jaloezie.

Op de dimensie masculinum feminien (MF) nemen Tsjechië en België een middenpositie in en scoort NL, net als Scandinavië, sterk feminien.

De manvrouw polariteit is in Tsjechië en België in beroepen sterker aanwezig dan in Nederland. Tsjechische mannen deden in 07 weinig traditionele vrouwentaken.

In masculiene landen worden uitdagen, polarisatie, debat en scherpslijperij gewaardeerd en in feminiene landen dialoog, tact, diplomatie en compromis.

De meeste Tsjechen gaan in de persoonlijke sfeer debat en confrontaties het liefst uit de weg (bijv. om superieuren niet te kwetsen of geen gezichtsverlies te lijden), maar bijv. in de politieke arena worden de zaken dikwijls erg scherp gesteld.

In feminiene culturen wordt homoseksualiteit meer geaccepteerd dan in masculiene. NL scoort hiermee het hoogst binnen de EU, maar Tsjechië scoort ook redelijk hoog.

De goede onpersoonlijke collectieve voorzieningen in NL en Scandinavië vormen een schoolvoorbeeld van een individualistische feminiene zorgsamenleving.

In Tsjechië en Vlaams België heeft, net als in de masculiene Angelsaksische landen, het conservatief liberale en masculiene vrijheidsdenken meer invloed.

NL, Angelsaksische landen en Scandinavië delen een sterk individualisme (IDV). Welvaart, verstedelijking en protestantisme scheppen daar ruimte voor. Sterk individualisme maakt de bevolking tot een verzameling losse eenzaten.

België (m.n. Vlaanderen) is ook tamelijk individualistisch en Tsjechië wat meer collectivistisch. Gedeelde armoede maakt vaak meer collectivistisch.

In Tsjechië en België kan meer geritseld worden dan in NL (slijmen bij de baas, cliëntelisme, vriendjespolitiek, familieverbanden, voor wat hoort wat etc.).

In Tsjechië wordt familie erg belangrijk gevonden en familie verplichtingen wegen zwaar. Men wil familie echter niet teveel belasten met eigen emotionele sores.

Qua opvang van hulpbehoevende ouders scoorden in Tsjechië in 2007 intrekken bij kinderen en hulp van kinderen thuis hoger dan in NL en BE.

Men kent zowel de schuld en excuus als de schaamte en ontkenningscultuur in Tsjechië. Wel wordt direct oogcontact sterk ervaren als teken van eerlijkheid, betrouwbaarheid en serieusheid. Schaamte wordt bijv. opgemerkt en onder 4 ogen besproken.

Voor bezoekers

Met Czech Airlines, Austrian Airlines of SkyEurope kan men dagelijks naar Praag vliegen. Praag is ook goed per trein bereikbaar. Wel is reserveren vaker dan in NL nodig.

Tsjechië hoort bij de Schengenlanden zodat voor EU burgers de grenscontroles zijn vervallen. Wel moet men een paspoort/ identiteitskaart kunnen tonen

Bussen zijn in Tsjechië goedkoper en vaak sneller dan treinen. In volgorde van snelheid kent men treinen met de afkorting Os (langzaamst), Sp, R, Ex, IC of EC en SC.

Tsjechië is tegenwoordig rijk aan wandel en fietsroutes. Liften is er gewoner dan thans in Nederland en Vlaanderen.

Op een aantal snelwegen is een tolvignet nodig. Ze zijn te koop bij douanekantoren, tankstations en postkantoren.

Een hotelkamer kan veelal via internet worden gereserveerd. Buiten Praag zijn de voorzieningen vaak wat minder van kwaliteit, maar wel een stuk goedkoper.

In alle grote steden en toeristenoorden zijn pinautomaten. Pinnen is bij winkels, restaurants en kleine benzinestations nog niet overal standaard.

Invoering van de € kan nog even duren (wellicht tot 2013). Wel staan prijzen vaak zowel in € als in Tsjechische kronen vermeld. Eind mei 2010 lag de koers rond 25 CZK/ €.

Tsjechië kent net als NL en BE de Midden-Europese tijd, incl. zomertijd. De wintertijd begint al eind september.

Winkels zijn open tot 6 uur en op zaterdagochtend (supermarkten en winkelcentra vaak op zondag). Kantoren gaan om 8 uur open en maken na 4 uur geen afspraken meer.

Onder jongeren groeit het aandeel dat Engels kent hard en vooral bij ouderen kan met Duits relatief vaak terecht,

Tsjechen zoeken vaak hun eet en drinkvertier in pivnice (cafés), hospoda (taveernes), vinárna (wijnbars) kavárna (koffiehuizen), cukrárna (lunchrooms) en restaurants.

Veel horeca gaat al om 23.00 uur dicht. Vanouds is de ochtendmens in Tsjechië normbepalend. Ook is warm eten tussen de middag gewoner dan in NL en BE.

Tsjechië is een behoorlijk veilig land. Wel moet men op drukke publieke plaatsen en in de horeca soms opletten (diefstal, zakkenrollers).